Leven in een kraakpand: zijn we gemaakt voor een gemeenschappelijk leven?

In onze serie De Stad Kraakt brengen we een bezoekje aan bezette plaatsen en gekraakte panden. De bewoners vertellen ons hoe het dagelijkse leven in een kraakpand eruit ziet, en hoe ze opkomen voor hun rechten.

Wanneer ik op reis ging had ik altijd een dubbel gevoel tussen enerzijds de aantrekkingskracht van de stad, hoe spannend het is, het nachtleven, de razernij en ontmoetingen, en anderzijds het romantische beeld van het platteland, de verleiding van het woud, het idee dat je leeft in de natuur, een leven verdeeld tussen avontuur en community. Dus bracht ik heel wat tijd door, dwalend tussen grote steden en ontvluchtingen naar de natuur. Met dat laatste bedoel ik vooral dat ik veel vrijwilligerswerk deed op bioboerderijen - meestal in ruil voor eten en verblijf. Naast de aantrekkelijke rust van dit leven, vond ik ook de gemeenschapszin leuk. 

Ik kom uit een groot gezin. Ik heb vier zussen en drie broers. Laten we zeggen dat ik het leven in een gemeenschap op de een of andere manier wel al kende. Of dat dacht ik toch. Een familieband beïnvloedt je visie toch op een paar dingen… Ik denk dat velen van ons al gefantaseerd hebben over dit idee van alles achter te laten en in de natuur te gaan leven, een simpel leven. Maar ik had altijd het gevoel dat dit het leven van een kluizenaar zou zijn, weg van de wereld, levend in zware eenzaamheid gekenmerkt door vrijheid. Ik denk dat het meer een ontvluchtig was; onbewust was mijn geest op zoek naar een manier om te ontsnappen. En dat is exact hoe ik tijdens mijn vrijwilligerswerk op boerderijen overal op de wereld begon te begrijpen dat het echt mogelijk was om anders te leven, zonder mezelf weg te denken uit de gewone wereld, door deel te zijn van een samenleving. 

Tussen mijn reizen in deed ik aan cohousing. Maar ik had altijd het gevoel dat het niet genoeg was. Ik was iets meer transcendentaal aan het zoeken. Om verder te gaan dan het sociaal geaccepteerde samenwonen met vrienden of roomies, wat voor mij miste was een gemeenschappelijk project, een doel. Naast de huur op tijd te betalen en feestjes te plannen hadden we dat niet echt. We deelden interesses zoals kunst, en politieke ideologieën, een gedeelde toewijding aan het klimaat, maar er kwam iets te kort.

Toen ik terugkwam van Argentinië, tijdens corona, eindigde ik alleen in Brussel. Ik ervaarde dit als een soort bevrijding. Ik kon eindelijk, voor het eerst in mijn leven, investeren in een ruimte voor mezelf. Na enkele maanden reizen, projecten op verschillende continenten, de revolutionaire beweging in Chili en het begin van de pandemie in Argentinië, was ik blij om mijn eigen stekje te hebben, een beetje stilte en rust, alleen. 

Echter, begon ik al heel snel en vaak vrienden uit te nodigen thuis, en ik bracht ook veel tijd door in hun huizen. Ik hou van die balans tussen samenleving en afzondering, maar er miste altijd iets. Het is zeker leuk om alleen te wonen, tijd te hebben om voor jezelf te zorgen, maar het is ook een direct gevolg van de individualistische samenleving waarin we leven. We leven niet langer gemeenschappelijk, in een groep, in een familie, een stam. De dominante discours slaat zijn slag met TikTok die pseudo-cryptoinvesteerders, alleen wonen en een perfecte dagelijkse routine in de spotlights zet. En dat is er nog maar één voorbeeld van. We hebben een patriarchaal beeld van de ‘alfaman’ als iemand koud en eenzaam, die zijn familie beschermt terwijl hij het perfecte sociale wezen is wanneer dat verwacht wordt. 

