Frankrijk komt met een strenge wet om malafide influencers aan te pakken

Een afslankpakje gepromoot door een geverifieerd profiel met miljoenen volgers was het eerste waar Audrey raar van opkeek terwijl ze door haar Instagram-feed scrollde. Dat was in 2019, vertelt ze aan Motherboard, en sindsdien is ze op een missie om de producten en praktijken die door Franse influencers worden geadverteerd en die ze verdacht vindt, aan de kaak te stellen. 

Elke dag deelt ze via haar pagina Vos Stars en Réalité (Het ware gezicht van je sterren) met haar 150.000 volgers de louche cosmetica, namaakproducten, dubieuze medische procedures en zelfs vermeende behandelingen voor kanker die ze aantreft op de Instagram-verhalen en -posts van sommige influencers. "Deze mensen maken duidelijk reclame voor alles en nog wat aan hun miljoenen volgers," vertelt Audrey, die vroeg om haar voornaam te gebruiken om zichzelf te beschermen tegen intimidatie, aan Motherboard. "En vaak op misleidende manieren." Op het moment van schrijven is haar Instagrampagina uit de lucht gehaald, maar op Facebook en Twitter is Audrey nog te vinden. Het is onduidelijk of haar Instagrampagina het slachtoffer van de eerder genoemde intimidatie is geworden. 

Audrey was een van de eersten die alarm sloeg over wat zij beschrijft als een "stortvloed" van advertenties die met verschillende mates van transparantie op sociale media worden gedeeld door online beroemdheden die honderdduizenden, soms miljoenen, volgers hebben – en dit allemaal met zeer weinig toezicht.

Dat staat op het punt te veranderen. Het afgelopen jaar heeft Audrey samen met het Franse parlement gewerkt aan een nieuw wetsvoorstel, dat officieel bedoeld is om "oplichting en misbruik door influencers op sociale media tegen te gaan". Samen met andere voorvechters van consumentenrechten en vertegenwoordigers van influencers zelf werd ze naar eigen zeggen regelmatig geraadpleegd tijdens besloten en openbare parlementaire hoorzittingen. Vorige maand reisde ze naar de Franse hoofdstad om persoonlijk toe te zien hoe afgevaardigden het wetsvoorstel unaniem goedkeurden en zo de weg vrijmaakten voor de wet.

Het wetsvoorstel, dat door de regering aangeprezen wordt als het eerste van zijn soort in Europa, creëert een kader dat de inhoud van influencers zal reguleren wat betreft reclame maken. Om te beginnen wordt een nieuwe wettelijke status ingesteld voor wat in het wetsvoorstel wordt omschreven als "commerciële influencers", oftewel mensen die hun online populariteit gebruiken om, in ruil voor welk voordeel dan ook, inhoud te verspreiden waarmee goederen, diensten of een zaak worden gepromoot. In dat geval worden de activiteiten van influencers beschouwd als reclame en vallen ze onder de regels van het Franse consumentenrecht. Met andere woorden, voor hun inhoud gelden dezelfde beperkingen als voor de traditionele media. In Nederland geldt sinds 1 juli 2022 wel de nieuwe Reclame Code voor influencers, die zich richt op meer openheid rondom reclame en vooral jonge mensen moet beschermen voor malafide verkooppraktijken op o.a. social media. 

Terug naar Frankrijk. In de praktijk betekent het daar dat influencers duidelijk zullen moeten aangeven welke inhoud binnen hun content daadwerkelijk reclame is. De promotie van plastische chirurgie, namaakproducten en financiële producten en diensten wordt verboden, terwijl gefilterde en gefotoshopte producten als zodanig moeten worden gelabeld. In Nederland hebben we daar nog niet zulke strenge regels voor. Reclame voor gokken blijft in Frankrijk toegestaan, maar moet vergezeld worden door een informatieve banner over de risico's ervan. Niet-naleving kan leiden tot een boete van 300 000 euro en maximaal twee jaar gevangenisstraf – naast een verbod op toekomstige "commerciële beïnvloeding".

Sociale mediaplatforms moeten gebruikers ook in staat stellen om illegale inhoud gemakkelijk te melden. Het wetsvoorstel in Frankrijk creëert daarnaast een speciale politie-eenheid die moet reageren op klachten van gebruikers wanneer de nieuwe regels niet worden nageleefd. 

Voor Audrey is de wet een belangrijke stap voorwaarts in de strijd tegen wat zij ziet als een enorm risico voor de volksgezondheid. Haar laatste ergernis? Een antikankerbehandeling die door de Luxemburgse influencer Dylan Thiry in een TikTok-filmpje wordt gepromoot, waarin hij uitlegt dat het product elke kankercel in het lichaam zal "doden". "Het wordt niet verkocht in Frankrijk of in Europa," verzekert Thiry zijn publiek in de video, "Het is voor hen veel interessanter als je naar het ziekenhuis gaat en veel geld betaalt."

