Waarom stellen we wekenlang dingen uit die nauwelijks tijd kosten?

Of je nu een boete krijgt omdat je al maanden weigert nieuwe fietslichtjes te kopen, of wekenlang tegen je verwelkende planten aankijkt voordat je ze eindelijk eens gaat verpotten – we stellen allemaal weleens iets uit dat eigenlijk amper tijd kost.

Soms kunnen we onszelf er gewoon niet toe zetten om iets te doen. Ik vroeg een tijdje terug op Twitter wat voor dingen andere mensen zoal uitstellen, en kreeg dit soort reacties:

• “Ik heb afgelopen februari een pasfoto voor mijn paspoort laten maken. Die ligt sindsdien op mijn dressoir, omdat ik het formulier nog steeds niet heb ingevuld.”
• “De loodgieter schrijft al een jaar zeven euro per maand af van mijn rekening, omdat ik te lui ben om de telefoon te pakken en mijn geplande onderhoudsafspraak af te zeggen.”
• “Ik heb gisteren een lampje vervangen dat al twee jaar kapot was. Het kostte me in totaal drie minuten.”
• “Ik heb twee jaar geleden een auto gekocht en heb nog steeds geen sticker geregeld die ik nodig heb om hem in de stad te mogen parkeren. Ik hoef daar alleen maar één mailtje voor te sturen. Misschien volgend jaar.”

Waarom stellen we dit soort taakjes zo vaak uit, zelfs als het nauwelijks moeite kost en de gevolgen best vervelend kunnen zijn? We hebben dit soort uitstelgedrag lang gezien als luiheid en onvermogen, zegt Joseph Ferrari, hoogleraar psychologie aan de DePaul-universiteit in Chicago en auteur van het boek Still Procrastinating? The No Regrets Guide to Getting It Done. Maar volgens hem is het eigenlijk een soort vermijdingsstrategie.

“Mensen zien uitstelgedrag vaak als probleem met tijdmanagement, omdat het daar in de eerste instantie op lijkt,” zegt Fuschia Sirois, die uitstelgedrag onderzoekt aan de Universiteit van Sheffield en aan het boek Procrastination, Health, and Well-Being heeft meegewerkt. “Maar eigenlijk heeft het niet zo heel veel met tijdmanagement te maken – eerder met stemmingsmanagement.”

We vroegen een aantal deskundigen waarom we relatief eenvoudige taken zo vaak uitstellen en wat we eraan kunnen doen.

Kleine dingen uitstellen kan allerlei gevolgen hebben, maar soms gebeurt er precies niks. Neem bijvoorbeeld die paspoortfoto die op dat dressoir ligt te wachten om opgestuurd te worden. Nu er een pandemie over de wereld raast is reizen toch niet mogelijk, dus waarom zou je daar dan tien kostbare minuten aan besteden?

Ferrari zegt dat de maatschappij ons ook niet aanmoedigt om dingen op tijd te doen. Stel dat je nog belastinggeld moet betalen. De overheid zou dan kunnen voorstellen dat je minder hoeft te betalen als je het voor een bepaalde datum overmaakt. Maar dat is niet zo, dus waarom zou je voor die datum betalen?

“We worden gestraft als we ergens te laat mee zijn, maar niet beloond als we ergens te vroeg mee zijn,” zegt Ferrari. En als je eenmaal het idee hebt geaccepteerd dat het niet loont om iets ruim op tijd te doen, dan kun je dat toepassen op welke taak dan ook.

Tim Pychyl, universitair docent psychologie en hoofd van de Procrastination Research Group van de Carleton-universiteit in Canada, zegt dat het kan helpen om stil te staan bij dingen die je wél hebt gedaan. “We zouden ons moeten richten op het goede gevoel dat je krijgt als je eenmaal een doel hebt bereikt, in plaats van op het negatieve gevoel dat je daarvoor hebt,” zegt hij.

Het klinkt misschien wat suf, maar volgens Pychyl kan het goed werken om je taken op te schrijven en af te vinken als je ze hebt afgerond – en dat als kleine overwinninkjes te zien. Daar krijg je een positief gevoel van, waardoor je wordt aangespoord om nog meer te doen. “Het geeft je het idee dat je effectief bezig bent, en dat werkt als een opwaartse spiraal,” zegt Pychyl. “Je vooruitgang voedt je welzijn, en dat leidt weer tot meer vooruitgang.”

“Uitstel is ook gewoon een manier om iets te ontwijken,” zegt Sirois. Volgens haar stellen we vooral dingen uit als we ons onzeker voelen. Als iets nieuw, onbekend of belangrijk aanvoelt – zoals een creditcard aanvragen of je cv updaten – dan gaan we er vaak niet meteen met gestrekt been in. Over het algemeen geldt: hoe minder zelfvertrouwen je hebt, hoe meer ontwijkend gedrag je vertoont.

Het kan ook zijn dat je onzeker bent of je een taak wel goed kunt verrichten, of dat anderen daar een oordeel over hebben. Waardering speelt namelijk ook een grote rol, zegt Ferrari. “Mensen maken zich vaak zorgen om hoe anderen over hen denken. We willen liever dat anderen denken dat je ergens geen moeite voor hebt gedaan, dan dat ze het idee hebben dat je iets niet kunt.”

