Nee, social media is niet de oorzaak van je eenzaamheid

Van een negatief zelfbeeld als gevolg van opgepoetste thirst traps op Instagram tot FOMO door de uitgaansfoto’s van je vrienden: overmatig gebruik van social media kan een nare nasmaak hebben. In recente Amerikaanse onderzoeken wordt social media bovendien in verband gebracht met een toename van eenzaamheid onder jongeren. Ook in Nederland verschijnen artikelen die de impact van social media op onze psychische gezondheid stellen. Psychiater Bram Bakker vertelde in dit interview stellig over de toename in eenzaamheid onder jongeren door de komst van social media. En dit onderzoek onder een kleine groep concludeert dat er een significante vermindering van eenzaamheid is wanneer we minder social media gebruiken. Maar volgens ander onderzoek

is het niet duidelijk of eenzaamheid komt door social media of dat eenzame mensen meer dan gemiddeld gebruik maken van social media. Dus hoe zit het nou? Maakt social media ons eenzamer, of ligt het genuanceerder? We vroegen experts op het gebied van communicatie en eenzaamheid naar het antwoord.

Ten eerste stelt Gerine Lodder, universitair docent ontwikkelingspsychologie aan Tilburg University en expert op het gebied van eenzaamheid, dat eenzaamheid onder jonge mensen niet toeneemt. Haar onderzoek en cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek laten zien dat eenzaamheid in Nederland al jaren stabiel is. "De laatste tijd is er veel onderzoek verschenen naar social media en eenzaamheid. En het is belangrijk om te onthouden dat er een verschil is tussen wanneer er statistisch gezien een effect is, en hoe groot dat effect is," legt Lodder uit als ik haar bel. "We zien bij die onderzoeken naar social media dat er enorme groepen mensen aan meedoen. Als je alleen kijkt of er iets uit een statistische test komt, dan is er een effect, maar als je vervolgens kijkt hoe groot dat effect is, dan blijkt dat de invloed ervan heel erg meevalt. Bij social media zien we dat je, theoretisch gezien, wel vijf uur per dag langer online moet zijn dan je eerst deed, wil het een minimaal effect hebben op je mentale gezondheid. Maar van het effect dat gemeten is in cijfers, zul je zelf als persoon weinig tot niets van merken. Statistisch significant wil dus niet zeggen dat het ertoe doet in ons dagelijks leven."

Marjolijn Antheunis, hoogleraar communicatie en technologie aan Tilburg University, beaamt dit. Sterker nog: volgens haar onderzoek, dat zich richt op de sociale impact van online communicatie, kan social media overwegend positieve gevolgen hebben. "We zien dat social media een positieve invloed heeft op ons sociale welzijn." Ze vertelt dat ons zogenoemde sociale kapitaal toeneemt door actief te zijn op social media. Onder sociaal kapitaal vallen alle ‘opbrengsten’ die we halen uit ons sociale netwerk. Of het nou een reistip is die we krijgen van een bekende, of steun tijdens een verlies. En, misschien nog wel belangrijker, het social mediagebruik gaat volgens Antheunis niet ten koste van de diepgang van onze goede vriendschappen.

"Het is een misverstand dat social media voor minder diepgang zorgt in je relaties. Je hebt je beste vrienden die altijd voor je klaarstaan, je hebt goede vrienden, collega’s die je graag mag, én zogenoemde ‘weak ties’. Dit zijn de mensen waar je wel een praatje mee maakt, maar die je geen kaartje stuurt op hun verjaardag. Juist die weak ties profiteren enorm van social media. Je allerbeste vrienden spreek je toch wel, maar de mensen die je anders niet veel spreekt, kun je toch een prettige verjaardag wensen, je kunt zien waar ze op vakantie zijn geweest, kortom: het vergroot je actieve sociale netwerk."

Zowel Antheunis als Lodder wijzen beiden niet naar social media als het neerkomt op een oorzaak vinden voor eenzaamheid. Zo onderzocht Antheunis de effecten van social media bij ziekenhuispatiënten en vond ook daar dat online groepen met lotgenoten wel degelijk bijdragen aan het welzijn van de patiënt. Ze halen er geruststelling uit, ze vinden mensen met wie ze kunnen praten over de ziekte, over de hersteltijd en over de kwaaltjes die erbij komen kijken. Het zijn allemaal voordelen die komen door het gebruik van social media.

