De TU Delft wil iedereen wakker schudden met deze toekomstbeelden

Grote sprongen vooruit in technologie zijn niet altijd bewust zo ontworpen. De mobiele telefoon zorgde ervoor dat sms'en belangrijker werd dan bellen, en Viagra is ooit bedacht als middel om je bloeddruk omlaag te brengen. Maar wat wordt de invloed van technologie die nog niet bestaat?

De beste manier om die vraag te beantwoorden, is door het mee te maken. Ik ging daarom langs bij een groep masterstudenten Industrieel Ontwerp aan de TU Delft. Als afsluiting voor een vak organiseerden ze een expositie waarin ze een zelfontworpen prototype presenteerden. Ieder prototype was gebaseerd op het toekomstbeeld van de makers, en de gevolgen van technologische ontwikkelingen anno nu.

Dat hoeft geen science fiction te zijn. Luchtvervuiling is bijvoorbeeld een probleem waar sommige landen nu al zoveel last van hebben dat fabrieken dicht moeten en auto's niet de weg op mogen. Als je dat een halve eeuw z'n gang laat gaan, is ook in andere landen lucht gewoon niet meer veilig om in te ademen.

Iedereen loopt straks dus rond met een zuurstoftank, bedachten de makers van Airpocalypse. Zo'n tank raakt een keer leeg. De enige manier waarop je alleen een refill krijgt, is als je helpt meedenken aan een oplossing. Je plugt de bijvulslang van je tank in de zuurstofmachine en vertelt je idee. Hoe beter het idee, hoe meer schone lucht je krijgt.

Naast me staat iemand die denkt een refill te kunnen scoren. Hij mag een profiel kiezen van een persoon uit de toekomst. Hij kiest voor Peter, een bodemdeskundige. We stappen een tent vol rook uit een rookmachine in. De smog is zo dik dat ik spontaan begin te hoesten. 'Peter' krijgt een vraag over hoe de voedselproductie nog efficiënter kan. Iets met gelijkere verdeling. Door mijn hoestbuien krijg ik weinig van het antwoord mee, maar de bijvulmachine is tevreden, en 'Peter' krijgt een flinke dosis schone lucht in zijn tank.

Dat een bodemdeskundige niet echt iets weet wat luchtvervuiling direct tegengaat, is iets waar de bedenkers rekening mee hebben gehouden. Peter had een goed idee om voedsel efficiënter te produceren, en daar hebben de mensen die de lucht schoner maken uiteindelijk ook profijt van. Hij kan dus opgelucht ademhalen.

Tekst gaat door onder de foto.

Maar hoe denk je na over de oplossing van een probleem als je er zelf al bijna aan onderdoor gaat? Niet, zo blijkt. Het is lastig nadenken over een oplossing met longen vol gore damp. Ik probeer verwoed iets te bedenken, maar ademhalen vergt meer aandacht, en het lukt me niet om ter plekke met een zinnig idee te komen.

De boodschap is duidelijk: we kunnen ons maar beter voorbereiden op deze toekomst, want als we te lang wachten, is het te laat. Voor een goede oplossing is rust nodig, en tijd.

Het idee van de kostbaarheid van schone lucht, en de kostbaarheid van tijd, is letterlijk voelbaar. Andere ideeën zijn wat abstracter.

Eén zo'n idee is de Decision Maker. Het is een met een 3D-printer gemaakt apparaat dat je als een soort lint om je schouders drapeert, met een sensor aan ieder van de twee uiteinden. Als een robot niet geprogrammeerd is om een bepaalde keuze te maken, moet jij dat gaan doen. Het apparaat om je schouders begint dan te trillen. Je hebt dan 20 seconden om op een van de twee sensoren te drukken om je keuze door te geven.

