De vrouw achter Internationale Vrouwendag was vluchteling en socialist

8 maart is het Internationale Vrouwendag. Broadly sprak met activisten over de vrouwenzaak in 2018 – waar gaan zij de barricades voor op? Ook eren we de activisten aan wie vrouwen van nu hun vrijheden te danken hebben. Lees hier alle artikelen.

Internationale Vrouwendag wordt in meer dan honderd landen gevierd. Die dag is er om aandacht te vragen voor de prestaties van vrouwen over de hele wereld, en voor de voortdurende strijd om gelijkheid. Maar soms worden de activisten die de dag in het leven hebben geroepen even vergeten. Een van de belangrijkste daarvan is een vrouw die zich aan het begin van de twintigste eeuw in New York opwerkte uit de sweatshops om een revolutionaire activist te worden: Theresa Malkiel.

Hoewel de exacte oorsprong van Internationale Vrouwendag niet helemaal duidelijk is, wordt Malkiel de grondlegger van de voorloper van deze dag genoemd: Woman’s Day. Maar hoe belangrijk dat ook was, het was verre van haar enige prestatie. Theresa wijdde haar leven aan het verbeteren van de omstandigheden waarin immigrantenvrouwen en vrouwen uit de arbeidersklasse zich bevonden. Ze richtte zich op kwesties van levensbelang, zoals kiesrecht, naturalisatie en toegang tot onderwijs. Helaas is haar leven, in tegenstelling tot veel van haar tijdgenoten, “niet goed zichtbaar, en blijft het overzicht van de dingen die ze voor elkaar heeft gekregen wazig,” zoals historica Sally M. Miller schrijft.

Wat we wel over Malkiel weten is dat ze een doortastende vrouw was, met een groot rechtvaardigheidsgevoel. Ze arriveerde in 1891 op 17-jarige leeftijd in New York, nadat ze samen met haar familie het antisemitisme in Rusland was ontvlucht. Net als veel andere jonge vrouwelijke immigranten moest ze voor zichzelf zorgen. Ze vond werk als mantelmaker, maar de omstandigheden waren verschrikkelijk: gevaarlijke en overvolle fabrieken en werkweken van 65 uur waren gebruikelijk. Daarnaast moesten de werknemers de materiaalkosten van hun eigen schamele lonen betalen, en werden ze vaak opgesloten om te voorkomen dat ze pauze namen.

Malkiel was ervan overtuigd dat de vrouwen zich moesten verenigen als ze deze onrechtvaardigheden wilden bestrijden – ze begon een vakbond te organiseren. Voor haar was solidariteit niet genoeg, het moest door strategische handelingen worden bekrachtigd. Zoals Miller opmerkt: “Door eigen ervaringen had ze ondervonden dat Amerika voor alleenstaande vrouwelijke immigranten minder voorstelde dan dromen mogelijk hadden gesuggereerd. Het leven zelf had haar geradicaliseerd.”

Malkiel gebruikte haar vaardigheden als schrijver voor de strijd van de kledingarbeiders. “Ze schreef voor het dagblad van de Socialistische Partij in New York ten tijde van de grote kleermakersopstand in 1909,” zegt Annelise Orleck, hoogleraar geschiedenis aan Dartmouth College. “Daar waren tussen 20.000 en 40.000 kledingarbeiders bij betrokken, wat het de grootste vrouwenstaking van die tijd maakte. Theresa schreef over die staking en raakte geïnteresseerd in het gebruik van stakingen, waarbij veel vrouwen op straat samenkwamen, om de aandacht van het publiek te vestigen op de verschrikkelijke werknemersomstandigheden.”

In 1910 kwam The Diary of a Shirtwaist Striker uit, een roman van Malkiel waarin ze de dapperheid van de stakers beschrijft. De opdracht van het boek luidt: “Aan de naamloze heldinnen van de Shirtwaist Makers Strike wordt dit dagboek liefdevol opgedragen door de auteur.” Na de brand in de Triangle Shirtwaist Factory in 1911, waarbij 146 werknemers omkwamen, hielp de roman en de publieke aandacht die het kreeg om arbeidswetten te hervormen.

