Demir Demirov strijdt met zijn kunst voor homorechten in Rusland

"Het enige wat ik wist over homoseksualiteit, was dat het een ziekte was," schrijft de Russische kunstenaar Demir Demirov op de introductiepagina van de Roze Kunstlijn Haarlem, waar zijn werk dit weekend wordt tentoongesteld. Als openlijk homoseksueel en hiv-patiënt is leven in Rusland een strijd voor de 33-jarige kunstenaar en activist. Hij kan zijn werk niet exposeren of verkopen omdat het wordt beschouwd als 'homo-propaganda', die is verboden volgens de Russische wet. De tandarts wil Demir niet helpen nu zijn tanden door de hiv in steeds slechtere staat verkeren en hij moet zijn medicatie op de zwarte markt kopen.

Het begon er beter voor Demir uit te zien toen de Amsterdams-Russische Vladimir Chorchordin, vriend en belangenbehartiger van Demir, afgelopen zomer met hem in contact kwam via Facebook, Sindsdien stuurt Vladimir hem hiv-medicatie. Daarnaast wist hij te regelen dat Demirs nieuwe project 'Inner Light' geëxposeerd zou worden bij de Roze Kunstlijn Haarlem – een initiatief van COC Kennemerland – door hem in contact te brengen met Fred Rozenhart, de curator van de expositie die deel uitmaakt van de [Haarlemse Kunstlijn](haarlemse kunstlijn). Het zou de eerste keer in zeven jaar zijn dat Demir zijn werken zou kunnen exposeren. Hij stuurde zijn kunst via de post vermomd als een cadeau naar Chorchordin, maar de werken werden onderschept door de Russische douane, die ze in beslag nam omdat ze zouden "aanzetten tot homoseksualiteit."

De inbeslagname van Demirs kunsten ging niet onopgemerkt: nadat de lokale politiek en de landelijke media het nieuws oppikten, meldde Chorchordin dat de werken om onbekende redenen toch nog in Nederland zijn aangekomen. Demir werd na de inbeslagname opgebeld door de Russische douane om langs te komen. Sindsdien houdt Demir zich gedeisd in Moskou. Hoewel zijn situatie nog niet is verbeterd, is hij blij dat er aandacht is voor zijn werk en situatie, waardoor hij de energie heeft gevonden om weer aan zijn kunst te werken. Hij had net de hele nacht aan nieuwe schetsen gewerkt toen ik hem via Skype sprak – met Vladimir Chorchordin als tolk – om te praten over identiteit in kunst en hoe het is om als homoseksueel te leven in Rusland.

VICE: Hallo Demir, Waar gaat je project Inner Light over?
Demir Demirov: Het gaat over jezelf begrijpen als homoseksueel. Daarnaast gaat het over mijn eigen acceptatie van mijn hiv-status en over de strijd om aan medicatie te komen.

Hoe is het project tot stand gekomen?
Als vrijwilliger begeleid ik mensen met hiv, waaronder verslaafden en sekswerkers, in hun omgang met het virus. Op deze manier heb ik veel materiaal verzameld voor Inner Light. Kunst maken is mijn manier van activisme. Alle beelden die je ziet zijn gebaseerd op verhalen van mensen die ik heb gesproken. Het blijven dan wel slechts abstracte verhalen, want alles wat ze me hebben verteld blijft geheim.

Homofobie zorgt ook voor een sociaal probleem onder homo's, en dat wil ik oplossen met mijn project. We hebben geen tradities of ervaringen en weten niet hoe we een relatie moeten opbouwen. Als je de mogelijkheid niet krijgt om samen te zijn en relaties met elkaar te vergelijken, kan je niks opbouwen. Mensen krijgen dan een verkeerd idee over wat normaal is in een homorelatie. Ze beschouwen het als een heteroseksuele relatie waarin een van de partners het 'mannetje' is en de ander het 'vrouwtje'. Seks draait dan ook niet om een relatie tussen twee gelijkwaardige mensen, maar om iemand die actief is en de ander die passief is. Dat is een verkeerd uitgangspunt.

