Daan Roosegaarde en het plan om de wereld smogvrij te maken

Alle afbeeldingen met dank aan Studio Roosegaarde

“Het is mijn baan om om me heen te kijken en me te verbazen over dingen en met nieuwe voorstellen te komen hoe het anders kan,” vertelt Daan Roosegaarde me over de telefoon. “Ik heb dat een tijd lang gehad met mode, met snelwegen, met dansvloeren. Nu heb ik dat met smog.”

Twee weken geleden was daar opeens het ambitieuze idee voor de Smog Free Tower, een Kickstarterproject van Studio Roosegaarde om binnen een maand een zeven meter hoge toren in Rotterdam-West te bouwen die de lucht in de omgeving smogvrij maakt. Van de verzamelde smogdeeltjes worden vervolgens smogsieraden gemaakt die de backers kunnen kopen. Inmiddels staat het project al op 86% van het benodigde bedrag (met nog 36 dagen te gaan). Het lijkt er daarmee op dat Rotterdam als eerste stad ter wereld een eigen smogvrij gebied zal krijgen. Daarna wil Roosegaarde andere vervuilde steden als Parijs, Los Angeles, Mexico-Stad en Beijing gaan aanpakken. “Ik ben die hele factsheet-discussie over milieuvervuiling zat. Niemand geeft een fuck om al die cijfertjes. Het is tijd om mensen zelf te laten voelen hoe het beter kan.”

The Creators Project sprak met Daan Roosegaarde over het idee van de toren, de Smog Free Movement die hij ermee hoopt te beginnen en het plan om eindelijk iets concreets te doen tegen de wereldwijde luchtvervuiling.

The Creators Project: Nederland heeft toch helemaal niet zo’n last van smog, of wel?
Daan Roosegaarde: Veel mensen weten dit niet, maar Nederland is op het moment één van de smerigste Europese landen als het om luchtkwaliteit gaat. Op de website van het RIVM waarschuwen ze er ook voor, er was afgelopen maand zelfs een smog-alert in Nederland. Ook in Parijs zie je de laatste tijd steeds meer maatregelen. Daar hebben ze het openbaar vervoer laatst nog een weekend gratis gemaakt om ervoor te zorgen dat mensen maar vooral hun auto lieten staan.

De reden dat we gelukkig nog geen Chinese toestanden hebben, is omdat er daar heel veel steenkool in de lucht zit, en juist dat steenkool zie je met het blote oog. Maar de écht kleine smogdeeltjes zijn niet met het blote oog te zien, terwijl juist dat kleinste fijnstof het meest schadelijk is aangezien het nog dieper je lichaam binnendringt. Juist omdat het niet zichtbaar is, wordt luchtvervuiling een soort sluimerend ding. Dat maakt het zo gevaarlijk.

Toch kwam je op het idee voor de Smog Free Tower toen je in smoghoofdstad Beijing was. Wat zag je daar?
Ik zat op een hotelkamer op de 32ste verdieping in Beijing en in het weekend kon ik nog wel redelijk om me heen kijken: de mensen, de bomen, de auto’s. Maar toen het eenmaal dinsdag was en de werkweek was begonnen, was de stad compleet gehuld in een sluier van smog. Ik zag de overkant van de straat niet eens meer. In Beijing is een generatie opgegroeid die nog nooit blauwe lucht heeft gezien – kinderen die tot hun achtste binnenspelen omdat de buitenlucht te schadelijk is. Dat was voor mij wel een eye-opener. Je kunt alle cijfers van de wereld tegen me aangooien, maar op het moment dat je zo fysiek meemaakt wat een probleem smog eigenlijk is, besef je: hier moeten we wat aan doen. Niet met een betuttelend vingertje, want dat werkt niet bij mensen, maar door te zeggen: wat nou als we mensen kunnen laten ervaren hoe schoon de lucht ook kan zijn?

