Dit Nederlandse blad zet 99 onderbelichte vrouwen in de kunstwereld in de schijnwerpers

We denken nu inmiddels al een eeuw dat het kunstwerk Fountain, ook wel bekend als het invloedrijkste werk van de twintigste eeuw, bedacht is door Marcel Duchamp. En al die tijd zaten we er compleet naast. Als we het Nederlandse kunstmagazine See All This mogen geloven, zou het werk namelijk van Elsa von Freytag-Loringhoven zijn, een Duitse barones die met Duchamp bevriend was. Ze stierf in 1927, vanwege een gaslek in haar woning. Duchamp overleed pas 41 jaar later, toen zijn naam inmiddels diep gekerfd stond in de canon van de moderne kunstgeschiedenis.

Nicole Ex, de hoofdredacteur van See All This, noemt het verhaal exemplarisch voor de onderbelichte rol die vrouwelijke kunstenaars spelen in de moderne kunst. In belangrijke standaardwerken over de geschiedenis van de westerse kunst, zoals History of Art van H.W. Janson en The Story of Art van Ernst Gombrich, wordt niet één vrouw genoemd. Je hoeft überhaupt maar de wikipediapagina over een willekeurige kunststroming te openen om te zien dat de Warhols en Picasso’s je om de oren vliegen, maar vrouwelijke namen eigenlijk nauwelijks te bekennen zijn.

Om daar wat tegenwicht aan te bieden, is het magazine een actie gestart: het zomernummer staat in het teken van 99 vrouwen die een belangrijke rol in de kunst hebben gespeeld, of spelen. Ze worden omstebeurt uitgelicht op Instagram, en dit alles zal uiteindelijk vertaald worden naar een expositie. We spraken Nicole Ex over de onderbelichte rol van vrouwen in de moderne kunst, en wat we kunnen doen om het evenwicht te herstellen.

Creators: Er gaan al langer theorieën rond dat Elsa von Freytag-Loringhoven achter dit werk zou zitten, maar het lijkt er niet op dat de kunstwereld het echt serieus neemt. Waarom niet, denk je?
Nicole Ex: Dan zou je het hele narratief moeten omgooien. Alles zou herschreven moeten worden, van kunstboeken en overzichtswerken tot de bestandscatalogi van musea. Dat is nogal een stap.

Daarnaast heerste er in de kunstwereld lang het idee dat vrouwen ongeschikt waren als kunstenaar. Ze zouden niet buitenshuis moeten werken, of geen talent hebben. H.W. Janson selecteerde geen vrouwen in History of Art omdat er geen enkele belangrijke vrouwelijke kunstenaar zou zijn geweest. Maar dat vrouwen geen talent hebben is een hele oude, ingesleten gedachte, zowel bij mannen als bij vrouwen zelf. En die moeten we afbreken.

Hoe staat de situatie er nu voor?
Als je kijkt naar studenten op Nederlandse kunstacademie, dan is ongeveer 70 procent vrouw. Maar als je kijkt naar hoeveel van de afgestudeerde kunstenaars vervolgens een plek in de galerie vinden – zo hebben we zelf onderzocht – dan draait dat cijfer zich om: 70 procent van de mannelijke kunstenaars vindt een galerie die ze vertegenwoordigt, tegenover 30 procent van de vrouwen.

De Italiaanse kunstverzamelaar Valeria Napoleone vertelde ons dat ze andere verzamelaars letterlijk heeft horen zeggen dat ze liever niet in vrouwelijke kunstenaars investeren, omdat ze niet weten “of ze het wel volhouden.” Ze zijn bang dat een vrouw de werkdruk niet volhoudt als ze zwanger wordt of kinderen krijgt. Maar hoe kun je het als vrouw volhouden als er geen interesse in je werk is? Het begint natuurlijk met vertrouwen. Als vrouwen geen vertrouwen krijgen, dan blijf je in die vicieuze cirkel.

