Ongefundeerde voorspellingen voor 2018 (die waarschijnlijk wel uit gaan komen)

Het einde van het jaar is traditioneel de tijd om terug te kijken op het voorbije jaar. Maar wat er allemaal is gebeurd, dat weten we al. Laten we daarom vooruitkijken naar het jaar 2018. Hier zijn vijf dingen in technologie en wetenschap waarvan wij denken dat ze volgend jaar gaan gebeuren. Niet zeker, maar wel waarschijnlijk. Hoe dan ook, doe er je voordeel mee. (Voor digital natives met weinig tijd, onderaan elke voorspelling staat een tl;dr)

Als er iemand is op deze wereld die de peetvader van Motherboard genoemd zou kunnen worden, dan is het William Gibson, schrijver van Neuromancer, zijn sci-fi roman uit 1984, waarin hij de term cyberspace muntte, en daar ook meteen een dystopische connotatie aan verbond. Denk aan 'Matrix groen' en je snapt me wel. Zijn ideeen waren nieuw, poppy, maar ook diep.

Lees hier ons laatste gesprek met hem in augustus.

Een van de eerste keren dat we hem spraken, in 2012, zei hij dat technologie, niet ideologie, waarschijnlijk de grootste drijfveer is van sociale verandering. Het leek toen een volkomen aannemelijke opmerking, want we blikten toen terug op 2011 en de facebookrevoluties in het Middenoosten, en de wereld leek onherkenbaar veranderd door diezelfde technologie. Maar eigenlijk is wat hij zei radicaal.

Want wie bepaalt de toekomst; wijzelf, of de machine? Sturen wij de technologie, zoals misschien een meerderheid denkt, of is het andersom? Deze vraag raakt het hart van wat het is om mens te zijn, en er is niet echt een eenduidig antwoord op te geven. Het is natuurlijk een wisselwerking; Yin Yang. Net als in elke relationele dynamiek, kan de één soms toonaangevender zijn dan de ander. Maar volgens Gibson is technologie de overheersende macht.

“History increasingly suggests that human social change is more directly driven by technology than by ideology. We develop ideologies in an attempt to cope with technological change," zei hij.

Het is een overtuigend punt. Technologie als maatschappijvormende kracht, krijgt minder aandacht dan ideologie. De felste debatten van 2017 gingen over nationale identiteit, seksuele geaardheid, etniciteit, rechts of links, migrant of autochtoon, etc. Ondertussen verandert de cultuur traag, en blijft technologische ontwikkeling geen moment wachten. Bedenk je eens: Sinds 2011, in de tijd dat we met de Zwarte Pieten-discussie vrijwel geen haar zijn opgeschoten, is de wereld fundamenteel veranderd door technologie. Robots kunnen salto’s maken, kunstmatige intelligentie ontwikkeld zo snel dat de eigen makers zich verbazen. De cryptomarkt, die nog nauwelijks bestond in 2011, is dit jaar gegroeid van 10 naar 500 miljard euro. Blockchain; de technologie die eraan ten grondslag ligt vervangt een heel setje middelmannen. In plaats van banken en handelaars: wallets en exchanges, met op de voorgrond cryptogekkies als Roger Ver of Brian Armstrong die wel of niet bezig zijn om het woordje ‘crypto wars’ een nieuwe betekenis te geven.

Blockchain, kunstmatige intelligentie, robotica - dit verandert wat het betekent om mens te zijn. Het is dus eigenlijk een beetje onhandig om ideologische ruzies uit te vechten over wie wij zogenaamd zijn, want binnenkort zijn we waarschijnlijk allemaal als egalitaire nodes aan het werk voor het algoritme van blockchain – een extreem meritocratische cultuur, waar ongelijkheid kan bestaan, maar waarschijnlijk niet langs de lijnen van sekse, gender, ras of nationaliteit – lijnen waarlangs we nu steeds diepere loopgraven uitdiepen die misschien binnen ons eigen leven al niet meer relevant zijn.

Ik geloof wat William Gibson zegt: dat die invloed fundamenteel is, en dat technologie als onderwerp van hooglopend maatschappelijk debat juist centraal zou moeten staan. Niet afgezonderd in de tech- en wetenschapsbijlage, maar erkent wordt als de belangrijkste drijfveer van de maatschappelijke ontwikkelingen die ons land nu bezighouden. Dit gezegd hebbende is mijn voorspelling dat dit in 2018 wederom niet het geval zal zijn.

Tl;dr: ook in 2018 zal technologie een kleine plek hebben in de ideologische maatschappelijke discussies van onze tijd.