Het gaat niet alleen om dubieuze medische producten, maar ook om praktijken. Het is niet ongewoon om op Instagram Stories te stuiten waarin de voordelen van injecteerbare fillers worden opgedreund, zoals deze inmiddels verwijderde video waarin de Franse influencer Julia Paredes haar beste tips voor lipfillers deelt met haar één miljoen volgers. Nu reclame voor plastische chirurgie bij de Franse wet verboden is, gaat dit niet meer op – zelfs in de ongereguleerde wereld van influencers.

De Franse Nationale Unie van Plastische Chirurgen (SNCPRE) heeft onlangs haar bezorgdheid geuit dat slecht onderzochte promopraatjes door influencers in het hele land rechtstreeks bijdragen aan de groei van "nepinjecteurs". Deze injecteurs, die zich voordoen als experts, voeren illegaal dermale fillerprocedures uit zonder de vereiste kwalificaties, vaak in smerige omstandigheden en soms met onomkeerbare gevolgen. 

"Betaalde partnerschappen tussen influencers en illegale injecteurs moeten streng worden bestraft omdat ze een gevaar vormen voor de volksgezondheid," schrijft Dr. Adel Louafi, de voorzitter van de SNCPRE, in een e-mail aan Motherboard. "Ze brengen vooral de jongste en meest kwetsbare mensen in gevaar."

De afgelopen jaren hebben Franse wetmakers wel meer aandacht besteed aan deze risico's. Ter voorbereiding van de wet op de regulering van influencers werd dit jaar een nationale raadpleging gestart om meer te weten te komen over gewetenloze influencerpraktijken. Tegelijkertijd publiceerde de Franse consumentenwaakhond een rapport nadat het de online activiteiten van ongeveer 60 influencers gedurende een jaar had beoordeeld. Daaruit bleek dat zes op de tien influencers zich niet aan de wet hielden wat betreft reclamepraktijken en consumentenrechten.

Dit viel samen met de twee veelbesproken rechtszaken die zijn aangespannen door Collectif AVI, een organisatie die de "slachtoffers van influencers" ondersteunt. De rechtszaken, gezamenlijk aangespannen door 88 "slachtoffers", hebben vooral betrekking op de activiteiten van het influencer-koppel Marc en Nadé Blata. De eerste klacht beschuldigt het echtpaar ervan hun miljoenen volgers aan te zetten om te investeren in het NFT-platform Animoon, dat inmiddels is omschreven als een rug pull – een cryptoscam waarbij een project eerst helemaal opgehyped wordt voor het opeens verdwijnt, waardoor investeerders verbaasd achterblijven – terwijl de tweede rechtszaak zich richt op het zwaar geadverteerde copy trading platform van de Blata's. Volgens degenen die de klachten hebben ingediend, werden volgers aangemoedigd om een eerste inleg van 500 euro te investeren in het platform, dat aanbood de transacties van professionele handelaren te imiteren om winst te genereren – winst die natuurlijk nog niet is gerealiseerd.

Légendaire, die deel uitmaakt van Collectif AVI, verklaart aan Motherboard onder zijn Twitter-naam: "Op zijn profiel, elke dag, elke nacht, zou (Blata) voortdurend pronken met de voordelen van copy trading". Terwijl hij de influencer foto's zag posten van zijn prachtige villa, grote auto's en uitbundige levensstijl in Dubai, begon Légendaire te dromen. Zou copy trading hem hetzelfde kunnen geven? 

"Op een dag besloot ik het, net als iedereen, te proberen. Het leek zo gemakkelijk dat ik vond dat ik deze kans niet kon laten lopen," zei hij.

De aanvankelijke vergoeding ging verloren. Légendaire kreeg te horen dat hij iets fout moest hebben gedaan en werd aangemoedigd om nog eens €500 te investeren. Hij verloor bijna €2000 voordat hij zich realiseerde dat hij niet snel een financieel rendement zou zien – en hij rekent zichzelf gelukkig. Sommige leden van Collectif AVI, zegt hij, verloren tot €20.000. "Je wordt gemanipuleerd om steeds meer geld te geven," zegt Légendaire. "Ze kruipen echt in je hoofd."

Het echtpaar Blata vecht hun zaak aan en heeft in februari een rechtszaak aangespannen waarin valse beschuldigingen tegen hen aan de kaak worden gesteld. Maar ongeacht de uitkomst vergroot de zaak het bewustzijn van dubieuze financiële praktijken binnen de wereld van influencers. Voor Légendaire is een blik wormen geopend. Voorbeeld: nadat Collectif AVI hun klachten had ingediend, sloot Instagram's moederbedrijf Meta de accounts van Marc en Nadé Blata, onder verwijzing naar een verbod op "frauduleuze inhoud bedoeld om gebruikers te misbruiken". Het bedrijf sloot ook het account van de Franse influencer Laurent Correia, die centraal staat in een aantal soortgelijke controverses, waaronder de promotie van copy trading en NFT-investeringsschema's.

