De Roemeense vrouwen die op je begrafenis komen huilen

Als kind hoorde ik veel verhalen over professionele rouwdames, die begrafenissen van vreemden bijwonen om te huilen en droevige liederen te zingen. Ik zag ze altijd voor me als oude vrouwtjes met hoofddoeken, volledig in het zwart gekleed, jammerend naast een lijk. Ik bleek er niet eens ver naast te zitten.

Toen ik onlangs te horen kreeg dat dit fenomeen aan het verdwijnen is, begon ik een zoektocht naar de laatste rouwdames die dit ritueel in leven proberen te houden.

Ik nam contact op met enkele prominente Roemeense historici, maar de meesten vertelden me dat de traditie in hun gebied al verdwenen was, en dat ze geen actieve rouwdames meer kenden. Gelukkig bereikte ik uiteindelijk Gabriela Herta, een basisschoolleraar in het kleine dorpje Romuli, in het hoge noorden, die me wist te vertellen dat er nog wél rouwdames bestonden, en dat ze hun verhaal graag delen.

Als ik aankom in Romuli ligt er een dik pak sneeuw. Ik parkeer op de hoofdweg, en beklim een heuvel in de richting van het enige zichtbare gebouw in de verte – een oud turquoise bungalowtje dat rechtstreeks uit een sprookje lijkt te komen.

Gavrilă Catrina, Ana Heidel en Anica Bulz begroeten me op de drempel van het huis met een luidkeels “Gods zegen” en een glas brandewijn, waar ik direct een rooie kop van krijg. Zelf slaan ze hem met gemak achterover. Herta, mijn contactpersoon, had de dames gevraagd om hun traditionele outfits mee te nemen: witte jurken, geborduurd met zwarte en soms rode patronen.

Hun missie is om elke lokale begrafenis bij te wonen, met of zonder uitnodiging van de familie en zonder vergoeding. Ze huilen en zingen droevige liederen, specifiek toegespitst op de overleden persoon.

De vrouwen pakken hun vertrouwde handboek erbij: 100 verzen voor de doden.­ Begrafenisliederen voor jonge kinderen, vrouwen en mannen, een boek dat in 1930 werd gepubliceerd, en van generatie op generatie is doorgegeven. De vrouwen gebruiken dit boek als fundament voor hun teksten, en voor de begrafenissen komen ze samen om verzen te kiezen en aan te passen voor de overledene.

Ik vroeg of ze een van hun begrafenisliederen konden laten horen. Ze keken elkaar aan instemmend aan, kozen een lied en schraapten hun kelen.

De vrouwen zijn zich ervan bewust dat de traditie aan het uitsterven is, en ze hebben geaccepteerd dat ze misschien wel de laatste professionele rouwers van Roemenië zijn.

“Jonge mensen willen niet voor de doden zingen,” vertelt Bulz, met haar zestigjarige leeftijd de jongste van het trio. “Het lijkt alsof ze zich ervoor schamen.” Bulz kan zich niet herinneren hoe oud ze was toen ze begon als rouwer, maar ze weet wel dat ze er altijd veel aan heeft gehad.

Ana Heidel is met haar 79 jaar de oudste en tevens de grappigste van de groep.

“Wat? Denk je dat ze van ons af kunnen komen? Of het nou regent of sneeuwt, wij komen voor je zingen als je dood bent. We hebben in de Gărzile Patriotice gediend [een paramilitaire groep van vrijwilligers die onder het Ceausescu-regime weerstand bood tegen buitenlandse bemoeienis, red.], denk je dat we bang zijn? Wij weten raad met machinegeweren!

Door met deze dames te praten voelt de dood minder als iets om te vrezen, en meer als een alledaags deel van het leven. Toch is het niet alleen maar gezellig: het rouwen eist wel degelijk zijn tol. Catrina vertelt dat ze vaak na de begrafenis nog dagenlang droomt over degene waar ze voor gerouwd hebben. Hetzelfde geldt voor Anica, die onlangs haar eigen zus verloor en het rouwen daardoor momenteel extra zwaar vindt.

Heidel droomt niet over de doden, maar ze zijn het allemaal eens dat de begrafenissen van jonge mensen of ceremonies waarbij de familieleden volledig erdoorheen zitten het zwaarst zijn. Toch zien ze hun traditie, en hun rol daarbinnen, als fundamenteel deel van de gemeenschap. Ze vinden het belangrijk om de families bij te staan, en zo te laten zien dat ze niet alleen zijn maar dat hun verdriet door het hele dorp gedeeld wordt.

Corina Bejinariu is manager bij het kunst- en geschiedenismuseum in Zalău, een stadje in het noorden van Roemenië. Ze is gepromoveerd op begrafenisrituelen, en legde uit dat de meeste mensen hun pijn voor zichzelf houden, waardoor het vaak erger wordt. De rouwdames kunnen hier een positief effect op hebben door te laten zien dat publiekelijk rouwen en je emoties laten gaan normaal is, en dat het rouwproces de ruimte moet krijgen.

“De bereidheid om publiekelijk te rouwen is verloren gegaan,” vertelt Bejinariu. “De dood is een taboe geworden, en huilen een teken van zwakte in een maatschappij die dicteert dat je sterk moet zijn.”

Volgens Bejinariu kun je echter niet alle schuld op de jongere generaties schuiven. “In hun poging om de autoriteit op het gebied van de dood te worden, heeft de kerk geprobeerd om mensen wijs te maken dat ons ritueel ­­– wat zij als heidens zien – botst met de christelijke waarden.”

Het is vrij duidelijk dat de orthodoxe kerk in Romuli geen fan is van de rouwdames. De priester van het dorp heeft hard zijn best gedaan om deze ‘onchristelijke praktijk’ aan banden te leggen, samen met andere traditionele rituelen. Toen hij vier jaar geleden in Romuli aankwam, was hij geschokt door veel gebruiken in het dorp.

“Ze begroeven hun doden met een daadwerkelijk kruis bij hun voeten,” herinnerde hij. “ Ik dacht dat de grafdelvers bezopen waren.” De dorpelingen dachten dat de doden het kruis nodig zouden hebben om te herrijzen op de Dag des Oordeels. “Ik kon de uitleg niet geloven,” vertelde Târgovet. “Het kostte me ongeveer twee jaar om ze te overtuigen dat het nergens op sloeg. Dus het traditionele rouwen is niet het enige waar ik tegengas moest geven.”

Târgovet vindt dat het huilen en de liederen niet bij de orthodoxe traditie passen omdat begrafenissen bedoeld zijn om mensen hoopvol te stemmen over het hiernamaals, en het nieuwe leven dat hun geliefden daar tegemoet gaan.

“Tijdens het prediken probeer ik mensen hoop te geven, het idee dat de dood niet het einde is,” vertelde hij. “En wat doen de rouwdames? Ze komen huilen en ze zingen dramatische liederen die het alleen maar zwaarder maken voor de nabestaanden. Het is één grote theatrale bedoening.”

Hij gaf aan dat hij dit al vaak heeft besproken met de rouwdames, omdat hij weet dat ze diep van binnen het geloof hoog hebben zitten. Maar ze weigeren naar hem te luisteren, beweerde hij.

“Is dat wat de priester zegt?” vroeg Anica Bulz verrast. “Hij draait nog wel bij. Stel je voor dat we stoppen met zingen voor de doden alleen omdat de priester dat wil!”