Undercover bij oliedorstige Somalische piraten

Filmbedrijven van over de hele wereld zijn jaren bezig geweest om te kunnen filmen bij Somalische piraten zonder hun nekken te verliezen. Gewapend met een minicamera en een gezonde straathouding, kreeg de Canadees-Somalische Mohamed Ashareh het voor elkaar om de Bluebeards, afkomstig uit de Hoorn van Afrika, van dichtbij vast te leggen voor zijn film The Pirate Tapes uit 2009.

Het Canadese filmbedrijf Palmira PDC werkte met Ashareh terwijl hij in het door piraten overspoelde Puntland verzeild raakt in nepzakendeals van vele miljoenen dollars, de gevangenis en gijzelingssituaties. Bij zijn terugkomst hielpen ze hem met het verzamelen van zijn beeldmateriaal en het vormen van zijn film. Ashareh is niet zo blij met de uiteindelijk versie, maar wij vonden het geweldig. We zochten contact met een producent van Palmira, Andrew Moniz, om meer te weten te komen over dit verhaal, waarbij rijke mensen de armen vergiftigen met afval, en de arme mensen vervolgens terugvechten door olietankers te kapen voor losgeld.

VICE: Dit is jouw eerste documentaire, toch?
Andrew Moniz: Ja. We hadden nooit verwacht dat we een documentaire zouden maken. Het risico is groot en de opbrengst vaak laag. Hoeveel echt goede documentaires heb je nou gezien? Ik bedoel, er zijn er maar een paar waarvoor we twee jaar van ons leven zouden opgeven om hem te maken. Dat is de realiteit. Mensen die documentaires maken zijn hardcore. Wij richten ons op fictie. Wij gaan liever naar de film met een bakje popcorn.

Hoe heb je Mohamed ontmoet?
Hij benaderde ons omdat hij met een kleine camera naar Puntland ging, het deel van Somalië waar zijn familie vandaan komt. Hij had geen ervaring als filmmaker, maar wilde dat wij de beelden zouden monteren tot een soort film. Wij legden hem uit dat je niet zomaar ergens heen kon gaan, er een camera op kan richten en verwachten dat er een film uitkomt. We waren hem eigenlijk aan het overtuigen om deze film vooral niet te maken. Maar omdat hij wel een aantal interviews had met mensen waarvan hij beweerde dat ze piraat zijn, begonnen we te overleggen hoe we hier een toffe film van konden maken. Tegelijkertijd vertelden we hem dat hij terug moest gaan en dat hij hier een jaar van zijn leven voor zou moeten opofferen. Maar omdat hij zei de piraten op film te kunnen krijgen, kon het weleens de moeite waard zijn.

Wat was je eerste intentie met de film?
We wilden in eerste instantie een vrij rauwe 'point of view'-film maken, omdat we van tevoren al wisten dat het geen filmisch meesterwerk zou worden, maar meer een soort undercoverachtige film. Dus leerden we hem de basiskneepjes van het vak: hoe de camera te gebruiken, hoe het beeldmateriaal verborgen gehouden kon worden, en hoe je ervoor zorgt dat het gezelschap waar je bij bent niet je hoofd eraf knalt… dat soort dingen. We dachten ook, deze gast zou dit weleens met zijn leven kunnen bekopen. Dit is toch wel heel gevaarlijk. Maar Mohamed heeft het eigenlijk heel goed gedaan.

Door de manier waarop het gefilmd is lijkt het net alsof er nog een andere cameraman in Somalië was.
We hadden nog een ander mannetje in Somalië, Abdikareem Issa. Hij zou de B-roll-opnames en nog een aantal interviews met wat piraten draaien. Abdikareem is een goede jongen. Toen Mohamed de eerste keer naar de gevangenis moest, ging Abdikareem ook.

Heeft Mohamed jullie gebeld toen hij de gevangenis in moest?
Ja, in de film zie je hoe wij proberen om hem vrij te krijgen, maar uiteindelijk moest zijn familie hem eruit halen. Als ze erachter zouden komen dat hij gesteund werd door een groot Canadees productiebedrijf, dan zouden ze ontzettend veel losgeld vragen.