Oh wacht, dat is al zo:

“Je kipburger wordt een tradable tamagotchi.” What does it even mean? Geen idee, maar het voelt goed, en iedereen zegt er ja tegen in 2018.

Tl;dr: blockchain-moe? Veel plezier in 2018.

Onlangs las ik het boek Life 3.0. Het is geschreven door een Max Tegmark, een vooraanstaand KI-onderzoeker.

Hij beschrijft er de mogelijke toekomst van KI, maar hij wijdt ook een flink deel van een hoofdstuk aan zijn eigen verbazing over het intellect van kunstmatige intelligentie. Het gaat zo snel! Hij vertelt over zijn verbazing via diverse momenten dat zijn broek afzakte. Zoals die ene keer toen hij zag dat de KI Deepmind, het computerspelletje Breakout had leren spelen, en na 240 potten op dezelfde manier ging valsspelen als hijzelf toen 'ie nog een klein gamertje was. Het doel is om met balletjes een muur kapot te schieten, maar als je slim bent kun je het balletje achter de muur schieten, waardoor het allemaal lekker gemakkelijk gaat. Kijk maar:

Het verwarde hem, omdat het zo menselijk leek. Verbazing is belangrijk een thema in het KI-onderzoek. Toen AlphaGo, een KI-systeem van Deepmind, een toernooi van kampioen Lee Sedol won, zei de ex-kampioen na afloop: “Ik was heel verbaasd”. Na zijn tweede verloren wedstrijd was hij “sprakeloos. Echt van de kaart,” om uiteindelijk na drie verloren potten te concluderen dat hij “compleet machteloos” was geweest.

In feite is er elke week aanleiding voor nieuwe verbazing. Een paar weken geleden bleek dat AlphaGo was gegeneraliseerd (wat wil zeggen dat het de algemene opdracht heeft gekregen ‘shit te leren’) en de regels van een schaakspel had voorgelegd gekregen zonder verdere menselijke inmenging. Binnen vier uur had het de regels zo goed onder de knie dat het de Stockfish 8, de beste schaakcomputer ter wereld, met honderd potjes uit honderd versloeg. KI-onderzoeker Bryson was na afloop "erg verbaasd".

Wetenschappers die verbaasd staan over hun eigen experiment; het is natuurlijk een heerlijke paradox. Het doel van een experiment is vaak om iets dat de wetenschapper vermoed te bevestigen. Maar bij testing van een KI is daar het extra element dat het resultaat mogelijk de verwachtingen overtreft.

Zoiets gaat als volgt: "KI is slim, laten we het iets moeilijks laten doen." ….experiment….."Oei wat is ie slim! Nog slimmer dan we al dachten!" Dit zal in 2018 absoluut nog veel meer gebeuren.

Tl;dr: zie titel

Er is bij mijn weten nog nooit een serieuze discussie gevoerd over geo-engineering; - de beïnvloeding van het klimaat door technologische middelen. Als ik google wat onze leiders over het onderwerp te zeggen hebben kom ik uit op twee hits.

Op 23 mei 2017 heeft de Tweede Kamer een verzoek tot aanbieding van de petitie‘ Gevaren van Geo-engineering’ ontvangen van ene heer M. Freeve. Er is geloof ik verder niets mee gebeurd, behalve dat de behandeling van het verzoek werd verplaatst naar 6 juni.

De andere keer dat het onderwerp ter sprake kwam, was op 21 juni 2014, toen Sjaak Bijlman - ik denk gewoon een betrokken burger - via de website vraagde2dekamer.nl aan een paar Kamerleden, waaronder Remco Dijkstra (VVD) toen staatssecretaris voor Milieu, vroeg of hij wist dat geo-engineering voor meer problemen zorgt dan dat het oplost. Dijkstra gaf daar op 4 september antwoord op door te zeggen dat “het onderwerp op dit moment niet op de politieke agenda staat.”

Behalve dat ik dit een roerend voorbeeld vind van verticale democratische interactie, is dit een mager fundament om een gedurfde voorspelling op te baseren. Toch doe ik het. Geo-engineering komt naar Nederland. Maar hoe? Waarom ik zeg ik zulke dingen?

Reden 1: Trump zet de deur open voor klimaatexperimenten. En een Democratisch congreslid heeft een wetsvoorstel ingediend om het onderwerp dieper te onderzoeken; een primeur.