De angst dat je iets misschien fout doet, kan je er zelfs van weerhouden om er überhaupt aan te beginnen – zelfs als het om iets pietluttigs gaat als een berichtje beantwoorden of een e-mail opstellen. En als je iets wél goed doet, is het ook maar de vraag of je dat de volgende keer weer zal kunnen.

Het kan ook gewoon zijn dat je een taak stom vindt. Sirois benadrukt dat mensen zo in elkaar zitten dat ze fijne dingen opzoeken, en we daardoor makkelijk taken uitstellen die ook maar een beetje onaangenaam zijn of inspanning vereisen.

Veel van de redenen om dingen uit te stellen hebben iets met elkaar gemeen: ze zijn gebaseerd op negatieve emoties. Psychyl zegt dat uitstelgedrag in de kern “een op emotie gericht copingmechanisme” is.

Bij taken die je een negatief gevoel geven – of het nu frustratie, verveling, afkeer of angst is – heeft je emotionele brein je in je greep, zegt hij. “En dan word je flink door elkaar geschud.”

Er zijn veel rationele oplossingen om je uitstelgedrag tegen te gaan, zoals de taak opdelen in kleinere taakjes, je planning aanpassen, even een eindje gaan wandelen of je 47 openstaande tabbladen wegklikken. Die dingen kunnen nuttig zijn, maar voor sommige mensen slechts tot op zekere hoogte. Het zijn namelijk rationele oplossingen voor een irrationeel probleem. 

Sirois zegt dat je “je omgeving inderdaad zo kunt inrichten dat je minder gevoelig bent voor uitstelgedrag” – maar denkt niet dat dat de oplossing is. Het is volgens haar een goede basis, maar je moet je ook nog steeds op andere manieren blijven inspannen. 

Als je zekerder wilt zijn, zegt ze, is het belangrijkste om goed te weten wat je nodig hebt om een taak goed uit te voeren. Als je aan iets begint zonder goed voorbereid te zijn, zal je het waarschijnlijk ook niet afmaken. Dan denk je er misschien te veel over na, en maak je er een groter ding van dan het eigenlijk is.

Volgens Sirois zijn uitstellers vaak niet zo lief voor zichzelf. Ze denken dat ze zelf veel meer dingen uitstellen dan andere mensen, waardoor ze zichzelf naar beneden halen. “Terwijl niemand anders dat denkt,” zegt Sirois. “De enige die dat denkt ben jij, en daardoor wakker je alleen maar meer negatieve emoties aan.”

Als je iets uitstelt omdat je je er niet prettig bij voelt, en je je daarbovenop ook nog eens zorgen maakt over wat anderen van je vinden, zal je die taak alleen maar meer uitstellen. Het kritische stemmetje in je hoofd zal steeds gemener worden: “Waarom heb je dit nog niet gedaan?” wordt al snel “Waarom ben je eigenlijk zo’n domme sukkel?”

“Dan worden er alleen nog maar meer negatieve gevoelens over de taak opgewekt, waardoor je die nog meer uit de weg gaat,” zegt Sirois. “Daarom blijft de situatie zich zo voortslepen.”

Het helpt misschien om je dan iets meer te focussen op het uitstellen zelf. Als mensen iets uitstellen, vragen ze zich volgens SIrois vaak af wat er mis met ze is, maar dat lost weinig op – je zou je beter af kunnen vragen waarom je eigenlijk moeite hebt met die taak.

Uitstelgedrag is meestal iets dat je alleen doet, maar uiteindelijk hebben we er allemaal weleens last van. Dus kun je er ook altijd met iemand over praten. “Dat is een heel belangrijke boodschap,” zegt Sirois. “We moeten het normaliseren en de scherpe randjes eraf halen, zodat mensen zich er minder voor schamen of zich er schuldig over voelen.”

Als je met anderen over je uitstelgedrag praat, kan dat zelfs helpen om het te doorbreken. Sirois heeft meegewerkt aan een onderzoek waaruit bleek dat een deel van de stress die met uitstelgedrag gepaard gaat, verminderd kan worden door sociale steun. Daar bestaan twee soorten van: emotionele sociale steun, waarbij je even je frustraties bij iemand kunt uiten, en informatieve sociale steun, waarbij je concreet advies van iemand krijgt.

Dat klinkt misschien simpel, maar het is niet altijd even makkelijk om steun te zoeken – juist als je op een negatieve manier denkt over je uitstelgedrag. Als je minder kritisch op jezelf bent, vraag je ook sneller om hulp. Daar hoort ook weer bij dat je niet moet denken dat je na het lezen van deze tips ineens van je uitstelgedrag af bent. Wees een beetje aardig voor jezelf!

Als je uitstelgedrag toch te erg wordt – in zoverre dat het je belemmert in je dagelijks leven of op je werk, bijvoorbeeld – dan is het misschien tijd om met een professional te praten. Chronisch uitstelgedrag kan namelijk een symptoom zijn van angststoornissen, depressie en ADHD. Maar daar kan een ggz-psycholoog je veel meer over vertellen.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE US

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram