Het is onwaarschijnlijk dat de aanslagplegers communiceerden via PlayStation 4

Op vrijdagavond voerden terroristen een serie aanslagen uit in Parijs, waarbij minstens 129 mensen omkwamen.

Er is zeer weinig bekend over hoe de terroristen met elkaar communiceerden. Toch heeft dat media niet weerhouden om te speculeren over hoe de groep wereldwijde surveillance te slim af was, door bijvoorbeeld versleutelde communicatie-apps te gebruiken, of zelfs PlayStation 4.

De Belgische minister van binnenlandse zaken Jan Jambon stond aan de basis van deze speculatie, nadat hij geklaagd had over de PlayStation 4, die moeilijk te bespioneren zou zijn. Zijn statements waren echter niet gerelateerd aan de aanslagen in Parijs; hij sprak zijn zorgen drie dagen eerder uit, bij een POLITICO-evenement.

.@JanJambon on difficulty for law enforcement to intercept PS4 communications. pic.twitter.com/sRoEQ7Ij7J
— The OSINT (@theosint) 15 november 2015

De auteur van het Forbes-artikel dat de speculatie startte, stelde dat de terroristen ook zouden kunnen communiceren "zonder een woord te gebruiken," wellicht door plannen uit te spellen in Super Mario Maker-muntjes of door boodschappen naar elkaar te schrijven door kogels op muren te schieten in Call of Duty.

Het hoogtepunt van deze mediagekte werd bereikt in ditonbedoeld hilarische stukje op de Today show afgelopen maandag, toen correspondenten elkaar chatberichten stuurden in een game.

"Onthou dat dit niet via je telefoonbedrijf gaat," zegt een Today show-productent.

Niemand heeft tot nog toe enig bewijs getoond dat de aanslagplegers deze methodes gebruikten.

Matt Suiche, een Franse beveiligingsonderzoeker die in San Francisco woont, zegt dat het prima mogelijk is dat IS consoles gebruikt om te communiceren, maar dat in dit geval het waarschijnlijker is dat "ze het fysiek planden, om bewijsmateriaal te voorkomen." Veel van de verdachten woonden in dezelfde buurt.

"Je zou net zo goed een postduif kunnen gebruiken en dan zou niemand iets weten," vertelt Suiche ons in een online chat. "Als het aankomt op planning, praten we over mensen die de dezelfde buurt wonen. Ze kunnen best bij elkaar langsgaan, zoals mensen vroeger deden."

Een woordvoerder van Sony weigerde een aantal specifieke vragen te beantwoorden over hoe Sony samenwerkt met politie om potentiële misdaden te onderzoeken.

Julian Sanchez, een onderzoeker aan de Cato Institute en surveillance-expert, vertelde ons dat voor zover hij weet "er geen end-to-end versleuteling zit op communicatie" op de PlayStation 4.

Sanchez, die aangeeft dat hij zelf een PlayStation heeft, voegt daar aan toe dat het mogelijk is om gebruikersaccounts te openen vanaf verschillende apparaten – wat "erg moeilijk" is als er sterke versleuteling op zou zitten. Bovendien zegt hij dat als Sony een mechanisme heeft om wangedrag te rapporteren, het bedrijf ook de mogelijkheid heeft om communicatie te checken. Sony stelt zelf in de gebruikersovereenkomst hun mogelijkheid om het PlayStation-netwerk te monitoren.

Natuurlijk zijn er theoretische voordelen aan non-traditionele communicatiemethodes. Maar dankzij de documenten die gelekt zijn door Edward Snowden weten dat dit niet het geval is. Spionnen van de NSA en GCHQ zijn hier de afgelopen jaren zo ongerust over, dat ze undercoveragenten spellen als World of Warcraft en Second Life lieten spelen, en ook het XBox Live-netwerk in de gaten hielden.

Het is ook onduidelijk of IS het gebruik van gameconsoles überhaupt toelaat. De groep heeft leden zelfs verboden om biljart te spelen, volgens documenten gevonden in Syrië.

"Het is niet degelijk voor dienaren van god om hun vrije tijd te vullen met het soort dingen die geen voordelen opleveren maar slechts tijdverspilling zijn," is te lezen in een vertaald IS-document.

En waarom zouden IS-leden die versleutelde communicatie-apps gebruiken een minder handzame PlayStation gebruiken? Op zondag berichtte de New York Times dat de aanvallers versleutelde communicatie gebruikten, en noemden daar WhatsApp bij. Het artikel was gebaseerd op quotes van anonieme Europese ambtenaren, en is sindsdien op mysterieuze wijze verdwenen.

Het is de moeite waard om te zeggen dat hoewel WhatsApp versleuteling toelaat tussen Android-gebruikers, het platform alsnog niet spionageproof is. Eerder dit jaar werd een groep vermeende terroristen in België gearresteerd nadat politie hun WhatsApp-berichten onderschepten. En ook al zijn de boodschappen zelf versleuteld, kan de politie zien wie met wie praat – in de metadata.

Classic case where you can't cry encryption. If people communicate with ISIS you don't need content, just metadata pic.twitter.com/FOzbedK5Nb
— Lorenzo Franceschi-B (@lorenzoFB) 16 november 2015

Europol wilde niet meewerken aan dit artikel.

Het is mogelijk dat de aanslagplegers versleutelingsapps gebruikten, en misschien zelf de PlayStation 4, om te communiceren. Maar tot dusver heeft niemand een spoortje bewijs hiervan aangetoond.

De burgemeester van Vilvoorde, een Brusselse buitenwijk waarvandaan veel jihadisten naar Syrië zijn vertrokken, zei op maandag dat het gebrek aan Arabisch sprekende mensen bij inlichtingendiensten "zonder twijfel een van de grootste uitdagingen is" bij het onderzoek naar jihadisten. Op maandag werd ook bekend dat Turkse inlichtingendiensten Frankrijk maanden geleden waarschuwden over een van de aanslagplegers.

In werkelijkheid zou het gewoon prima kunnen dat inlichtingendiensten en politie aanwijzingen over het hoofd hebben gezien om de aanslagen te voorkomen.

"Het wordt gewoon heel moeilijk om elk verdacht persoon dat een gesprek online heeft te betrappen," zegt Sanchez. "Naast de technische uitdaging, wordt dat gewoon altijd heel moeilijk."