Yellow Cab door Kord, IKEA VILSHULT-serie

De gele taxi, de rode dubbeldekker, de fiets aan de gracht: je hebt ze in 99% van de studentenkamers waar je ooit bent geweest wel eens gezien. En misschien ben je zelf ook ‘schuldig’ aan de aanschaf van één van deze iconische posters. Je weet ongetwijfeld waar ik het over heb: IKEA-kunst. De opgeblazen zwart-witfoto’s van Times Square of het Picadilly Circus in Londen versieren duizenden woonkamers over de hele wereld. Maar wie zijn eigenlijk de mensen achter deze IKEA-kunst? Wie zijn de anonieme helden die, hoewel ze nooit genoemd worden, misschien wel de meest verkochte foto’s ter wereld hebben gemaakt? En hoe voelt het om je eigen werk letterlijk overal te zien hangen? Ik begon mijn reeks interviews met Bob Krist, de Amerikaanse fotograaf die de foto van New York hieronder maakte.

Hoe voelt het nou om te weten dat jouw foto in zoveel huishoudens hangt?
Weet je dat het me eigenlijk niet zo heel veel boeit? De grote klus voor National Geographic, waar ik nu mee bezig ben, komt dichter in de buurt bij mijn ultieme droom. Het ironische is dat ik desondanks dagelijks te maken heb met die vervloekte bekendheid die je als IKEA-fotograaf krijgt. Ik krijg nog iedere dag mailtjes van overenthousiaste fans die vragen waar in de wereld Golden City geschoten is, terwijl het toch best duidelijk is dat het in New York is geschoten, denk ik dan. Iedereen ziet toch dat dit de Brooklyn Bridge is? Het is me een raadsel waarom IKEA besloten heeft de stad niet te identificeren. Ik snap overigens ook niet waarom ze mij de credits hebben gegeven voor een andere luchtfoto, een zwart-witfoto van Manhattan.

Da’s best jammer voor de maker van die foto. Ik neem aan dat je Golden City niet zelf in je huis hebt hangen?
Nee, ik heb wel een paar andere zwart-witfoto’s hangen die ik zelf heb geschoten. Maar het liefst vul ik mijn muur met het werk van collega’s. Het grappige is dat ik mijn foto zelf niet heel vaak ben tegen gekomen, misschien vermijd ik het wel onbewust, haha.

Hoe heb je de foto geschoten?
Het was een ijskoude ochtend in New York. Ik was een paar uur voor zonsopgang opgestaan om voorbereidingen te treffen voor de foto, zoals het vinden van de perfecte plek op de Brooklyn Bridge en het spelen met de camera-instellingen. Terwijl mijn tenen er zowat afvroren, was daar eindelijk het moment waar ik op had gewacht: een perfecte zonsopgang die de wolkenkrabbers van Manhattan op prachtige wijze belichtte. Als ik erop terugkijk, was dit ook de enige manier om het te fotograferen. Er bestaat in de fotografie vaak maar één perfect shot.

Hoeveel betaalde IKEA voor de foto?
IKEA benaderde mij via mijn agent en kocht de rechten op. Het uiteindelijke bedrag dat ik ervoor heb gekregen mag ik niet prijsgeven, maar ik kan je vertellen dat het geen astronomisch bedrag was.

Manhattan 1961, de foto die onterecht aan Bob Krist is toegeschreven, fotograaf onbekend

Piccadilly Night door Leo Dolan, IKEA VILSHULT-serie

Hoe heb je de foto genomen?
Voor de foto wilde ik karakteristieke Londense symbolen laten samensmelten. Twee jaar geleden plaatste ik mijn statief onder de metro-ingang van Piccadilly Circus. Ik experimenteerde met de sluitertijd en nam tientallen foto’s van zwarte taxi’s die mijn frame inreden. Ik had echt geluk dat er op het laatste moment nog een dubbeldekker langsreed, want de ovale muur van licht die erdoor werd veroorzaakt, was echt verbluffend.

Heel veel mensen hebben jouw foto thuis hangen, wat vind je daar van?
Kunst moet wat mij betreft toegankelijk zijn. Ik denk niet dat de schoonheid van een foto in waarde daalt omdat het door zoveel mensen wordt gekocht. Ik ben eigenlijk heel trots dat er blijkbaar zoveel mensen zijn die mijn foto bij hun huiskamer vinden passen. Ze verschijnen zo nu en dan zelfs in tv-series. Dat klinkt misschien knullig, maar zulke dingen geven me echt een kick.

Vinden we deze foto ook bij jou thuis?
Ja, natuurlijk! Ik stond vooraan in de rij bij de IKEA om een kopie van mijn foto in handen te krijgen. Mijn winkelkarretje puilde uit met exemplaren voor vrienden en familieleden. Zelf heb ik hem in de keuken hangen, waar mijn zoontje Patrick mij iedere ochtend opnieuw verrast met dingen die hem aan de foto opvallen. Ik vind het een mooi idee om ziets na te kunnen laten.

Hoeveel heeft IKEA je betaald?
Ik krijg een bepaald percentage van de verkoop. Hoeveel dat is, kan ik helaas niet zeggen.

Paris door Jean-Marc Charles, IKEA VILSHULT-serie

Hoe heb je de foto gemaakt?
Ik heb zes maanden lang met smart gewacht op een vergunning om één dag het stadhuis van Parijs te mogen beklimmen. Op het moment suprême was de lichtinval niet optimaal. Ik was zelf eigenlijk een beetje teleurgesteld toen ik de uiteindelijke foto zag, dus ik was heel verrast toen ik hoorde dat IKEA het wilde hebben.

Hoeveel kreeg je voor de foto?
40.000 euro. Door deze foto’s lijkt het een beetje alsof wij one-hit-wonders zijn, creatieve eendagsvliegen. Het feit dat wij in de hall of fame van IKEA staan is een leuke bijkomstigheid, maar het is niet zo dat ik nu niet meer hoef te werken.

Doet het iets met je dat de foto zo populair is?
Dat de foto door IKEA is aangekocht, is voor mij niet zo verschrikkelijk belangrijk, maar dat de foto een groot publiek heeft, doet zeker wat met me. Hoewel The New York Times, Le Monde, Paris-Match en Figaro Magazine mijn foto’s ook regelmatig publiceren, houden fotografen zich eigenlijk zelden bezig met waar hun foto’s terecht komen. Ik weet nog goed dat ik in mijn beginjaren babbelde met een bekende fotograaf bij de beroemde publicist Rapho. “Luister vriend,” zei hij, “het maakt niet uit hoe, wanneer en waar je foto’s gepubliceerd worden, als ze maar gepubliceerd worden. Een foto zonder publiek is geen foto.” Dat is me altijd bijgebleven.

Maak jij zelf deel uit van het IKEA publiek?
Nee, dat zou het toppunt van narcisme zijn. Ik moet bekennen dat ik wel een bezoekje heb gebracht aan de IKEA toen mijn foto er eenmaal hing. Onvindbaar, tot mijn vriendin iets te hard uitkraamde: “Daar, boven je hoofd!” Ik had een klein frame verwacht, dus je kunt je voorstellen dat ik en mijn vriendin daar wel een minuut of vijftig in verwondering hebben staan kijken. We bespioneerden zelfs langslopende klanten en luisterden naar wat ze over de foto te zeggen hadden. Nu zie ik het echt overal hangen: in hotels, tv-series, cafés in Parijs en bij kennissen thuis. Soms laat ik zo bescheiden mogelijk los dat ik de fotograaf ben, maar ergens vind ik dat mysterieuze ook wel leuk.

Amsterdam door Fernando Bengoechea, IKEA VILSHULT-serie

Van bovenstaande fotografen weten we nu hoe de vork in de steel zit, maar bij sommige IKEA-fotografen blijft het mysterie rondom hun foto nog bestaan. Zo had ik graag nog Fernando Bengoechea gesproken, de maker van de foto van de rode fiets aan een Amsterdamse gracht. Tot mijn grote spijt bleek Bengoechea echter te zijn omgekomen tijdens de tsunamiramp in 2004, toen hij samen met zijn partner (beroemd interieurdesigner Nate Berkus) in Thailand op vakantie was. Wat hem zo intrigeerde aan onze hoofdstad en hoe hij te werk ging bij het maken van deze foto zullen we dus nooit weten. Zijn foto, die stilzwijgend in onze woonkamers blijft hangen, kunnen we het ook niet vragen.