Hoe het is om twee jaar lang gratis geld te krijgen

Plees poetsen in de kroeg op zondagochtend, in een kas werken waar het 35 graden is, doodsaaie vergaderingen waar geen einde aan komt – we doen allemaal weleens werk wat we echt alleen maar volhouden om één reden: er moet geld verdiend worden, want de huur moet betaald en er moet brood op de plank. In mijn geval betekende dat urenlang wijzerplaten bestickeren op een muffe zolderkamer, of de voorraad van een kantoorartikelenwinkel met de hand inventariseren.

Stel je eens voor dat je je nooit meer druk hoeft te maken over geld voor basale dingen, doordat je, wat je ook doet, elke maand in ieder geval genoeg geld krijgt om je huur te betalen en je boodschappen te doen, zonder verdere voorwaarden. Het is de belofte van het basisinkomen, een vast inkomen dat iedere burger van de overheid krijgt, ongeacht of je werkt, studeert of al rijk bent. Geen sollicitatieplicht, geen andere regels, je hoeft er echt niets voor te doen.

Sjir Hoeijmakers (26) uit Eindhoven gelooft dat dit een goed idee is. Hij is een dolenthousiaste “ondernemende, pragmatische idealist”, zoals hij zichzelf noemt. Twee jaar geleden werd hij zo door het idee van het basisinkomen gegrepen, dat hij besloot te proberen om zijn eigen basisinkomen voor twee jaar bij elkaar te crowdfunden, en dat lukte ook nog. Hij ervoer wat de effecten zijn van het ontvangen van een gratis salaris, en had zijn handen vrij om zich nog verder in alle aspecten ervan te verdiepen.

Gratis geld klinkt goed, maar ook problematisch, dus belde ik met Sjir, onder meer om te vragen hoe lang het nog duurt voor we allemaal een basisinkomen krijgen.

VICE Money: Ha Sjir, jij vroeg mensen om jouw salaris voor twee jaar te betalen, en dat deden ze nog ook. Hoe heb je dat voor elkaar gekregen?
Sjir Hoeijmakers: Ja, dat was toen wel een heel intense periode. Zo’n website met een oproep voor je plan heb je zo gemaakt, maar dan moet je mensen ook nog overhalen om je geld te geven. Ik heb zeven weken campagne gevoerd en dat was heel heftig. Ik heb geprobeerd mensen te overtuigen van dat ik me nuttig maak voor de maatschappij en dat lukte. Toen de eerste donaties binnenkwamen ben ik echt in huilen uitgebarsten. Dat zo veel mensen, ook die ik helemaal niet ken, dan toch dat vertrouwen hebben. Heel bijzonder.

En toen kon je opeens leven van een basisinkomen. Hoe is dat?
Heel erg fijn! Je gaat op een andere manier nadenken over wat je echt wil, wat echt bij je past en hoe je het beste tot je recht komt. Ik had het voordeel dat ik altijd al een soort ‘mentaal basisinkomen’ had, een vangnet, omdat ik tijdens mijn studie econometrie al goede banen en een promotieplek aangeboden kreeg. Ik had dus in mijn hoofd dat als m’n andere plannen zouden falen, ik altijd dat nog kon gaan doen. Maar nu hoef ik me in wat ik doe niet druk te maken om geld en dat geeft veel meer vrijheid.

Oké, maar jij bent een idealist die sowieso altijd wel voor dingen gaat. Denk je niet dat als iedereen een basisinkomen krijgt, dat heel veel mensen dan de hele dag gaan gamen of bier drinken?
Daar gaat heel ons systeem nu eigenlijk van uit: dat mensen alleen iets gaan doen omdat ze geld of dwang als drijfveer hebben. Maar daar zijn veel onderzoeken naar gedaan en daar blijkt uit dat het juist een superpositief effect zou kunnen hebben als mensen zich geen zorgen meer hoeven te maken om geld. Alleen al voor hun gezondheid, maar ook de productiviteit kan flink stijgen als je motivatie uit jezelf komt. Als je iets echt zelf wil, en het niet alleen doet vanwege het geld dat je ervoor krijgt, werk je veel harder. Mensen gaan dus misschien minder werken, maar in die tijd levert het wel meer op.

Zijn er ook dingen die je tegenvielen aan zo’n jaar gratis geld?
Aan het leven met een basisinkomen niet zozeer, maar wel wat betreft het werk dat ik doe. Ik heb me met veel mensen heel erg ingezet om de politiek zover te krijgen dat er experimenten gedaan kunnen worden, maar in Nederland hebben we echt heel veel tegenslagen gehad. Telkens is er weer iemand die het niet zo ziet zitten en nieuwe ontwikkelingen tegenhoudt. Of er worden zoveel regels aan experimenten verbonden, dat het eigenlijk geen zin meer heeft. Het voordeel zit ‘m er juist in dat mensen zich niet meer druk zouden moeten maken om allerlei regels om hun geld te krijgen.

Hoe ben jij eigenlijk zo bevlogen geraakt over het basisinkomen?
Ik was tijdens mijn studie op een mooie dag buiten aan het lunchen, toen ik een flyer in mijn handen gedrukt kreeg van een burgerinitiatief voor het basisinkomen. Die verdween toen zonder ernaar te kijken in m’n tas, maar toen ik ‘m later terugvond was ik toch geïnteresseerd. Ik vond het in eerste instantie een heel raar idee: een gratis inkomen voor iedereen, dat kan toch nooit? Hoezo zijn mensen daar serieus mee bezig?

En nu ben je zelf een van die mensen die er zo serieus mee bezig zijn. Ik ben zelf eigenlijk ook nog wel sceptisch. Is het wel haalbaar?
Hoe meer ik erover las, hoe beter ik begreep dat het een idee is dat echt zou kunnen werken. Ons huidige systeem kost namelijk ook heel veel geld. Een van de grootste problemen is dat heel veel mensen denken dat het een onhaalbaar idee is. Onder andere daardoor zet ik me nu fulltime in om advies en lezingen te geven over het basisinkomen en om gemeenten te helpen met het opzetten van experimenten. Dat we wennen aan het idee, is een belangrijke eerste stap.

Wat zijn volgens jou eigenlijk de grootste voordelen?
Dat zijn er zoveel! Ik heb hier lang op gestudeerd en ik heb ongeveer zeventig voordelen en dertig nadelen kunnen bedenken. Ik zeg ook niet per se dat het basisinkomen dé oplossing is voor de problemen die zullen gaan ontstaan in ons economische systeem, maar ik geloof wel dat het een serieuze optie is die we goed moeten onderzoeken. Enerzijds is ons huidige systeem waarschijnlijk niet houdbaar. De komende decennia wordt steeds meer van het werk dat we nu doen geautomatiseerd. Steeds meer banen worden overgenomen door robots. Maar als wij allemaal geen werk meer hebben, en dus geen inkomen, hebben we geen geld om de spullen te kopen die die robots maken. Een systeem als het basisinkomen zou dat op kunnen lossen.

Anderzijds kan het ook een extra positief effect hebben: als mensen zich niet meer druk hoeven te maken om geld is dat heel goed voor de gezondheid en het algemene welzijn. Dat scheelt weer heel veel geld in bijvoorbeeld de zorg. Ook is er veel meer ruimte om nieuwe dingen te laten ontstaan. Mensen kunnen veel meer dingen gaan uitproberen, omdat een mislukking niet meteen grote problemen oplevert. Nu kiezen mensen toch heel vaak voor veiligheid en het vertrouwdheid.

Klinkt goed. Waarom is het nog niet ingevoerd voor ons allemaal?
Dat heeft heel veel met politiek te maken. Drie jaar geleden waren we in Nederland nog een van de voorlopers, maar inmiddels worden we aan alle kanten ingehaald. In Finland zijn ze bijvoorbeeld al veel verder met allerlei experimenten, want daar hebben ze toevallig een premier die er enthousiast over is. Maar daarvoor moet je niet bij Mark Rutte zijn.

Er zijn natuurlijk ook wel wat zaken die het moeilijk maken, zoals dat het lastig is om het basisinkomen in één land in te voeren, in plaats van in meerdere landen tegelijk. Het systeem werkt het best als het op een zo groot mogelijke schaal wordt ingevoerd. Als je het alleen in Nederland invoert, moet er nog heel veel geregeld worden om het af te stemmen met alle regels in de EU en daar moeten veel bestuurlijke lagen akkoord op geven. En er is veel onzekerheid: er zijn veel onderzoeken gedaan, maar het is moeilijk te zeggen wat er gaat gebeuren en hoe mensen met het basisinkomen omgaan als je het echt op grote schaal invoert. Het is ook niet makkelijk het zomaar in te voeren. Je moet het hele systeem, bijvoorbeeld de belastingen en toeslagen, erop aanpassen.

Is het geld dat je had ingezameld eigenlijk al op?
Bijna. Ik heb nog wat kunnen bijverdienen met het geven van lezingen en advies, maar het was heel fijn dat ik daar niet van afhankelijk was. Inmiddels werk ik aan een nieuw project, maar waar ik kan lever ik nog steeds een bijdrage om experimenten in Nederland van de grond te krijgen.

Bedankt Sjir!
Graag gedaan.

Wil je op de hoogte blijven van experimenten met het basisinkomen? Volg Sjir dan op Facebook of Twitter. De bovenste foto is gemaakt door Stefan Bohrer / Flickr.

—

Hou je ook zo van geld? Like VICE Money en ontvang dagelijks gratis geldverhalen: