Deze Russische queer webserie valt nét niet onder de anti-homowet

Scenarioschrijver Liza Simbirskaja (31) en filmregisseur Andrei Fenochka (27) maakten een webserie met lhbt-personages, maar de Russische tieners voor wie het bedoeld is mogen er officieel niet naar kijken. Daarom publiceerden ze hun serie, Here I Come, op YouTube met een leeftijdsbegrenzing van achttien jaar – zo valt het namelijk niet onder de anti-homopropagandawet.

In Rusland werd homoseksualiteit tot 1993 gezien als een misdrijf, en tot 1999 was het als geestelijke ziekte geclassificeerd. Sinds 2013 is het geweld tegen homo’s weer sterk toegenomen, toen het Kremlin de anti-homowet aannam in een poging om de “traditionele familiewaarden” van Rusland te verdedigen. Deze wet verbiedt onder meer het tonen van "niet-traditionele seksuele relaties” aan minderjarigen, en wordt regelmatig gebruikt om lhbt-activisten te beboeten. Het vormt de basis voor de beperking van lhbt-gerelateerde content in Rusland, dat homoseksuele gevoelens bij jongeren zou stimuleren.

In Rusland worden toneelstukken, films, boeken of instagramaccounts nauwlettend in de gaten gehouden of ze deze wet overtreden, of zelfs gecensureerd. Als er bijvoorbeeld lhbt-personages in een theaterstuk zitten, worden van tevoren de paspoorten van alle bezoekers gecontroleerd. Het hoeft niet per se expliciet te zijn: een personage dat uit de kast komt bij diens ouders is genoeg om het onder de anti-homowet te laten vallen. Ook is er altijd het risico dat pro-Kremlin-activisten het stuk onderbreken. Door de serie op YouTube te publiceren ontwijken de makers van Here I Come heel wat gedoe, maar het betekent niet dat ze geen enkel risico lopen.

De anti-homopropagandawet zorgt logischerwijs voor een heleboel censuur, maar die wordt niet alleen door de overheid opgelegd. Zelfcensuur is zelfs een groter probleem, zegt Liza. Veel mensen die in de filmindustrie werken zijn bang voor problemen met de politie of het Openbaar Ministerie.

VICE sprak met Liza en Andrey over deze beruchte Russische wet en hun webserie. 

VICE: Hallo Liza en Andrei. Waar gaat jullie webserie over? 
Andrei Fenochka: Over een Armeense student die in Moskou woont en er werkt als pizzabezorger. Op een dag staat hij opeens midden in Moskou een vreemde jongen te kussen. Hiervoor had hij nog nooit homoseksuele gevoelens ervaren, maar hij zag het niet als iets moeilijks of een grote verrassing. De serie laat zien hoe hij twijfelt om zijn vrienden en familie erover te vertellen. De vertelstijl is ‘vlieg op de muur’ – we wilden geen dramatische serie maken over queer personages, maar over gewone mensen. Het zouden onze buren of collega's kunnen zijn. Ik wilde laten zien dat deze personages ook maar gewoon mensen zijn.

Liza Simbirskaja: Toen we de serie aan het voorbereiden waren, zei een lesbische vriendin van me: “Maak alsjeblieft niet nog een donker verhaal over de ellende in de lhbt-gemeenschap.” We wilden absoluut geen queer personages tonen die het moeilijk hebben met hun seksualiteit, want we weten al dat het moeilijk is om jezelf te zijn in Rusland als je openlijk homo, trans of queer bent. 

Ik besloot een verhaal te schrijven over een student die een beetje op de dool is. Ik wilde een verhaal maken over liefde, vriendschap en acceptatie. Het is ook veel interessanter en leuker voor ons als filmmaker om een positieve, hoopvolle boodschap de wereld in te sturen. 

Waarom kozen jullie voor de vorm van een webserie? 
Liza: Ik wilde vooral niet met grote productiehuizen werken. De thema's die ze in beeld brengen interesseren me niet – ze maken liever films of series over het Sovjetverleden en de geschiedenis. Hun verhalen zijn meestal gericht op witte, cisgender, rijke mannen en hun vrouwen of die in Moskou wonen, en de luxeproblemen waarmee ze te maken krijgen. Niks voor mij, want ik wil verhalen maken over jongvolwassenen en tieners – en daar kan ik niet over schrijven zonder diversiteit in het verhaal te brengen. Dus besloot ik om in mijn eentje iets te maken; iets te zeggen wat ik echt wilde zeggen. 

Andrei: Toen we besloten een webserie te maken was ik erg enthousiast om mijn werk online aan iedereen te laten zien. Als je een korte of normale film maakt wordt die op een filmfestival getoond en is het publiek erg beperkt. Als je een webserie maakt, is je bereik veel diverser en groter. Op het internet heb je ook meer vrijheid. 