Zijn er veel andere voorbeelden van kunstwerken die achteraf niet van een man, maar van een vrouw bleken te zijn?
Zeker. Er is bijvoorbeeld veel werk van de zeventiende-eeuwse schilder Judith Leyster toegeschreven aan Frans Hals. Ze woonden allebei in Haarlem, en hun schilderstijl kwam sterk overeen. Ze waren elkaars concurrenten. Toen ze nog leefden was er geen sprake van dat haar werk aan hem zou worden toegeschreven, dat gebeurde pas in de negentiende eeuw.

Waarom toen pas?
Ik denk vanwege de tijdsgeest, en de manier waarop er tegen vrouwen werd aangekeken. De gedachte dat vrouwen geen talent hebben kwam kennelijk pas later op gang.

Voor jullie zomernummer hebben jullie een aantal curatoren, waaronder Marlene Dumas en Jasper Krabbé, een lijst van vrouwelijke kunstenaars laten samenstellen, en daar zitten ook namen bij als Cleopatra en Anne Frank. In hoeverre zijn dat eigenlijk nog kunstenaars?
Het is inderdaad wat breder dan alleen beeldende kunst – ik beschouw ook filmmakers als schrijvers als kunstenaars. We hebben die curatoren vooral gevraagd om vrouwen te selecteren die voor henzelf belangrijk zijn, hun persoonlijke heldinnen. Het is niet bedoeld als selectie van de beste vrouwelijke kunstenaars, er zitten zowel bekende als totaal onbekende namen tussen.

Samen met ArtEZ hebben we een tijd terug een oproep gedaan op het platform Ello, voor vrouwelijke kunstenaars om werk in te zenden rondom dit thema. We kregen honderden inzendingen, en tien daarvan zitten ook in dit nummer.

Hoe is er tot dusver gereageerd op jullie actie?
We hebben veel bijval gekregen. Eigenlijk had ik wel wat meer kritiek verwacht. Dat mensen zouden zeggen: moet dat nou, een vrouwennummer?

Waarom verwachtte je kritiek?
Terwijl we met dit nummer bezig waren, viel me al op dat het niet bij iedereen even goed viel. Een galeriehouder vroeg zich bijvoorbeeld af of die nadruk op vrouwen nog wel van deze tijd was. Zelf zei hij er nauwelijks mee bezig te zijn, en vooral “in talent” te denken. Maar in zijn eigen galerie bleek helemaal geen vrouw te zitten. Waarmee ook hij dus eigenlijk zegt dat er geen talentvolle vrouwen zijn.

Uiteindelijk zou je deze actie ook in een tentoonstelling willen vertalen. Hoe zie je dat voor je?
Het kan nog alle kanten op. We willen het volgend jaar doen, en zoeken nog een museale partner. In 2019 is het precies honderd jaar geleden dat het vrouwenkiesrecht is aangenomen, vandaar dat we het nu op 99 vrouwen hebben gehouden. Dit vrouwennummer was vooral bedoeld als steen in het water, een voorbode op wat nog komen gaat.

Een stukje bewustwording dus. Wat zouden we nog meer kunnen doen om het evenwicht tussen man en vrouw te herstellen?
Vrouwen moeten zelf meer geloven in hun talent en trots zijn op hun eigen werk. En er zou meer in vrouwelijke kunstenaars geïnvesteerd kunnen worden. Door galeriehouders bijvoorbeeld, maar ook door verzamelaars. Door onszelf. Als er meer geld in omgaat, gaat ook de kwaliteit omhoog – dat zie je ook bij het vrouwenvoetbal.

Kunst kopen van vrouwelijke kunstenaars is trouwens een win-winsituatie, want het is relatief goedkoop. Nog wel tenminste. Ik merk dat de bewustwording toeneemt, en als die trend zich doorzet zou de prijs binnen twintig jaar weleens flink kunnen zijn gestegen.