Tien vragen aan een vrouwelijke topschaker

Veel mensen schaken gewoon voor de gein, en daar is niks mis mee. Maar het is daarnaast ook een bloedserieuze sport, die nog een stuk populairder is geworden sinds de Netflix-serie The Queen’s Gambit is uitgekomen.

Elena Sedina is een Oekraïens-Italiaanse schaker met een behoorlijk indrukwekkend cv. Ze is internationaal meester en vrouwengrootmeester, en won in 2019 zowel het Italiaanse als het Zwitserse kampioenschap voor vrouwen.

We spraken haar over hoe de schaaksport gedurende de jaren is veranderd, hoe vroeg je moet beginnen om echt goed te worden en seksisme in de schaakwereld.

VICE: Op welke leeftijd moet je beginnen om later professioneel te kunnen schaken?
Elena Sedina: Ik ging vanaf mijn zevende naar de schaakclub in Kiev, waar ik oorspronkelijk vandaan kom. Mijn zusje ging ook mee, en zij was pas vijf. We werden aangemoedigd door onze vader, die in de landelijke top zat. Ik volgde een paar jaar lang lessen met veertig andere kinderen – drie per week, en dan zondag wedstrijden. Op mijn negende begon ik steeds meer toernooien te winnen en werd ik door een coach opgemerkt die me hielp om professional te worden.

Ik ken verder geen goede schakers die op een latere leeftijd zijn begonnen. Magnus Carlsen, de huidige wereldkampioen, begon bijvoorbeeld op zijn achtste. Maar zelfs hij denkt dat hij eigenlijk te laat begonnen is.

Hoe vaak oefen je?
Ik heb in mijn jeugd enorm veel geoefend en hele lange dagen gemaakt. Schaken is een individuele sport en er komt veel training bij kijken om alle tactieken en zetten te onthouden.

Tegenwoordig heb ik een stuk minder tijd omdat ik ook lesgeef in schaken, maar ik oefen af en toe nog steeds met sparringpartners, zowel online als fysiek. Ik train ook vaak met het Italiaanse nationale team.

Vind je dat films en tv-programma’s een beetje een goed beeld neerzetten van de sport?
Ik heb goede verhalen gehoord over The Queen’s Gambit, maar ik heb het nog steeds niet gezien. Veel mensen vinden het maar raar als schakers dag en nacht met schaken bezig zijn, of zelfs gestoord. Maar de meeste schakers zijn gewoon normale mensen die enorm veel passie hebben.

Mensen hebben het weleens over de ‘psychologie achter schaken’. Wat houdt dat in?
Schaaktoernooien kunnen erg lang duren, een week à tien dagen, dus er komt veel spanning bij kijken waar je mee om moet zien te gaan. Het is niet altijd even makkelijk om je zenuwen in bedwang te houden. In de knockoutrondes van het WK 2008 had ik de eerste van de twee partijen verloren van de toen beste schaker ter wereld. Ik had het zwaar, maar uiteindelijk lukte het me toch om door te gaan dankzij een advies dat ik van mijn man had gekregen: denk als een sumoworstelaar. Bij schaken moet je over je moves nadenken, niet over je emoties.

Waarom heeft een wedstrijdklok eigenlijk twee uurwerken?
Zodat de partij tenminste niet dagenlang duurt. Bij officiële toernooien, zoals de Olympische Spelen of de Europese competities, duren partijen gemiddeld vier uur.

Hoe weet je wanneer je volgens het boekje moet spelen en wanneer je juist wat verrassender uit de hoek kunt komen?
Neem de schaakopeningen – je kunt alle informatie die je daarvoor nodig hebt online vinden, inclusief databases, en met een beetje moeite kun je ze allemaal zo onthouden. Dat zijn op zich goede bewegingen, maar ze zijn ook makkelijk te herkennen.

Bij ‘standaardpartijen’ (die vijftien minuten of langer duren) proberen de betere spelers wat meer te improviseren, misschien ook wel meer dan vroeger. Dan gaan ze bijvoorbeeld bij de derde beurt met een pion naar de zijkant, wat best opmerkelijk is.

Wat de stukken betreft, hoef je eigenlijk alleen de koning echt te beschermen – de rest mag je best opofferen. Je kunt prima wat offers incalculeren om een onvoorspelbaar bord te krijgen, veel stukken van je tegenstander te slaan of een pion te laten promoveren. Zelfs de koningin kun je prima opofferen, al zou ik dat niet aan het begin al doen.

Waarom kunnen Russen eigenlijk zo goed schaken?
Schaken is na voetbal en ijshockey de populairste sport van Rusland. Ik heb zelf op een Sovjetschool gezeten, en schaken speelde daar ook een belangrijke rol in de cultuur. Schakers hadden er veel aanzien.