Hoe heb je de acteurs benaderd? 
Andrei: Het eerste dat we mensen vertelden die we overwogen te casten, was dat de serie lhbt-gerelateerd zou zijn. Als ze daar niet oké mee waren, stopte het daar meteen.

Liza: Er waren een paar mensen die meteen zeiden dat ze weigerden een queer personage te spelen, of dat ze tegen lhbt-rechten waren. 

Andrei: We hadden veel moeite om een geschikte acteur te vinden voor een personage uit de eerste aflevering. We zochten een oudere man die zich comfortabel voelde om in een lhbt-serie te acteren én de rol van een dakloze op zich te nemen. In Rusland heerst veel stigma op daklozen, dus dat wilden veel mensen niet. Uiteindelijk vonden we toch een geschikte acteur. Hij was echt gek, maar op een goede manier. Niet alleen op de set, maar ook in het echte leven was hij onvoorspelbaar. Elke scène die we met hem filmden was anders. 

Uiteindelijk hadden we zo’n tien opties voor elk personage. We kozen er trouwens ook niet voor om bij elk personage de best passende acteur te zetten, maar om de mensen te kiezen die het best bij elkaar pasten. We vonden het heel belangrijk dat de acteurs zich op de set op hun gemak voelden bij elkaar. 

Heb je je zorgen gemaakt over je eigen veiligheid of die van de crew? 
Liza: Vooral om die van onze acteurs. Sommige van hen werken met kinderen, en zouden door het project in de problemen kunnen raken door de anti-homopropagandawet. Zelf ben ik ook scenarioschrijver van cartoons voor kinderen, en zou ik ontslagen kunnen worden omdat ik kinderen zou willen beïnvloeden met mijn ideeën. Er is tot nu toe nog niets gebeurd, maar er blijft altijd een risico. 

Andrei: Je kunt je nooit 100 procent veilig voelen in Rusland. Je kunt zomaar staande worden gehouden als je even naar de winkel gaat. We hebben dan wel een leeftijdsbegrenzing op onze webserie gezet, maar als iemand een klacht zou indienen, kan de politie altijd iets vinden dat ze tegen ons kunnen gebruiken. We hebben de vrijheid om te doen wat we willen, totdat iemand zegt dat het ze stoort en er een klacht wordt ingediend. De wet is in het voordeel van de aanklager. 

Waren er momenten waarop jullie echt bang waren? 
Andrei: Iedereen was erg nerveus tijdens de kusscène. Het werd gefilmd in het centrum van Moskou, vlak bij het Kremlin. Onze acteurs moesten zoenen bij een huis dat deels eigendom is van de kerk. We spraken hadden afgesproken om snel te repeteren en vervolgens de scène in één keer te filmen. Maar toen we er eenmaal waren, deden we uiteindelijk vijf of zes takes. Als er zorgen waren over een shot, moesten we er zeker van zijn dat het de moeite waard was. Gelukkig gebeurde er uiteindelijk niets.

Liza: Toen we de zoenscène filmden werden we aangestaard door een paar kerels, die spottende opmerkingen maakten. Ik vroeg aan onze acteurs of ik er iets van moest zeggen, of ze even een pauze wilden, maar ze zeiden dat het oké was. Ik vond ze erg moedig. 

Andrei: De kusscène was zowat de enige mogelijk aanstootgevende scene. Verder zijn wij als filmmakers niet geïnteresseerd in het maken van expliciete scenes. We willen een verhaal vertellen en niet choqueren. Een verhaal waar tieners zich in kunnen herkennen: een studentenjob, twijfels, een vriendengroep. Here I Come is een rustig, kalm verhaal met een goed einde. Onze webserie is er om hoop te geven.

Denk je dat Russen klaar zijn om de serie met een open blik te bekijken?
Liza: In Rusland is de jonge generatie over het algemeen toleranter dan de oudere. Maar we hebben een zeer moeilijk verleden en een groot collectief trauma. Het is onmogelijk om dat gewoon te vergeten – we hebben zeventig jaar achter het IJzeren Gordijn gezeten. Onze ouders en grootouders hebben geleerd dat de Sovjet-Unie het beste land ter wereld is en dat er overal buiten het land vijanden zijn. Deze ervaring blijft op veel generaties wegen, mensen houden zichzelf en elkaar onbewust tegen om ruimdenkend te zijn. Ze hebben nog de regels in hun hoofd die het onmogelijk maken om openlijk homo te zijn.

We hebben tijd nodig om te begrijpen en te accepteren dat we kunnen zijn wie we willen zijn. Voor andere landen lijken we soms nog in een ander tijdperk te leven, en dat is jammer. Er wordt geprobeerd om weer een muur te bouwen tussen Rusland en de rest van de wereld. Daarom zijn er Russische activisten die hard strijden tegen homofobe wetten, en hopelijk hebben wij hiermee ook ons steentje kunnen bijdragen.

Bekijk de webserie op YouTube en volg het project op Instagram om foto’s achter de schermen te bekijken.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.