Waarom internationaal reizen je menstruatiecyclus in de war schopt

Het is niet duidelijk wie de eerste vrouw was die in de ruimte ongesteld werd, maar de eerste Amerikaanse astronaut die tampons meenam de ruimte in was Sally Ride. Bij de voorbereiding op de STS-7-missie in 1983 maakten de wetenschappers ruzie over wat voor soort tampons zij zou moeten meenemen, en hoe ze moesten voorkomen dat ze zouden wegzweven. Ingenieurs probeerden ook te raden hoeveel tampons ze zou nodig hebben voor een week in de ruimte. “Is honderd het juiste aantal?” vroegen ze. “Nee,” antwoordde Sally Ride. “Dat is niet het juiste aantal.”

Uiteindelijk werd er iemand ongesteld in de ruimte en toen ze eenmaal terugkwam, meldde ze dat het prima was. Maar hier op aarde heeft reizen een enorm effect op de timing en lengte van de menstruatiecyclus. Als je ooit een internationale vlucht hebt gemaakt en door verschillende tijdzones hebt gereisd, is de kans groot dat je hebt meegemaakt dat je menstruatie in lucht opging, waarschijnlijk ergens boven de Atlantische of Stille Oceaan.

Maar waarom? Waar is het gebleven? Onderzoekswetenschapper Anna Druet, die bij de menstruatiecyclus-app Clue werkt, vertelt waarom onze menstruatie letterlijk kan verdwijnen tussen verschillende tijdzones.

Broadly: Waarom brengt internationaal vliegen en wisselen van tijdzones je menstruatiecyclus in de war?
Anna Druet: Er zijn veel biologische processen die functioneren in cycli. Zogeheten circadiane cycli duren ongeveer 24 uur en reageren op externe signalen. Ze beïnvloeden onder andere je lichaamstemperatuur, slaap, hormoonproductie en eetlust.

Onze circadiane ritmes hebben ook invloed op onze langere cycli van reproductief functioneren en andersom. Hoe de twee precies op elkaar inwerken is nog niet helemaal duidelijk, maar als de circadiane ritmes niet meer synchroon lopen met de omgeving – door bijvoorbeeld internationaal reizen – dan kunnen de reproductieve hormonen ook worden beïnvloed.

De menstruatiecyclus lijkt een beetje op een estafette: het ene hormoon triggert het andere, dat weer een ander triggert, wat een fysieke reactie zoals ovulatie of menstruatiebloeding veroorzaakt. Als je niet zoveel oestrogeen produceert, kan de eisprong bijvoorbeeld worden uitgesteld, wat de timing van je vruchtbare dagen en je menstruatie kan beïnvloeden.

Als we door verschillende tijdzones reizen, worden we plotseling blootgesteld aan licht op verschillende tijdstippen. Dat verstoort onze circadiane ritmes. Onderzoek heeft aangetoond dat zelfs een kleine hoeveelheid zwak, kunstmatig licht hormonale veranderingen in het lichaam veroorzaakt.

Wat betekent dit voor ons lichaam?
Als je een internationale vlucht hebt, en je circadiane ritme wordt verstoord, dan kan je cyclus iets eerder of juist iets later komen dan normaal. Het kan zwaarder of lichter zijn, en het kan iets langer of korter duren. Het hangt ervan af of je reist tijdens je cyclus en of je ovuleert of niet.

Dit heeft invloed op de periode dat je vruchtbaar bent. Oh, en meestal zorgt dit ook voor een pijnlijkere ongesteldheid, maar we weten niet waarom.

Is het makkelijker voor ons lichaam om van de ene naar de andere kant te reizen?
Mensen ervaren vaker een jetlag als ze richting het oosten vliegen – het is moeilijker voor je lichaam om zich aan te passen aan een kortere dag dan aan een langere dag. Het kost je dus waarschijnlijk meer tijd om je aan te passen als je van New York naar Berlijn vliegt, dan wanneer je van Berlijn naar New York vliegt.

Als je iemand bent die de hele tijd reist, zoals een stewardess, past het lichaam zich dan ooit aan? Hoe weet het zichzelf te reguleren zonder de circadiane ritmes?
Dat is lastig. Mensen die voortdurend in ploegendiensten werken hebben een hoger risico op endometriose [een ziekte waarbij baarmoederslijmvlies zich buiten de baarmoederholte bevindt] en pijnlijke krampen. Ze zijn ook vaker onvruchtbaar, in de zin van dat ze misschien niet zo vaak ovuleren en het langer kan duren om zwanger te worden. Er is ook bewijs van een hoger risico op borstkanker.

Zelfs als er constant kunstlicht is, werkt dat niet zo goed als natuurlijk licht. En zelfs al zou je de hele dag in een donkere kamer zitten, zou je biologische ritme en je circadiane ritme nog steeds werken – onze hersenen hebben een soort interne klok om dit te regelen.

Maar licht werkt als een synchronisatie voor onze cyclus, en synchroniseert onze biologische ritmes met onze omgevingen en gemeenschappen. Als deze twee dingen niet synchroon lopen, gaan de symptomen zich voordoen.

Hoe zit het met vrouwen in de ruimte? Als ze niet worden blootgesteld aan de circadiane ritmes van de aarde, welk effect heeft dit dan op hun cycli?
Er zijn niet veel gegevens over over het effect van de zwaartekracht op de cyclus van een vrouw. Veranderingen in de blootstelling aan licht in de ruimte kunnen de menstruatiecyclus zeer goed beïnvloeden, maar er is nog niet veel onderzoek naar gedaan. Onderzoek naar circadiane ritmes in de ruimte heeft zich vooral gericht op slaap.

Een van de oorspronkelijke zorgen van de impact op zwaartekracht op menstruatie was of de verandering in zwaartekracht zou kunnen leiden tot achterwaartse menstruatie, waarbij het menstruatiebloed naar binnen stroomt in de richting van de bekkenholte. Onderzoek tot dusver heeft aangetoond dat dit waarschijnlijk niet vaker voorkomt in de ruimte dan op aarde. De resultaten lieten geen vermindering van menstruatie zien, en geen toename van gerelateerde symptomen als buikkrampen of schouderpijn.

Maar ja, vrouwen zouden nog steeds menstrueren in de ruimte. Je lichaam gaat vanwege de hormonale cycli nog steeds door deze ups en downs.

Over de ruimte gesproken, worden onze cycli beïnvloed door de fases van de maan, aangezien ze beide ongeveer 28 dagen duren?
Nee. Er is geen significant wetenschappelijk bewijs dat deze dingen allemaal met elkaar verbindt. Voor zover we weten is het toeval. Clue heeft eens op grote schaal cyclusgegevens naast maangegevens gelegd en er werd geen correlatie tussen de twee gevonden.

Wetenschappelijk gezien wordt het als toeval beschouwd.

***

Terug naar de ruimte. De meeste vrouwelijke astronauten kiezen ervoor om in de ruimte de pil te slikken, om hun menstruatie te onderdrukken. Dit betekent dat je voor een drie jaar durende missie duizend pillen moet inpakken – een flinke lading voor een ruimtevaart.

Misschien is het spiraaltje wel de oplossing voor ruimtereizen. Nu moet het nog getest worden in een gewichtloze ruimte.