Er staat ons een schittermagische toekomst op zonne-energie te wachten

Op de afgelopen klimaattop in Egypte kwamen belangrijkste regeringsbonzen ter wereld bij elkaar om één van de grootste problemen van onze tijd te bespreken. Het draaide, zoals meestal, uit op gesteggel over geld waarbij weinig harde afspraken werden gemaakt over het beëindigen van klimaatverandering. Ondertussen draait de oorzaak én de oplossing onverstoorbaar majestueus zijn rondjes. De zon, die elk uur evenveel energie opwekt als de mensheid in een jaar gebruikt. 

Een aanzienlijk deel van die energie kan met onze huidige technologische mogelijkheden nu al prima opgevangen worden, als we dat met zijn allen maar graag genoeg willen. Omdat het daar nog wel eens aan lijkt te schorten, heeft een groep Nederlandse ontwerpers die zich met zonne-energie bezighouden de Solar Movement opgericht. Ze willen kennis en mensen bij elkaar brengen om te zorgen dat de energietransitie snel, eerlijk, circulair en (zeker niet onbelangrijk) esthetisch verantwoord verloopt. We spraken oprichters Marjan van Aubel en Pauline van Dongen. 

De Solar Movement werd gelanceerd tijdens de eerste Solar Biënnale, meerdaags evenement in Rotterdam. Het is de bedoeling dat die (zoals dat gaat met Biënnales) eens in de twee jaar plaats gaat vinden, steeds in verschillende steden. Een mooi terugkerend moment om te reflecteren op hoe dichtbij de schitterende zonnetoekomst al is. 

De eerste editie stond volledig in het teken van het aanwakkeren van de zonne-fantasie. In haar atelier in Amsterdam benadrukt van Aubel nog maar eens waarom dat nog altijd nodig is. “Sinds de eerste zonnepanelen werden geplaatst, honderdveertig jaar geleden, zien ze er hetzelfde uit, en nog steeds is vijfennegentig procent van alle zonne-technologie het klassieke blauwe paneel. De nadruk heeft er altijd op gelegen om ze efficiënter en goedkoper te maken,” zegt ze. En hoewel het op zich handig is dat nu zonne-energie efficiënt en goedkoop op te wekken is, zorgt deze focus op praktische zaken ervoor dat discussies over zonnepanelen heel vaak over geld en rendement gaan. Van Aubel wil zonne-energie zo verleidelijk en mooi maken dat iedereen beseft dat het inherent leuker en beter is dan fossiele energie. “De technische oplossingen zijn er inmiddels wel. Een gedragsverandering is op dit moment het belangrijkst. Gaat mijn lamp de energiecrisis meteen verhelpen? Nee. Maar hij zorgt er wel voor dat je een relatie met zonne-energie aangaat.”

Die lamp, Sunne, is één van haar meest recente projecten. Je kunt hem op het raam hangen, waar hij overdag oplaadt. Als het donker wordt zorgt hij ervoor dat je nog wat langer van de betoverende kleuren van de zonsondergang kunt genieten. Ook bouwde Van Aubel paviljoenen op de afgelopen Dutch Design Week op de Wereldexpo in Dubai in 2021. Niet per se nuttige bouwwerken, maar wel bouwwerken die je laten voelen hoe glamoureus een zonne-toekomst kan zijn.

Ze maakt in haar werk gebruik van de nieuwste technieken: op het paviljoen in Dubai lagen transparante, gekleurde zonnepanelen die voor glas-in-lood achtige lichtinval zorgen. De panelen in Eindhoven vormden samen een mozaïek van een enorme zon die als selfie-spot fungeerde. “Nu gaat het supersnel met de technologie, ik zie steeds meer dingen waardoor ik verrast word,” zegt Van Aubel. “Dat je zonnepanelen hebt die hun kleur aanpassen aan de omgeving zodat ze ander licht op kunnen vangen, bijvoorbeeld.” Ook vertelt ze over een flat in Parijs die zelf energie opwekt via de glimmend gouden gevel. “Dat is echt een statement.” 

Van Aubel verzamelde een heleboel vormen van zonne-technologie uit heden, verleden en toekomst in haar boek Solar Futures dat dit jaar uitkwam. Dat boek stemt optimistisch stemmen over de inventiviteit van de mensheid. De zonne-auto van Lightyear, waarvan vorige week de eerste exemplaren op de markt kwamen, staat uiteraard in het boek. Ook staan er handige en mooie uitvindingen in, zoals zonneradio’s in, zonnetelefoons en zonnekassen. Maar ook vreemde BioStabil-achtige amuletten uit de jaren zeventig die hele kleine stroompjes aan de drager geven voor magische genezing. 

Naast (soms dus licht overtrokken) zonne-enthousiasme zie je in het boek ook dat de onvermijdelijke opmars van zonne-energie op verschillende momenten in de geschiedenis bewust of onbewust gedwarsboomd is. Tijdens de ruimtevaartgekte van de jaren ‘50 was zonne-energie bijvoorbeeld heel populair en in de jaren ‘80 was het zelfs één van de speerpunten van het beleid van de Amerikaanse president Carter. Maar halverwege dat decennium draaide Reagan de investeringen van Carter in zonne-energie weer helemaal terug omdat hij het geldverspilling vond, waarbij hij ook de panelen van het Witte Huis verwijderde. 