Op een antropologisch niveau hebben we al bijna altijd geleefd in stammen, in groepen van mensen. We zijn inherent sociale wezens. In zijn boek De Psychische Noden van de Mens en Samenleving schrijft Erich Fromm: “De mens moet relaties hebben met anderen. Als de mens geen verbintenis heeft tot anderen, dan is die gek. En, in feite, is dat de enige gangbare definitie van gestoord zijn: een mens die volledig afgezonderd is van alle soorten relaties, iemand die zichzelf is en enkel zichzelf. De mens, in zoverre die niet gek is, moet relaties hebben, maar dat kan op verschillende manieren.” Ik ben geen socioloog, maar ik kan me wel inbeelden - per intuïtie - dat er een directe correlatie bestaat tussen het percentage aan mensen met depressie, mentale ziektes en zelfdodingen in de maatschappij en de versnippering van sociale banden. Onze ouders bekenden een politiek kleur, maakten deel uit van een religieuze gemeenschap, hadden een sterke band met een regio of district … Vandaag zijn al die verbintenissen verloren.

Ik ga niet ingaan op de theorie van Emile Durkheim over zelfmoord, maar in kort is er wel een duidelijk verband tussen individuele zelfmoorden en de sociale relaties. Zelfmoord is geen egoïstische, individuele, fatalistische actie, maar een collectieve en statistiek meetbare daad. In België is zelfmoord de hoofdoorzaak van overlijdens bij jongeren. Kortom, we zijn met steeds meer op deze planeet, maar ook steeds meer alleen. 

Op een avond in december 2020 kom ik een vriend vanuit mijn kindertijd tegen in de supermarkt. Hij vertelt me dat hij hiertegenover in de straat woont, en dat ze zonet een gebouw openden voor een kraakproject met enkele maten. Een collectieve woonplaats onder eigen beheer. Ik ben nieuwsgierig. Buiten enkele feestjes hier en daar, heb ik me nog niet vaak begeven in dit milieu. Hij nodigt me uit om af te komen diezelfde avond, om wat te drinken.

Na die avond blijf ik enkele maanden plakken en chillen in hun spot. Ik was er steeds meer aanwezig tot ik er weken aan een stuk bleef slapen. Zes maanden later, wanneer ze ontdekten dat ze er moesten vertrekken, begonnen ze nieuwe plekken te kraken. Ik ging volledig mee op in het project. Ik had besloten, ik ging samen met hen wonen. Ik herinner me de energie die we deelden, de bruisende kracht die we in de opzet van dit gedeelde project staken geconfronteerd met moeilijkheden.

We verhuisden uiteindelijk naar een andere plaats. Daarna was het niet langer rozengeur en maneschijn. We kenden wat moeilijke momenten, enorm vrolijke momenten, en dan opnieuw moeilijke tijden. We werden geconfronteerd met conflicten die veel ingewikkelder waren dan simpelweg het samenwonen. De visie die we hadden op het project en het bedrijf verschilde onderling. Verschillende conflicten. Gevoeligheden die soms tegenover elkaar stonden. Als je met een kleine groep van zo’n tien mensen woont in een groot Brussels landhuis, dan is het soms echt ambetant om met iedereen z’n gevoelens om te moeten gaan. 

Een iets dat ervoor zorgde dat ons collectief niet onmiddellijk stuk ging, denk ik, was exact dat, het project: om een leegstaand gebouw te bezetten en deel uit te maken van een veel grotere beweging tegen de stijgende huurprijzen en de gentrificatie; een grotere strijd, door deze plek op onze eigen manier leven in te blazen. Dat hielp ons wel door de moeilijke momenten.

Ik kan de keren dat ik op het punt stond te vertrekken niet op twee handen tellen. Soms was het precies alsof we van het ene probleem naar het andere gingen, zelfs als er kleine momentjes van geluk waren. Dus bleef ik, voor het project. Ik was trots wanneer vrienden langskwamen en we konden tonen wat we voor elkaar hadden gekregen. Naast het design van het gebouw, leefde er een bepaalde energie doorheen onze events, onze fuiven, maar vooral in het dagelijkse leven van ons huis.