Je werk werd in beslag genomen. Is dit de eerste keer dat je in aanraking bent gekomen met de Russische justitie vanwege je kunst?
Ja, dit is de eerste keer. Het is een ongeschreven regel in Rusland: "Steek je hoofd niet te veel uit." Als je denkt dat het niet verstandig is om te doen, dan doe je het ook niet. Daarom denk ik er ook niet over na om mijn kunst in Rusland te exposeren. Dat lukt toch niet. Afgelopen zomer heb ik het weer eens geprobeerd, maar niemand wilde mijn werk tentoonstellen.Soms kan ik wel iets verkopen aan mensen die ik toevallig tegenkom. Mijn werken zijn gewild bij heteroseksuele vrouwen.

Hoe ben je activist geworden?
Ik heb veel te danken aan de zanger Shura. In de jaren negentig was hij een beroemdheid in Rusland, en openlijk homo. Ik vond hem toentertijd zelfs een beetje overdreven homo, maar hij leerde me wel te begrijpen dat je trots moet zijn op je identiteit. Ik woonde nog in een geïsoleerd dorpje en hij leerde mij dat ik anders kon zijn dan anderen.

Ik was nooit van plan om in de kast te blijven zitten. Ik wist dat ik ooit gelukkig zou zijn en een gezin zou stichten met mijn partner. Maar trots zijn op de hele LHBT-gemeenschap kwam later. Toen ik mij voor het eerst ging inzetten voor de gemeenschap, wist ik dat ik het juiste deed.

Ik ben gelukkig als ik praat over mijn homoseksualiteit. In Rusland kan ik niet langer openlijk activist zijn, omdat ik dan niet meer zou kunnen leven. Op het moment kan ik alleen nog activist zijn in mijn kunst.

Je beweerde dat homofobie in Rusland heeft geleid tot de hiv-epidemie in het land. Kan je dat uitleggen?
Homofobie heeft niet direct geleid tot de epidemie, maar indirect wel. Het land biedt geen informatie over homoseks, er is geen mogelijkheid om jezelf te testen of het kost heel veel geld en medicatie tegen hiv is lastig legaal te krijgen. Homo's denken daardoor niet meer aan de toekomst en maken er ook geen plannen voor. Daarom neuken ze maar een beetje rond en hebben ze onbeschermde seks.

Je familie is Islamitisch. Heb je nog contact met ze sinds je uit de kast bent gekomen?
Op dit moment heb ik alleen telefonisch contact met mijn moeder. Met mijn vader, mijn zussen en broers heb ik geen contact. Mijn ouders geven zichzelf de schuld omdat ze geloven dat ze iets verkeerds in hun leven hebben gedaan waardoor hun zoon homo is geworden. Het was beter geweest als ze agressief waren geworden, omdat ze op deze manier zoveel lijden. Een innerlijke pijn is zo veel erger dan het uiten van woede.

Ben je zelf nog religieus?
Ja. Ik geloof nog wel in een god, maar als moslim of wonende in een orthodox katholiek land kan ik de preken en geschriften niet meer geloven. Mijn buurman - die atheïst is - lacht me uit als ik vertel dat ik nog gelovig ben, dus bid ik als hij er niet is. Ik wil hier eigenlijk niet verder over praten.

Je bent nu ook bezig met een nieuwe serie. Kan je daar meer over vertellen?
Ik teken nu mensen die hun hiv-diagnose accepteren. Vannacht werkte ik aan een blauwdruk of een map van de route die homo's afleggen om hun status te accepteren. Dit proces van acceptatie verloopt anders dan bij heteroseksuelen met hiv, omdat homo's een schuldgevoel creëren. Alsof ze het hebben verdiend omdat ze seks hebben gehad met andere mannen. Dit zijn ook gevaarlijke gedachten omdat mensen die een schuldgevoel ontwikkelen na hun diagnose de neiging hebben om naar de drugs te grijpen, met alle gevolgen van dien.

Je hebt ook mensen die niet geloven dat ze hiv hebben. Deze dissidenten die geloven dat de diagnose bullshit is, moeten dit ook leren accepteren en je moet ze ook extra steun geven. Ze weigeren namelijk behandeling. Zover ben ik gekomen met het idee. Ik heb dit project verdeeld in drie etappes, wat ik vervolgens heb onderverdeeld in zes sessies. Het project moet veertig verhalen in beeld brengen. Vannacht was ik tot zes uur bezig en heb ik tien schetsen gemaakt.

Het werk van Demir Demirov is dit weekend te zien bij de Roze Kunstlijn in Haarlem.