“Ja, het waren heel moeilijke omstandigheden en ik wil van deze gelegenheid gebruikmaken om te zeggen dat het nog steeds heel moeilijke omstandigheden zijn,” zegt Orleck als ik vraag naar de hachelijke situatie waar kledingarbeiders als Malkiel mee te maken hadden en hebben. “De overwinningen die de arbeidersbeweging in het begin van de twintigste eeuw heeft behaald, zijn uitgehold door een hele reeks problemen. Maximumuren, overuren, weekenden; dingen die standaard waren geworden, zijn niet meer standaard. Niet alleen in de Verenigde Staten, maar over de hele wereld. De kledingindustrie is in de afgelopen 18 jaar verdrievoudigd. Tussen 2000 en 2015 zijn we van ongeveer 20 miljoen kledingarbeiders ter wereld naar tussen de 65 en 70 miljoen gegaan. De meesten van hen zijn vrouwen, en ze zijn heel erg betrokken bij de wereldwijde strijd die vrij veel lijkt op die waarover Theresa Malkiel in 1909 schreef.”

Malkiel werd lid van de Socialistische Partij van Amerika en werd vervolgens verkozen tot het Nationale Comité van Vrouwen. Toen ze in die commissie zat, heeft ze Woman’s Day opgericht, die in februari 1909 in New York werd gehouden. Op die dag verzamelden 2000 vrouwen zich voor het Murray Hill Lyceum op 43rd Street om te luisteren naar feministische en socialistische vrouwelijke sprekers, die het belang van gelijkheid en de urgentie van vrouwenkiesrecht onderstreepten.

Aan dr. Deborah Stienstra vraag ik of Malkiel en haar tijdgenoten radicalen waren, en ze antwoordt: “Dat waren ze zeker.” Stienstra heeft uitvoerig geschreven over internationale feministische bewegingen. Om de worstelingen waarmee vrouwen als Theresa worden geconfronteerd te contextualiseren, verwijst ze naar Bread and Roses, het beroemde lied van de arbeidersbeweging.

“Als je ooit het lied hebt gezongen, weet je dat het gaat over vrouwen die voedsel voor hun gezin wilden regelen, en over het feit dat ze het recht hebben om te werken én dat te vieren,” zegt ze. “Het ging om de erkenning dat het werkende vrouwen waren. Ze kwamen niet uit de bourgeoisie, het waren vrouwen die echt deel moesten uitmaken van de economische productie, zodat ze hun gezinnen konden onderhouden.”

Hoewel Malkiel uiteindelijk met een zakenman trouwde en daarmee aan het fabrieksleven ontsnapte, nam haar betrokkenheid bij sociale rechtvaardigheid nooit af. Haar standpunt kan wellicht het beste geïllustreerd worden met iets dat ze heeft geschreven. Lang voordat Hillary Clinton “vrouwenrechten zijn mensenrechten” zei, maakte Malkiel die connectie in een essay uit 1909.

“De vrouwenkwestie is niets meer of minder dan een kwestie van mensenrechten,” schreef ze. “De emancipatie van de vrouw betekent in werkelijkheid de emancipatie van de mens binnenin haar.”

Ik vraag Stienstra wat de vrouwen van nu kunnen leren van Malkiel en de vrouwelijke rebellen uit haar tijd. “Ik denk dat de belangrijkste les is dat je moet samenwerken als je verandering wil,” zegt ze. “Samen ben je sterker. Een enkele stem is niet genoeg. Vrouwen moeten samen een front vormen, samen weerstand bieden en vechten tegen onderdrukking, en vechten voor anderen die niet dezelfde toegang tot die collectieve macht hebben.”

Dat is het sentiment waar de persoon Theresa Malkiel symbool voor staat. Net als deze dag, waarop het vrouw-zijn zoals we dat nu – mede dankzij haar – kennen, wereldwijd wordt gevierd.