Hij is de gevangenis ingegaan nadat hij op de vlucht was en opgepakt werd bij de grens met Somaliland, omdat hij niet van de locale clan was. Wist iemand in Somalië dat Mohamed een film aan het maken was?
Nee, alleen Abdikareem wist het later. Soms waren er mensen waarvan wij wilden dat Mohamed hen volgde. Hij weigerde dat omdat ze er dan achter zouden komen dat hij een film aan het maken was. Hij was op zijn hoede bij mensen die 'te goed' Engels spraken, of die 'te slim' waren.

Hoe zijn jullie aan die undercoverbeelden gekomen?
Mohamed had een camera om zijn nek hangen, maar heel hoog, zoals je een stropdas zou dragen. En hij is heel lang. Hij liep constant met een lopende camera om zijn nek, en niemand had het door. Hij had ook altijd een andere camera bij zich, waar de mensen dus gewend aan raakten. Iedereen dacht dat het een fotocamera was, terwijl hij in feite in HD-formaat filmde.

Hoe zijn jullie met zijn gevangenschap omgegaan? Was er een punt waarop jullie dachten, shit, als er iets met hem gebeurt, voel ik me toch wel een beetje verantwoordelijk?
Toen hij daar zat kreeg ik middenin de nacht een telefoontje van hem. Hij vertelde dat hij in de gevangenis zat, en vroeg of we hem alsjeblieft konden helpen. Toen zei hij dat hij zijn familie ging bellen. Hij belde vanaf een vaag telefoonnummer. Wij probeerden het terug te bellen denkend dat het de gevangenis was, maar het was de mobiele telefoon van een of andere gast. Eigenlijk is Mohamed gewoon ontvoerd. Hij zat op z'n knieën met een geweer tegen zijn hoofd. We wisten dat hij op de vlucht was omdat hij ons de dag ervoor belde en zei, “Ik heb $2.000 aan contanten nodig. Ik moet vluchten. Ik ga naar het vliegtuig.” Wij gaven hem het geld en dachten dat alles wel goed zou komen. Toen belde hij weer. “Nee, ik zit in de gevangenis. Het geld is weg. Ze hebben al het geld, de camera-apparatuur, en al het beeldmateriaal gestolen. Alles is weg.” We moesten hem dus thuis zien te krijgen, en begonnen toen na te denken over het beeldmateriaal.

Op een bepaald moment belde jij Blackwater, het beruchte private militaire bedrijf, en je  vraagt ze om Mohamed uit de gevangenis te krijgen. Was dat echt? Wat zeiden ze uiteindelijk?
Blackwater was echt. We hebben een aantal private beveiligingsfirma's gebeld toen Mohamed in de gevangenis zat. We wilden weten wat ervoor nodig was om iemand uit Afrika uit zo'n situatie te krijgen, en hoeveel dat zou kosten. Uiteraard bleek het belachelijk duur te zijn, maar het was iets wat we misschien toch zouden overwegen. Blackwater nam ons echter niet serieus. Ze brachten ons in contact met iemand die ons zou moeten helpen, maar daar hebben we nooit meer iets van vernomen. Misschien vonden ze het raar dat wij alles aan het filmen waren vanuit een klein autootje. Maar aan de andere kant, het is waarschijnlijk maar goed dat we die weg niet ingeslagen zijn.

Mohameds verhaal om in contact te komen met de piraten was dat hij de tussenpersoon was van een Westerse zakenman. Kun je dat uitleggen?
Wij wisten niet veel van de gang van zaken daar, maar hij wel. Hij zei, “Kijk, je weet dat de piraten zo hun geld verdienen, er zijn investeerders gemoeid met deze zaken, het is net een echt bedrijf. Deze investeerders komen overal vandaan, en pakken meestal het grootste deel van de winst.” Dus als ze vroegen waarom hij aan het filmen was, kon hij altijd vertellen dat hij een film maakte om aan de investeerders te laten zien. Zo dekten wij onszelf in. Terwijl hij ons ondertussen beeldmateriaal bleef sturen, en wij er een film van maakten.

Mohamed Ashareh

Heeft dit project veel geld gekost?
Somalië is geen goedkoop land. We hebben ten minste $30.000 uitgegeven aan deze reis. Niets heeft een vaste prijs. Er is geen echte economie, en wanneer een piraat een schip kaapt, gaan alle lokale prijzen omhoog, omdat ze weten dat deze piraten miljoenen dollars krijgen.