Hoe werkt de smogvrije toren precies?
Weet je nog dat je vroeger met je hand over een plastic ballon wreef en dat ie dan statisch werd en je haar aantrok? De toren werkt eigenlijk op basis van hetzelfde principe. Ik heb de toren ontwikkeld in samenwerking met Bob Ursem, een wetenschapper aan de TU Delft die al twaalf jaar onderzoek doet naar fijnstof en veel patenten op z’n naam heeft staan. Ik vroeg hem of we deze techniek niet kunnen gebruiken om smogvrije plekken te maken. Toen zei hij: “Ja, ik zou niet weten waarom niet.” Waarop ik zei: “Oké, wat doe je de komende twee jaar?”

Inmiddels hebben we een werkend prototype dat we straks in Rotterdam gaan onthullen. De constructie is zeven meter hoog en zuigt als het ware de vieze lucht op door de smogdeeltjes op nanoniveau positief te laden. In de toren heb je een heel groot negatief geladen vlak dat de deeltjes aantrekt, en daarmee reinig je de lucht op een hele veilige en energiezuinige manier. De schone lucht spugen we dan weer naar buiten, waardoor de lucht rondom de toren smogvrij wordt, als een soort veilige bubbel van schone lucht.

In hoeverre is dit een daadwerkelijke oplossing van het smogprobleem?
Het is een echte oplossing, maar wel een zeer lokale. Het gaat nooit het smogprobleem voor een hele stad oplossen. Daarvoor moet je meer grootschalige beslissingen maken, over schonere energie en elektrische auto’s, en meer bewustzijn bij burgers creëren. We willen hiermee beweging beginnen, een Smog Free Movement. We beginnen in Rotterdam, daarna hopen we naar Parijs, Mexico Stad, Los Angeles en Beijing af te reizen. Vooral met Beijing hebben we al langer een goede band, mede dankzij minister Jet Bussemaker. Eerst was de burgemeester van Beijing namelijk best sceptisch, ook tegenover mij, maar nu bellen ze ons op: “En, is het er al?” Innovatie is vaak een beetje ondankbaar, vooral als je ergens mee begint. Niemand zit er echt op te wachten en je moet ervoor vechten. Maar de aanhouder wint.

In maart van dit jaar werd wereldwijd het hoogste koolstofniveau in een miljoen jaar tijd gemeten (400 deeltjes per miljoen). Vind je het moeilijk om optimistisch te blijven in het vinden van oplossingen voor het klimaatprobleem?
Nou, we zullen wel moeten, denk ik. Ik moet van mezelf ook geloven dat we het nog kunnen kantelen met z’n allen. Het enige dat ik als mens kan doen, is proberen om iets aan het probleem te veranderen, en dan maar te hopen dat het allemaal op tijd is. Dat is ook zo frustrerend. De oude wereld zit nog heel erg vast in z’n eigen, crashende systeem, terwijl de nieuwe wereld nog heel onduidelijk is. Bovendien zijn mensen een beetje bang voor de toekomst, met robots die hun baan gaan overnemen en de vrees rondom kunstmatige intelligentie. Als mijn werk de nieuwsgierigheid naar de toekomst weer kan aanwakkeren, en meer betrokkenheid kan triggeren, heb ik in ieder geval het gevoel dat ik iets bijdraag.

Hoe gaat het met het project? Gaan jullie het halen?
Wij krijgen nu al belletjes uit Chili, Kazachstan, Teheran, Mexico-Stad. Het is ook heel leuk om al die commitment uit de pers en de backers te zien. Mijn vertrouwen in de mensheid is met dit project weer een beetje opgevijzeld, haha. We zitten inmiddels al op 43.000 van de 50.000 euro, dus dat gaat lukken. Op 4 september hebben we de officiële opening van de toren met onze crowdfunding VIP’s, de pers en burgemeesters van over de hele wereld. En vanaf 5 september kan iedereen de toren bekijken.

En dan staat daar die toren daar gewoon te blazen?
Jazeker. Dan kan iedereen zelf ervaren wat schone lucht is. Ik wil dat mensen zelf kunnen ervaren hoe de toekomst ook zou kunnen zijn. Dat is de brug naar de definitieve oplossing. Dan kunnen we verder.

Lees ook:

Daan Roosegaarde wil Rotterdam smogvrij gaan maken met de eerste Smog Free Tower