Lucía Martín Holguín, één van de bedenkers van de Decision Maker, legt uit wat hier de overweging is. "Het gaat erom dat je beslissingen neemt die in het belang zijn van de maatschappij als geheel. Door mensen te belonen met een hogere sociale status voor het maken van de juiste beslissing, willen we dat ze ethisch gezien de betere beslissingen nemen," zegt ze. "Of nou ja," glimlacht ze, "de beslissing die we hebben geprogrammeerd als de juiste."

Voor ons als mensen zou dat betekenen dat we met z'n allen moeten voldoen aan een van bovenaf opgelegd ideaal van hoe de samenleving eruit zou moeten zien. Degene die de robots programmeert, heeft feitelijk de controle over welke kant de samenleving op gaat.

Het levert een nogal paradoxale situatie op. Je zou denken dat dit systeem de ultieme zelfloosheid in de hand werkt. De samenleving gaat voor alles. Maar ik denk dat het ons juist nog egoïstischer maakt. Je kiest niet voor het belang van de samenleving omdat je de samenleving belangrijk vindt, maar omdat je gaat voor een betere sociale status. Jouw keuzes zijn alleen 'goed' als ze dit systeem in stand houden. Je wordt beloond als je koste wat kost de status quo in stand houdt, waarmee je meteen jezelf verrijkt.

Maar in dit toekomstbeeld sleutelt er tenminste niemand aan ons lichaam. Dat kan ook anders, dacht het team studenten dat voor de expositie een eigen republiek stichtte, Tirania. Als burger van deze heilstaat moet je een bepaald genetisch profiel hebben. Als je daar niet aan voldoet, moeten je genen eerst worden aangepast voordat je jezelf staatsburger mag noemen.

Op de expositie heeft het team achter dit beloofde land een soort douanefuik gebouwd waar jij als immigrant staatsburgerschap aan kunt vragen. Geïntrigeerd als ik ben door de soevereine eenheidsworst ga ik in de rij staan.

De man voor me vult wat gegevens in, laat een foto van zijn gezicht maken, en verdwijnt daarna een met doek afgesloten hokje in. Al gauw komt er een kakofonie van licht en geluid uit het hokje en hoor ik applaus aan de andere kant. Dan is het mijn beurt.

Nadat ik streng ben toegesproken door een bloedeloze douanebeambte, mag ik mijn gegevens invullen en een foto van mijn gezicht laten maken. Ik stap het hokje in, om te kijken of mijn genetisch materiaal goed genoeg wordt geacht voor de nieuwe heilstaat. Niet dus. Wil ik mijn nieuwe thuisland in, moet ik mijn DNA laten aanpassen door een machine.

Nadat mijn genetisch profiel grondig herschikt is, mag ik het beloofde land binnentreden. Ik stap het hokje uit en word begroet door applaudisserend douanepersoneel. Ik mag mijn nieuwe paspoort in ontvangst nemen. Ik ben binnen, in ruil voor mijn genetische integriteit.

Eigenlijk is dit een nieuwe manier om iets te bewerkstelligen wat we toch al willen, vinden de makers. "Je moet het zien als kritiek op de manier waarop we met vluchtelingen omgaan," zegt Yong Jea Park, een van de teamleden. "We verwachten van vluchtelingen dat ze zich volledig aanpassen aan onze cultuur en hun oude identiteit opgeven." Blijkbaar is volledige genetische manipulatie hierin een logische volgende stap.

Als al deze hypothetische ontwikkelingen je vreemd lijken, moet je beseffen dat ze allemaal zijn gebaseerd op wat er nu aan de hand is. We vinden het lastig om ons grote concepten als luchtvervuiling, robotisering en genetische modificatie in te beelden. Toch zijn dat allemaal ontwikkelingen die nu al in volle gang zijn en mogelijk ons leven totaal gaan veranderen.

Soms schiet je eigen verbeelding tekort om de invloed van dit soort technologie te kunnen duiden. Daarom heeft die verbeelding een handje hulp nodig. Fictie is soms de beste manier om ons over de werkelijkheid aan het denken te krijgen. Al is het maar zodat we straks niet met longen vol fijnstof staan te smeken om ons volgende shot schone lucht.