"Natuurlijk zijn er ook nadelen aan social media," zegt Antheunis. "Cyberpesten of het gevoel dat je ergens op moet reageren waardoor verbondenheid verandert in gebondenheid. We gedragen ons soms asociaal, maar dat komt niet alleen door social media."

De factoren die bijdragen aan eenzaamheid zijn niet verschillend, of ze nou online of offline plaatsvinden. Lodder vertelt dat het te maken kan hebben met de manier waarop je sociale informatie tot je neemt. Mensen die last hebben van online interacties of de positieve beelden die online verschijnen, zijn vaak mensen die al wat gevoeliger zijn, of last hebben van depressieve klachten.

"Als je iemand bent die gevoelig is voor negativiteit, dan kan het ook online een rol spelen. Misschien is het slim om dan wat minder op social media te zitten, of om het anders te gebruiken, bijvoorbeeld door actief deel te nemen aan gesprekken in plaats van alleen passief de leuke dingen die anderen doen tot je te nemen. Maar als je kijkt naar eenzaamheid, dan gaat het gevoel erover dat jouw relaties niet voldoen aan je behoefte", zegt Lodder.

Een gevoel van eenzaamheid is volgens Lodder ook erg afhankelijk van het individu en de omgeving op dat moment. Online is vaak duidelijk te zien wie de sociale vlinders zijn en wie wat terughoudender is in offline situaties. De sociale mensen zijn online vaak ook aanweziger, terwijl minder sociale mensen zich meer op de achtergrond houden.

Daarnaast legt ze uit dat het gevoel over social media tussen jonge en oudere mensen erg anders is. De oudere generatie ziet social media als een andere wereld, terwijl jonge mensen die ermee opgroeien het meer zien als één ding: online en offline maakt voor hen geen verschil. Ook hebben sommige mensen (tijdelijk) genoeg aan online contact, terwijl het voor anderen echt nodig is dat aan te vullen met offline contact.

Social media kan juist voor bepaalde groepen een oplossing zijn tegen sociale isolatie. "Wat we ook weten is dat sociaal contact voor introverte mensen veel energie kost en dat zij gebaat zijn bij social media. Dit geldt ook voor mensen met weinig zelfvertrouwen. Ze kunnen nadenken over wat ze zeggen en zelf bepalen wanneer ze uit of aan staan. Deze mensen halen veel winst uit social media en daardoor verbetert hun sociaal kapitaal,” vertelt Antheunis.

Beide onderzoekers benadrukken dat er geen goed of slecht bestaat bij het gebruik van social media, of zelfs sociale contacten in het algemeen. Het debat dat erover gevoerd wordt moet genuanceerder zijn, volgens Antheunis.

Ook wat betreft eenzaamheid is er nuance te vinden. "Als je soms eenzaam bent, dan is dat helemaal niet erg," vertelt Lodder. "Eenzaamheid is als een hongergevoel: het is een signaal van ons lichaam dat we iets nodig hebben. Bij honger is dat eten, bij eenzaamheid is dat we weer contact moeten maken. En het is positief dat we dat kunnen voelen. Het voelt vervelend, maar het is een beschermingsmechanisme. Maar als je merkt dat het weken- of maandenlang een rotgevoel geeft als je social media gebruikt, dan moet je dat serieus nemen en hulp zoeken. Cognitieve gedragstherapie is heel effectief gebleken voor de aanpak van het gevoel van eenzaamheid. Ook kun je voor advies altijd terecht bij de huisarts, de praktijkondersteuner, een maatschappelijk werker of een vertrouwenspersoon."

Gerine Lodder is ervan overtuigd dat we social media prima kunnen gebruiken zonder een gevoel van eenzaamheid te ontwikkelen: "Je moet je gezond verstand gebruiken. Bijna iedereen denkt weleens: oh shit, anderen zijn wel leuk en ik niet. Dat kun je weerleggen zodra je wat beter in je vel zit. Maar als je elke keer een negatief gevoel krijgt van social media, dan moet je misschien gaan nadenken om te minderen.”

Naar jezelf luisteren, actief deelnemen, of juist (hallo introverten!) lekker meedoen wanneer jij er zin in hebt. We hoeven Instagram geen vaarwel te zeggen om een gevoel van eenzaamheid te verminderen. Eenzaamheid zit volgens beide professoren in veel meer dan louter het gebruik van social media.

Volg ons op Facebook voor meer gezondheidsverhalen en advies voor onvolmaakte mensen.