Vandaag woon ik in een andere bezetting, veel kalmer en met een heel ander perspectief. De eerste maanden na mijn vertrek was ik enorm boos, verdrietig, melancholisch en nostalgisch… Het duurde lang tegen dat ik erover was. Ik was vertrokken omdat ik met sommige verschilde van mening over een bepaalde situatie.

We kwamen eigenlijk uit op een patstelling, een dilemma: we moesten kiezen om een contract te tekenen met een corrupte huiseigenaar en iets van huur betalen, of onmiddellijk te vertrekken. Het was het één of het ander, of terechtkomen in een rechtszaak. Enerzijds waren we het beu van constant te verhuizen. Anderzijds kon ik niet akkoord gaan met iets te tekenen dat integraal inging tegen hetgeen waar we voor aan het vechten waren. Tussen ons allen in waren de meningen verdeeld. In een meerderheidsstemming hebben we toch het contract getekend, maar ik voelde me er helemaal niet goed bij. Dus vertrok ik onmiddellijk, samen met enkele anderen, naar een nieuwe plek.

Nu ik terugkijk naar die tijd, besef ik dat ik alles heb gekregen waar ik naar aan het zoeken was. Heel lang vroeg ik mij af als we gemaakt zijn om in een community te leven. Als het niet allemaal gewoon een fantasie was … Of misschien ben ik gewoon niet gemaakt om samen te leven met anderen. Ik denk dat ik nu begrijp dat velen van ons er gewoon nog niet klaar voor zijn, en dat onderweg wel leren.

Door de geschiedenis van onze samenleving, door waar we vandaan komen, hebben we niet geleerd om met anderen samen te wonen behalve in een familie. Deel van de groep te zijn naast delen en respect, door naar elkaar te luisteren, een mening die verschilt van je eigen te accepteren. Te leren communiceren op een non-agressieve manier. Ruimte te geven voor elkanders gevoelens. De balans te begrijpen tussen het individu en de groep. De lijst is lang; en het zijn dingen die we niet leren op school, die we collectief vergeten zijn in de afgelopen decennia. En, zoals ik het al duizend keer gehoord heb: “luiheid.” Geen zin om “tijd te verspillen.” Het is duidelijk dat het comfortabeler is om te blijven bij wat je hebt, en alleen, om de minste moeite te vermijden.

Wonen in een kraakpand is niet gemakkelijk. Het is een intense ervaring, een werkje dat je leert iets nieuws te proberen, iets verschillend waar je de nauwe visie op menselijke relaties en samenwonen probeert te deconstrueren. Er zijn zoveel verschillende manieren om te kraken als dat er kraakpanden zijn. Maar de intensiteit en complexiteit verlenen het de magie. Ik heb nog nooit zoveel over mezelf geleerd dan tijdens die ervaring. En misschien is dat wel de sleutel om te leren leven in een gemeenschap.

Opnieuw leren leven in een gemeenschap, banden opnieuw smeden, elkaar individueel en collectief leren kennen, dat zijn dingen waar we kracht uit kunnen putten voor de strijd die ons te wachten staat. Gemeenschappen zijn een veilig oord tegen zelfmoord of enkele mentale aandoeningen. Het is ook een sterke troef tegen onderdrukking. Hoe sterker onze banden onderling zijn en ons samenbrengen, hoe sterker we staan tegenover de grote problemen van onze tijd, zoals de klimaatcrisis, bijvoorbeeld. Er zijn duizend-en-één verschillende soorten gemeenschappen. Ik heb mijn punt gemaakt door mijn ervaring bloot te leggen van een bezetting in een leegstaand gebouw in Brussel. Dus ja, het is moeilijk in groep te leven. Het vergt een nieuwe kijk op heel wat zaken. Maar het is een ervaring waarvan ik wou dat iedereen ze zou kunnen ervaren. 

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.