Hoe de ziekte van Lyme de fotografie van Jan Schilthuizen op zijn kop zette

Een paar jaar geleden werd fotograaf Jan Schilthuizen gebeten door een teek. Hij kreeg de ziekte van Lyme en een psychische aandoening waardoor hij de wereld compleet anders waarnam. Dat was geen gezellige trip, maar een gitzwarte angstdroom die ongeveer een jaar duurde. Je zou denken dat hij sindsdien verre van het bos blijft, maar hij maakt juist ’s nachts foto’s op de plek waar het allemaal begon. Daar zoekt hij met zijn camera naar de grens tussen zijn omgeving en dat wat er in zijn hoofd zit. Ik was daar natuurlijk razend benieuwd naar en vroeg hem of hij wilde vertellen hoe deze ervaring zijn leven en werk veranderd heeft.

Jan Schilthuizen groeide op in Borneo, Maleisië. Hij was een energiek en nieuwsgierig kind dat graag dingen maakte. “Mijn vader is bioloog en hij nam ons vaak mee de natuur in,” vertelt de fotograaf. “Ik denk dat dat veel invloed heeft gehad op mijn werk. De noodzaak om te creëren is er ook altijd in gebleven.” Na een studie architectuur en een verhuizing naar Amsterdam besluit hij zich te richten op fotografie. Dat doet hij veelal buiten en ik vraag hem naar de dag dat het misging.

“In 2014 vond ik een rode vlek op mijn onderarm,” vertelt Jan. “De dokter dacht dat het een opgezwollen lymfeklier was en dat het snel over zou gaan.” Hij ging toen al regelmatig naar de duinen om foto’s te nemen, maar stond er niet bij stil dat die vlek misschien een tekenbeet had kunnen zijn. De symptomen begonnen twee jaar daarna. “Ik had eerst wat last van gewrichtsklachten, maar in 2016 besefte ik pas echt dat het foute boel was. Daarna begon ik hard achteruit te gaan.”

De perceptie van de fotograaf veranderde. Hij ontwikkelde een ernstige angststoornis, was depressief, paranoïde en in de war. Zijn geheugen werkte ook niet goed. Deze situatie duurde ongeveer een jaar en is volgens hem moeilijk om te beschrijven, maar hij probeert het toch: “Ik begon dingen te horen en te zien die er niet waren. Ik hoorde bijvoorbeeld voortdurend mensen over mij praten en mij uitlachen. Soms wist ik zeker dat mensen mij aanstaarden, terwijl een vriend of familielid zei dat dat niet zo was. Ik kon mijn eigen waarneming niet meer vertrouwen.”

“Het werd voor mij duidelijk dat er niet zoiets bestaat als ‘de realiteit’ maar vooral ‘jouw realiteit.’ Het is niet iets wat vast staat. Doordat mijn perceptie van de buitenwereld in zo’n korte tijd veranderde, merkte ik dat erg.” Die verandering was enorm. Zo was Jan daarvoor altijd positief, sociaal en had hij veel zin in het leven. Maar in de periode dat hij ziek was, kon hij absoluut niet onder mensen zijn. “De wereld leek een afschuwelijke en duistere plek. Naar de supermarkt gaan was al een opgave. De wereld die ik kende bestond een tijdje niet meer.”

Pas na zijn behandeling in het ziekenhuis werd alles weer een beetje rooskleurig. Sindsdien gaat Jan regelmatig terug naar de plek waar hij zijn tekenbeet opliep. “Ik doe dat omdat ik niet bang wil zijn om de natuur weer in te gaan. Dat gebied is zo rustig en bijzonder ‘s nachts. Het werkt voor mij in ieder geval therapeutisch. Het is een moment waarin ik mijn angsten onder ogen kom en echt tot rust kan komen.” Jan Schilthuizen is een dapper man. En bijna verlicht ook, want hij geeft zelfs aan dat bijna dankbaar te zijn voor die donkere periode. “Het klinkt erg raar om te zeggen, maar het heeft me wel geleerd om de dingen in perspectief te zetten. Mensen doen vaak zo moeilijk over futiele dingen. Daar moet ik nu om lachen. Verder probeer ik de donkere emoties die ik heb ervaren – zoals angst en depressie – tastbaar te maken met mijn foto’s.” En dat is volgens hem hard nodig vanwege het taboe op psychische klachten.

“Als je je arm of been breekt, heeft iedereen er begrip voor. Maar als er iets met je brein is, vinden mensen het eng en begrijpen ze het niet.” Zelf denkt hij dat dat komt omdat je het van de buitenkant niet kunt zien. Terwijl zoiets vaak meer impact heeft op iemands leven dan een gebroken arm. “Ik hoop dat mensen van mijn verhaal meenemen dat het goed is om hulp te vragen en erover te praten als je mentaal in de knoop zit.”

Ontdek meer van het werk van Jan Schilthuizen op zijn website.

Als jij of iemand in je omgeving worstelt met angsten, depressieve gevoelens of andere psychische problemen, kun je contact opnemen met Stichting Korrelatie op 0900-1450 of via korrelatie.nl