Reden 2: Een eerste Amerikaanse proef met solar radiation management staat voor 2018 op de agenda. Het eerste grote onderzoekscentrum is een paar maanden geleden geopend in China

Reden 3: De succesvolle klimaattop is volgend jaar drie jaar geleden. We zullen eind volgend jaar als het CBS met nieuwe cijfers komt waarschijnlijk terugkijken op twee jaar recorduitstoot in Nederland. De uitstoot in 2016 was alvast hoger dan ooit tevoren.

Reden 4: De ‘ambitieuze’ klimaatplannen van Rutte III zijn voor een zeer belangrijk deel gebaseerd op het afvangen van co2 uit schoorstenen; een onbewezen technologie die een ideologisch en mentaal fundament biedt voor discussie over geo-engineering.

Reden 5: Paniekvoetbal. Door een combinatie van punt 1-4 wordt in 2018 duidelijk dat de 2 graden- grens door het inperken van de uitstoot steeds verder uit zicht raakt. Geo-engineering wordt voorzichtig gepresenteerd als redelijk alternatief.

Maar waarom 2018? En wat heeft dit te maken met Nederland? Misschien wel niets. Maar ik denk dat het best mogelijk is dat dit nieuws vanuit de VS overwaait naar Nederland. Ik denk ook dat het mogelijk is dat er een redelijke discussie over klimaatinterventie ontstaat, of dat geo-engineering een stokpaardje wordt van jong rechts, dat daarin een mogelijkheid ziet om het klimaatdebat naar zich toe te trekken, of onschadelijk te maken.

De situatie in de VS anno 2017 is als volgt: eerder dit jaar berichtte de NOS dat Trump en zijn olievriendje Rex Tillerson de deur openzetten voor klimaatexperimenten. The Guardian bericht bovendien dat er talloze signalen zijn dat veel mensen in Trumps regering pro-klimaatinterventie zijn. Vooralsnog blijft het bij signalen.

Maar geo-engineering wordt ook aan de andere kant van het spectrum aangehaald.
Twee weken geleden werd in het Amerikaanse congres door Jerry McNereh ter ratificatie een wet voorgelegd. Hij is een progressief-democratisch congreslid uit Californië, en is een groot voorstander van strenge klimaatdoelen. Maar juist omdat Trump en de zijnen de klimaatdoelstellingen niet serieus nemen, is hij een campagne gestart om de mogelijkheden van dit alternatief te verkennen. Mits zijn collega’s dit goedkeuren zal de Nationale Academy van de Wetenschap geo-engineering aan de klimaatagenda toevoegen.

Een eerste proef zit er trouwens al aan te komen. Onderzoekers van Harvard hebben groen licht gekregen om een ballontest uit te voeren. De bedoeling is om kleine deeltjes in de stratosfeer los te laten. Die deeltjes weerkaatsen zonlicht. Op een grote schaal zou dit betekenen dat minder zonnehitte de Aarde bereikt. Men noemt dit Solar Radiation Management (SRM). Of de test daadwerkelijk in 2018 zal plaatsvinden is nog niet helemaal zeker - ongeveer een derde van de funding is binnen.

Deze signalen zijn Amerikaans, en misschien blijven ze daar ook. Maar ook in Nederland pleiten steeds meer wetenschappers, en onderzoeksinstituten zoals het Nederlandse Rathenau Instituut, voor een open discussie en onderzoeksgelden – niet omdat ze zo graag voor god willen spelen, maar omdat ze bang zijn dat er straks niets anders meer opzit. Studenten aan de TU-Delft presenteerden eind vorig jaar ook al technologie waarmee SRM kan worden toegepast. De kennis is er, het wetenschappelijke klimaat is er. Alleen de politieke aandacht ontbreekt. Of geo-engineering inderdaad op de Nederlandse politieke agenda komt in 2018, weet ik natuurlijk niet zeker. Ze zijn er wel klaar voor, ideologisch gezien.

Rutte III presenteerde eerder dit jaar z’n klimaatplan. Ik ga hier niet te diep op in want dat duurt te lang. Het volstaat om te zeggen dat vrijwel niemand er enthousiast van werd. Een element is in dit verband wel interessant: het plan rust voor een belangrijk gedeelte op het afvangen van co2. De bedoeling is om met grote filters co2 af te vangen en het onder de grond op te slaan. Het is een technologie die nog nergens ter wereld succesvol is geïmplementeerd, en een eerdere proef in Barendrecht leidde toen al bijna tot een volksopstand. Dat is nogal iets om een derde van alle subsidiegelden aan uit te geven.

