Wetenschappers hebben een superdodelijke pestbacterie opnieuw tot leven gewekt

De Zwarte Dood (de pest) is onlangs weer opgedoken. Vorig jaar was er een kleine pestuitbraak in Colorado en een grotere epidemie op het eiland Madagascar heeft in 2014 veertig mensen het leven gekost. Sindsdien proberen virologen te begrijpen hoe de Yersinia pestis, de bacterie die verantwoordelijk is voor de ziekte, kan muteren naar een nieuwe stam.

Gelukkig kunnen wetenschappers dankzij eeuwenoude overblijfselen van slachtoffers de bacterie nu beter analyseren en proberen ze te onderzoeken hoe het al die tijd heeft kunnen sluimeren. Een nieuw onderzoek, gepubliceerd in Molecular Biology and Evolution, geeft meer inzicht in de evolutie van het dodelijke pathogeen over de afgelopen vijfduizend jaar.

De Pest van Justinianus, zoals het werd genoemd, was de eerst gedocumenteerde pandemie (een epidemie op wereldwijde schaal) in de geschiedenis en verspreidde zich over het Byzantijnse Rijk in het jaar 541. In de 225 jaar die volgden, stierven er zo'n 25 miljoen mensen aan de ziekte. vanaf ongeveer 1347 roeide de ziekte zestig procent van de Europese bevolking uit. Dit keer werd het de Zwarte Dood genoemd.

Twee jaar geleden bewezen wetenschappers dat dezelfde bacteriesoort verantwoordelijk was voor de Pest van Justinianus als voor de Zwarte Dood. Echter, de twee pandemieën bleken door twee verschillende versies van deze bacteriesoort veroorzaakt te zijn. De twee bacteriestammen hebben namelijk een aantal mutaties op verschillende plekken.

Een team van Duitse onderzoekers reconstrueerden het genoom van de Y. pestis met behulp van genetisch materiaal uit twee skeletten die sinds de zesde eeuw lagen begraven in de buurt van München. Volgens de studie dook de specifieke stam die zij vonden voor het eerst op toen de ziekte uitbrak in het Byzantijnse tijdperk. In de analyse van de eeuwenoude bacterie ontdekten ze een paar voorheen onbekende mutaties, die er waarschijnlijk voor hebben gezorgd dat de bacterie ons zo ziek kan maken.

"Ons onderzoek bevestigt dat de Pest van Justinianus zich verder heeft verspreid dan in de geschiedenis is gedocumenteerd. Ook geeft het nieuw inzicht in de evolutionaire geschiedenis van de Yersinia pestis. Hiermee laten we zien hoe de reconstructie van eeuwenoude genen meer inzicht kan geven in de evolutie van het pathogeen en de bijbehorende historische gebeurtenissen," zegt coauteur Michal Feldman, onderzoeker aan het Max Planck Instituut van de Universiteit van Tübingen in Duitsland in een statement.

De gevonden 30 mutaties bevonden zich op de genen nrdE, fadJ en pcp – door het team de virulentiegenen genoemd. Zover de wetenschappers weten, komen ze alleen voor in de Justiniaanse bacteriestam. Dit geeft aan dat de Y. pestis diverser is dan eerder werd gedacht.

Dit betekent het volgende: nadat de Y. pestis bacterie zijn gastheer infecteert, kan het de builenpest, longpest of pestsepsis veroorzaken. Knaagdieren en vlooien zijn bekende dragers van de ziekte. Tegenwoordig kan de pest behandeld worden met antibiotica, maar soms wordt de ziekte zo laat pas herkend dat het te laat is voor een effectieve behandeling.

Wat Feldman en zijn collega's niet hebben kunnen ontdekken is waarom de Justiniaanse Pest in een sluimerstand ging en eeuwen later werd vervangen door een nieuwe stam. In een interview met CNN, stelde in een theorie voor dat de eerste uitbraak in China was ontstaan en met de koopmannen waren gereisd van Azië naar Europa. "Men is het nog niet eens over welke handelsroutes de ziekte precies heeft afgelegd en of de ziekte werd verspreid door mensen, of door ratten die met de vracht meereisden."

"We weten nog steeds niet waarom de Justiniaanse Pest opeens verdween," voegde hij toe. "De bacterie die de Zwarte Dood en de Justiniaanse Pest veroorzaakte is dezelfde Y. pestis. Dit was al eerder gerapporteerd. De twee bacteriestammen die de twee pandemieën hebben veroorzaakt waren echter verschillend. De bacteriestam van de Justiniaanse Pest bestaat tegenwoordig niet meer,"

De auteurs willen graag nieuwe richtlijnen opstellen voor het analyseren van de Y. pestis. Met een beter begrip van de evolutie van de ziekte kunnen er betere medische behandelingen ontwikkeld worden.