De constante lobby voor olie en gas heeft de boel onnodig vertraagd, want de enorme hoeveelheid geld die daar in is gepompt had ook naar de ontwikkeling van zonnepanelen kunnen gaan. “Als je ergens veel geld in stopt kom je er wel,” concludeert van Aubel. En hoewel de politieke consensus inmiddels lijkt dat er haast moet worden gemaakt met de energietransitie wordt de fossiele industrie wereldwijd nog altijd met 700 miljard euro belastinggeld per jaar gesponsord. 

Bestuurders maken, kortom, soms ondoorgrondelijke beslissingen, en politici nemen vaak populistische maatregelen die uiteindelijk helemaal niet goed zijn voor het volk. Juist daarom is het belangrijk dat er nu zoiets bestaat als de Solar Movement, vertelt mede-oprichter Pauline van Dongen me als ik haar opbel. “Ik geloof heel erg in de kracht van het grote publiek. Daarom proberen we de toekomst van zonne-energie leuk te maken, en toegankelijk en inspirerend.” zegt ze. Dat lijkt vooralsnog te lukken. “We krijgen veel mailtjes van mensen die iets willen bijdragen, veel studenten die met het onderwerp bezig zijn en willen helpen. Maar ook onderzoekers die hun kennis willen delen.” Ze denkt dat dat te maken heeft met het hoopvolle vergezicht dat hun beweging kenmerkt. “Door al die verschillende crises waar we in zitten en de zwaarmoedige retoriek daar omheen, kun je verlamd en gefrustreerd raken. Zelf heb ik er ook regelmatig last van, dus ik weet hoe het voelt. Maar uiteindelijk schiet je er niks mee op, als je daarin blijft hangen.” 

Op dit moment is van Dongen bezig stoffen te ontwikkelen met zonnecellen erin verweven. Daar kunnen in de toekomst bijvoorbeeld gordijnen en festivaltenten van worden gemaakt. Ook is de ontwerper bezig met “facadedoeken” die aan een gebouw kunnen worden gehangen. Die zijn licht en kunnen opgerold worden, waardoor ze makkelijk zijn aan te brengen, ook aan gebouwen die niet geschikt zijn voor klassieke zonnepanelen. “Zonnepanelen zijn vrij plastic-achtig, plat, shiny, hebben één kleur doorgaans, heel rechttoe rechtaan ontwerp, dus ik probeer een groter scala aan opties te geven,” vertelt Van Dongen. 

Ook maakt Van Dongen futuristische kleding met zonnecellen. Je kunt er ook je telefoon aan opladen, maar ook bij deze ontwerpen is de relatie met de zon het belangrijkste doel. “Je draagt iets dat direct verbonden is met je identiteit, dat vind ik interessant aan textiel. Je wordt zelf een kleine energiefabriek en je merkt dus ook dat de energie er niet altijd is. Je leert dat je niet overal controle over hebt.” Iets meer onvoorspelbaarheid en bewustzijn van wat je verbruikt is volgens haar niet per se slecht. Toch denkt van Dongen wel dat er op grote schaal opslag moet komen voor de opgewekte energie: “Voor ziekenhuizen bijvoorbeeld.” Gelukkig worden er continu nieuwe veelbelovende opslag-oplossingen uitgevonden en werkt windenergie in tegenstelling tot zonne-energie extra goed als het guur rotweer is. En als je naar de lange termijn kijkt, zijn fossiele brandstoffen bovendien sowieso het allerkarigste alternatief: die zijn namelijk over een aantal decennia op, als er op dezelfde voet wordt doorgestookt. 

De Solar Movement ontvangt positieve reacties uit allerlei hoeken, maar één hele belangrijke speler lijkt zich angstvallig gedeisd te houden: de energiebedrijven en de netbeheerders. “Het was heel moeilijk om met hen in contact te komen, terwijl je zou denken dat ze dit een interessant onderwerp vinden. Misschien voelen ze zich bedreigd omdat zij hun bedrijf moeten vernieuwen.” Dat mensen die het elektriciteitsnet beheren kennelijk niet zo zitten te wachten op meer enthousiasme voor zonnestroom heeft toch weer te maken met een zeer banaal praktisch bezwaar. De laatste tijd wordt er zóveel zonne-energie opgewekt en teruggeleverd dat het net het niet aankan. Zo zijn er steeds weer nieuwe hordes te nemen, maar daar achter lonkt een toekomst vol goedkope energie, geschonken door de geliefde gouden vuurbol in de lucht. Laten we dat vooral niet vergeten. 

Je kunt je hier inschrijven voor de Solar Movement, waar je ook hun manifest vindt. In het Nieuwe Instituut in Rotterdam is nog tot 5 maart de tentoonstelling The Energy Show te bezichtigen die ook onderdeel is van de Solar Biënnale.