Daarbij komt dat deze zogenoemde Carbon Capture Storage (CCS) technologie in feite al een geo-engineering light is. Technologisch verschilt deze filtertechniek, van het afvangen van koolstof uit de atmosfeer door grote machines, of de weerkaatsing van zonlicht door een zwavelmist, maar ideologisch is het bijna hetzelfde: er hoeft niets gedaan te worden aan de onderliggende energiesystemen, en het is een mogelijke quick fix van een probleem waar politici nauwelijks grip op krijgen. Zonder het zelf te weten, zijn onze politici er misschien allang klaar voor. Het is de vraag wanneer ze dat voor het eerst durven toe te geven. Ik zet hoog in, en gok op 2018.

Tl;dr: een politicus zet voorzichtig geo-engineering op de politieke agenda.

Cybersecurity spat nu van de headlines, maar nog bijna niemand weet wat ze ermee moeten, zoals ons onderzoek vorige week al leek uit te wijzen. Volgend jaar is dat anders: eind volgend jaar weten miljoenen mensen dat je geen expert hoeft te zijn om een mening te hebben over internetveiligheid, hacken en cyberoorlog.

Waarom zeg ik dit?

Ik heb denk ik een patroon ontdekt, en dat denk ik nu overal op te kunnen toepassen. Daarvoor neem ik jullie even mee naar de uitzonderlijk warme winter van 2015 - februari - toen klimaatverandering al zeker een jaar groot nieuws was, maar het op het lijstje maatschappelijke thema’s nog ergens onderaan bungelde (cyberveiligheid stond überhaupt nog niet echt op de maatschappelijke radar). Veel mensen mompelden nog over ‘wetenschappers die het toch ook niet echt weten’; een overblijfsel van de mislukte klimaattop in Kopenhagen in 2009.

Een dieperliggende reden dat zo weinig mensen toen de urgentie echt voelden heb ik in die maand proberen op te sommen. Het werd een betoog waarvan de argumenten later nog vaak zijn herhaald (ja, later - ik was eerst) door onder anderen de hoofdredacteur van de Guardian. Klimaatverandering zou te groot zijn om te ‘vertellen’: klimaatverandering is een hyperobject. We kunnen de schaal ervan het niet bevatten, daarom konden we het niet goed ‘vertellen’ - iets dat ook opgaat voor de ongrijpbaarheid van een internationale cyberoorlog.

Maar nog even terug naar het klimaat: Ik had ongelijk, want een paar maanden later, in de lange aanloop naar de klimaattop van 2015 in Parijs, was iedereen het er ineens roerend mee eens dat er echt iets moest gebeuren. Mensen die voorheen geen mening hadden, sloegen me om de oren met feiten uit het IPCC-rapport.

Ok, dit laatste is overdreven, maar het onderwerp leefde. Eerder dit jaar bleek volgens een onderzoek onder onze lezers klimaatverandering zelfs het belangrijkste thema te zijn.

Iets vergelijkbaars gaat in 2018 met cybersecurity gebeuren. Denk ik.
Geholpen door het aanhoudende nieuws over hacks en datalekken zal de discussie, in aanloop naar het referendum over de sleepwet, een algemener karakter krijgen. “Hoe zit jij in je cybersecurity?” Mensen die de vraag een keer met dom gestaar beantwoorden, zorgen er in 2018 voor dat ze de volgende keer een antwoord paraat hebben.

Rond de normaliter zo slaperige gemeenteraadsverkiezingen - die in mei 2018 nog steeds slaperig zullen zijn, alleen iets minder - zal vervolgens een zweem van fake news en Russische dreiging hangen. Dat zal het door de sleepwet opgelaaide debat over cyberveiligheid en privacy nog een klein staartje geven. Niet als het absoluut allerbelangrijkste thema van alles, maar politieke partijen kunnen niet meer om cybersecurity heen zoals ze nu doen. Cyber gaat mainstream (en misschien zullen we dan ook weer afstappen van het woordje cyber).

Tl;dr: In 2018 heeft iedereen een mening over cybersecurity.

Disclaimer: de auteur bezit een portfolio van een x-aantal cryptocoins. Zie dit niet als een aanmoediging. Dat gezegd hebbende: Ik hoop dat ik over een jaar rijker zal zijn dan nu. Ik hoop dat ik mijn gestaag groeiende verzameling crypto’s kan hodlen inplaats van ze te spenderen. Ik hoop dat ik goed onthoud dat schunnige winst altijd samen moet gaan met een evenwichtige belegging. En ik hoop dat 2019 net zo mooi zal lijken als dat 2018 er nu uitziet.

Tl;dr: ik hoop dat ik rijk en gelukkig word, en ik hoop dat jullie ook rijk en gelukkig worden.