Sinds de eerste dagen van het collectief beseffen de leden dan ook dat het probleem verder gaat dan Marc en Nadé Blata. "De wereld van influencers kan zeer corrupt zijn", legt Légendaire uit. "En velen van hen blijven ongestraft frauderen. Ze denken dat ze onaantastbaar zijn." 

Voor Collectif AVI is het recente wetsvoorstel over de regulering van influencers dan ook een belangrijke overwinning, die zorgt voor verantwoording in een ruimte die momenteel een grijze zone is.

De reactie van sommige influencers was echter minder enthousiast. Tijdens het opstellen van het wetsvoorstel heeft Union des Métiers de l'Influence (UMICC), een vakbond die nog maar een paar maanden geleden is opgericht om acteurs en vertegenwoordigers van degenen die werkzaam zijn op het gebied van "influencing" samen te brengen, de vrees geuit dat wetgevers met beperkte kennis van de sector alle influencers en content creators over één kam zouden kunnen scheren. Zij vrezen dat dit ertoe kan leiden dat sommige regels, die oorspronkelijk bedoeld waren om oplichters tegen te houden, onbedoeld nadelig uitpakken voor degenen die met strengere ethiek en normen werken.

Hoewel UMICC nu haar steun heeft uitgesproken voor het huidige wetsvoorstel, legde de voorzitter van de organisatie, Carine Fernandez, aan Motherboard uit dat hiervoor enkele discussies met de wetgevers nodig waren. Ze zei bijvoorbeeld dat eerdere concepten van de tekst alle betaalde partnerschappen in verband met gezondheid wilden verbieden – een regel die het risico inhield dat sommige makers van inhoud ten onrechte zonder werk kwamen te zitten. Ze wees op de Franse influencer Major Mouvement, een gekwalificeerde fysiotherapeut die ongeveer 1,5 miljoen volgers op Instagram en YouTube aanspreekt om nuttige tips te delen over fysieke oefeningen, stretches, pijnen en meer.

"Dit is lichtjaren verwijderd van oplichting of het promoten van illegale injecties in donkere slaapkamers," vertelt Fernandez aan Motherboard. "Toch had het wetsvoorstel in zijn vorige vorm hem kunnen verbieden zijn werk te doen. Daarom moeten wetgevers zich meer bewust zijn van de realiteit van de sector en de realiteit van het creëren van inhoud."

Volgens Fernandez zijn die zorgen gehoord. "In zijn huidige vorm is de tekst herwerkt om rekening te houden met onze inbreng, zodat er minder risico is", zegt ze. 

Maar er blijven enkele tekortkomingen bestaan. Volgens Christoph Schmon, directeur internationaal beleid bij de Electronic Frontier Foundation (EFF), geeft de huidige tekst nog steeds blijk van een verkeerd begrip van online invloed. Met name wordt niet erkend dat online communicatie genuanceerd is en niet altijd duidelijk als "commercieel" of "niet commercieel" kan worden bestempeld. 

Wat gebeurt er dan wanneer inhoud met een commerciële inslag overlapt met bijvoorbeeld een politieke boodschap? 

"Ik vind het opvallend dat het wetsvoorstel hier niet naar verwijst," vertelt Schmon aan Motherboard. "Er is zelfs geen verwijzing in de handhavingsregeling naar de noodzaak om ervoor te zorgen dat de vrijheid van meningsuiting niet wordt ondermijnd. Het voelt alsof dit deel van de discussie niet echt heeft plaatsgevonden."

Deze problemen zullen zich waarschijnlijk voordoen wanneer de wet in de praktijk wordt uitgevoerd. Volgens Schmon moet de handhaving aan strikte evenredigheids- en noodzakelijkheidscriteria voldoen, zodat alleen tegen de schadelijkste gebeurtenissen wordt opgetreden.

Zoals bij elk stuk wetgeving dat bedoeld is om de inhoud van sociale media te controleren, is de grens tussen gebruikersbescherming en censuur dun. Hoewel de wet brede steun lijkt te hebben gekregen, zeggen anti-censuur voorstanders zoals Schmon dat de werkelijke impact van de wet nog steeds zorgvuldig moet worden gecontroleerd – en dat de verwachting moet zijn dat sommige dingen fout zullen gaan.   

Het wetsvoorstel baant zich nu een weg door het parlement en zou tegen de zomer moeten worden aangenomen. Voor zowel influencers als volgers zullen alle ogen gericht zijn op de laatste stadia van opstellen, debatteren en wijzigen.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Motherboard.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.