De film speelt goed in op de oorspronkelijke oorzaken van de Somalische piraterij: de overbevissing door Westerse vloten, waardoor de lokale visserij instort, enzovoorts. Daarna laat het netjes zien dat, hoewel deze problemen nog steeds als excuus gebruikt worden, ze niet veel meer te maken hebben met de manier waarop de piraten nu te werk gaan. Het gaat niet meer over de visschaarste, toch?
Nee, niet meer. We wisten dat deze mensen gewoon gangsters waren. Maar we dachten ook, “Oké, als deze mensen hun eigen leefomgeving beschermen, hebben ze ieder recht om iedereen die hun wateren leegrooft tegen te houden.” Ik bedoel, als je in een verwoest land woont en er komt een schip de vis uit jouw wateren halen, dan zou je dat schip eerder kapen voor het losgeld dan zelf heel veel moeite te doen voor het beetje vis dat er nog is. Zeker weten. Ieder normaal mens zou dat doen. Maar later ging het alleen nog maar om het geld. Ze kaapten grote tankers omdat die ongewapend, langzamer en veel meer geld waard zijn. Het zijn niet een stelletje gekken die erop los moorden. Het is hun baan.

Het komt al een tijdje ter sprake, maar er komt maar af en toe iets over naar buiten. Jullie hebben het beter weten vast te leggen dan alle andere dingen die ik hierover heb gezien.
Daarom zijn we er ook aan begonnen. We wisten dat deze film sowieso gemaakt zou worden. We wisten dat documentairemakers alles op alles zouden zetten om een film te maken en daarbij hun eigen leven zouden riskeren, of dat ze alleen de kant van de militaire en overgestapte piraten zouden laten zien. Om vervolgens nog wat interviews af te nemen op het kantoor in Londen.

Jullie hadden een hele goede Westerse expert, Matt Bryden van de VN.
In eerste instantie spraken we verschillende Somalische politici over hem. Deze hadden geen goed woord voor hem over en noemden hem de 'Witte Duivel'. In het begin geloofden we ze. Hij had een rapport ingediend waarin hij de enorme corruptie in Somalië ter sprake bracht, en wij voelden medelijden voor de politici die hij beschuldigde. Iets wat deze politici echter nooit begrepen hebben, is dat Matt Bryden deze beschuldigingen kon bewijzen. Zij dachten waarschijnlijk dat Matt mensen blindelings aan het beschuldigen was. Wij gingen het interview in met het idee dat hij zichzelf belachelijk zou maken, maar uiteindelijk bleek dit ons beste stuk te zijn.

Raakte je ervan overtuigd dat de regering van Puntland een geheime verstandhouding had met de piraten?
Er zitten zowel eerlijke als corrupte mensen in die regering, net zoals in het westen. Maar er gingen veel verhalen over de president. Dat weet iedereen in die gemeenschap. Er werd constant over gesproken.

Hoe denk je dat de Westerse wereld naar de Somalische piraten kijkt?
Een van de belangrijkste dingen die we met deze documentaire wilden doen is de heersende media een dikke middelvinger geven. Zij kunnen dit onderwerp niet naar behoren vastleggen. Ze bekijken het probleem van veraf, alsof het een soort Pirates of the Caribbean is. Ze begrijpen niet wat deze mensen hebben meegemaakt, en dat ze nu de volledige macht hebben over een stuk water, waar ze iedereen zullen naaien als er niet wordt opgetreden.

Dus je had het idee dat dit onderwerp hiervoor op een neerbuigende manier, of op een incomplete en sensationele manier is vastgelegd?
Ja, zeker. Het probleem ligt duidelijk aan land. Het echte verhaal gaat niet eens over de piraten, maar over het dumpen van het giftige afval, en de visvoorraad die verwoest wordt in dit gebied. Het is ongelofelijk hoeveel mensen uit eerstewereldlanden hierheen komen om giftig afval -zelfs nucleair- in het water te dumpen. De Somaliërs die hierdoor getroffen worden, en dit laten we zien in de film, moeten in Nairobi naar het ziekenhuis, waar ze waardeloze zorg krijgen omdat de Kenianen eerst geholpen worden. Dit overleven ze meestal dus ook niet. Dan zijn er ook nog de vissersboten die hun vangsten in deze wateren doen, deze vis verwerken, en het vervolgens aan mensen over de hele wereld verkopen.

En zo komt het dus bij ons op tafel. Bedankt Andrew, en goed gedaan!
Jij bedankt, Oscar!