Hoe een leider als Trump een economie kapot kan maken

Politicologen, economen en filosofen valt het al lang op dat gezonde democratieën vaak ook rijke landen zijn. Maar in de loop der jaren is de uitleg van hoe dat mogelijk is veranderd.

Vanaf de late jaren 50 ontstond het idee dat wanneer het inkomen van mensen groeit, dit leidt tot een proces van modernisering. Daarmee werd bedoeld: als landen zich ontwikkelen op het gebied van industrialisatie, urbanisatie, onderwijs en communicatie leidt dit uiteindelijk tot beter georganiseerde politieke organisaties en een sterkere democratie.

Anderen beweren dat het verband juist de andere kant op werkt. Een invloedrijk onderzoek uit 2008 vat het zo samen: "Misschien zorgt democratie wel voor hogere inkomens in plaats van andersom."

Economen die van deze uitleg uitgaan, zoals Daron Acemoglu van het Massachusetts Institute of Technology (MIT), zeggen dat democratische instituties goed zijn voor economische groei op lange termijn. Een sterke en onafhankelijke rechterlijke macht, vrije verkiezingen, een onafhankelijk ambtenarenapparaat en vrije pers zouden volgens hem het grote economische succes van Amerika de afgelopen decennia verklaren.

In de VS maken veel economen zich momenteel zorgen dat president Donald Trump de democratische instituties verzwakt. De manier waarop hij omgaat met de scheiding tussen persoonlijke en publieke belangen, zijn familie en naaste adviseurs, zouden de economie schaden kunnen toebrengen.

Trump houdt er duidelijk andere politieke normen en waarden op na dan voor politici gebruikelijk is en lijkt hij niet overtuigd van het belang van de democratische instituties. Tijdens de campagne riep hij dat hij zijn Democratische tegenstander Hillary Clinton gevangen wilde zetten en weigerde hij zijn belastingaangifte openbaar te maken, terwijl bijna iedere presidentskandidaat dit de afgelopen 40 jaar wel deed.

Toen Trump eenmaal in het Witte Huis zat, benoemde hij kinderen als medewerkers, ondanks de Amerikaanse nepotismewetgeving. Als eigenaar van het Trump International Hotel in Washington blijft hij geld accepteren van buitenlandse overheden en zijn bedrijf wil zelfs nog een hotel openen in de Amerikaanse hoofdstad. En als klap op de vuurpijl handelt hij, volgens een groep grondwetjuristen die hem daarvoor voor de rechter willen brengen, in strijd met de grondwet door het accepteren van die betalingen.

En dat zijn slechts de zaken die Trump direct aangaan. Volgens onderzoek van de New York Times zou de familie van Jared Kushner, Trump's politiek adviseur en schoonzoon, onderhandelen met een Chinese verzekeringsmaatschappij die nauwe banden onderhoudt met de Communistische Partij in het land. Trump's voormalige campagnemanager Paul Manafort zou contacten hebben met oligarchen die verdacht close zijn met de Russische president Poetin en topbelegger Carl Icahn, die door Trump is aangesteld als adviseur hervorming regelgeving, zou direct profiteren van sommige hervormingen die hij voorstelt.

"Zo ziet een bananenrepubliek eruit," zegt Acemoglu, co-auteur van het boek Why Nations Fail. "Trump en zijn entourage maken waar we vooraf al bang voor waren: ze verloochenen alles wat de VS onderscheidde van landen als Turkije en Rusland."

Volgens Alastair Smith, een van de auteurs van The Dictator's Handbook, proberen vrijwel alle politieke leiders hun macht te behouden door een klein politiek kliekje om zich heen te verzamelen – als ze de kans ertoe krijgen. Zo'n kleine groep is makkelijker en goedkoper in het gareel te houden in een kleptocratische economie, waar de kliek rondom de leider er direct van profiteert. Die paar mensen van wie de leider steun nodig heeft zijn zo makkelijk tevreden te houden.

"Deze methode werkt om een relatief kleine groep mensen te belonen en tevreden te houden," zegt Smith. Maar het werkt niet voor grote groepen mensen. Vriendjespolitiek is niet goed voor een brede economische groei omdat de leider in zo'n systeem alleen maar een paar hoge figuren tevreden hoeft te houden. Als de leider ook miljoenen kiezers tevreden moet houden om aan de macht te blijven wordt het ingewikkelder.

Trump is daarom een test voor het democratische systeem dat in Amerika de afgelopen honderd jaar is opgebouwd. "Onze wetten en regels rondom corruptie zijn over het algemeen effectief in het aanpakken van misbruik door mensen in een publieke functie, maar het systeem is niet goed ingericht om met de problemen te dealen die Trump vertegenwoordigt, omdat [nu] de president van de VS ook aan het hoofd staat van een enorm familiebedrijf," zegt Matthew Stephenson, hoogleraar aan de Harvard Law School en gespecialiseerd in anti-corruptie wetgeving.

Italië zou volgens Stephenson wel eens het voorland kunnen zijn van het Amerika onder Trump. Daar wist de rijke zakenman Silvio Berlusconi heel lang aan de macht te blijven van een in principe gezonde democratie. Zowel hij en Trump begonnen hun regeerperiode met het aanvallen van onafhankelijke instituties als de rechterlijke macht. Allebei omringden ze zich met een kleine groep van bevriende adviseurs. Beiden sloegen ze het advies van experts, zoals economen, in de wind. En allebei lijken ze nauwelijks verschil te zien tussen het leiden van een privaat bedrijf en een democratische staat.

Maar dat zijn wel degelijk totaal andere zaken. De economische groei van Italië vertraagde onder Belusconi ondanks verschillende belastingverlagingen en overheidsinvesteringen die moesten leiden tot economische groei en politieke steun. De schuld van het land nam hierdoor sterk toe, waardoor Berlusconi Italië opzadelde met een van de zwaarste schuldenlasten ter wereld, wat mede aanleiding was voor de Europese schuldencrisis. Dat leidde er – naast een veroordeling voor belastingfraude – uiteindelijk toe dat Berlusconi zijn macht kwijtraakte, maar de schade aan de economie is enorm.

Paolo Manasse, hoogleraar economisch beleid op de universiteit van Bologna, deed onderzoek naar Berlusconi's impact op de economie en komt tot een pijnlijke conclusie als hij de situatie zoals die zich momenteel in de VS ontwikkelt vergelijkt met Italië: "Iedereen lijkt het erover eens wat de Amerikaanse economie te wachten staat".

Afbeelding via Gage Skidmore/Flickr.