Mensensmokkel 2.0: een kijkje in de wereld van illegale Facebook-reisbureaus

Een mooie weg slingert zich richting horizon door een idyllisch woudlandschap. Een luxe yacht glijdt over kalme wateren. De hand van een blanke man in een pak houdt de kijker een stapeltje gloednieuwe Europese paspoorten voor.

Op de laatste na zijn dit beelden die je verwacht in glanzende toeristenbrochures. Ze prijken echter op een van de belangrijkste organisatorische schakels achter de huidige vluchtelingeninstroom: sociale media.

Om beter te begrijpen hoe deze illegale reisbureaus werken, heeft Motherboard de afgelopen weken uitgezocht hoe deze wanhopige reizen worden aangeboden en voorbereid via sociale media; van het eerste via Facebook georganiseerde contact via Whatsapp tot de levering van valse documenten.

Tijdens ons onderzoek hebben we gesproken met een van de meest bezochte Facebook-smokkelaars en met vluchtelingen die via digitale media hun vlucht organiseerden.

Smokkelaars promoten hun diensten sinds het vergroten van de vluchtelingencrisis steeds agressiever via Arabische pagina's. Er zijn duizenden smokkelaars en nog eens duizenden onderhandelaars in grensgebieden, en ze hebben allemaal een hoop te doen.

De meest succesvollen onder hen gebruiken sociale netwerken intensief. De Arabische groepen heten bijvoorbeeld: "Scheepvaartbedrijf voor illegale immigratie van Libië naar Europa," "Reisgroep Izmir-Griekenland" of "Hoe je je van Turkije naar Europa kan laten smokkelen – voor onverslaanbare prijzen".

Op de pagina's die we bezochten heersten grote interesse ("Hoeveel kost dit?", "Ik zoek ook een manier om naar Europa te ontsnappen!") en twijfel over de legitimiteit van de smokkelaars en hun weelderige aanbiedingen ("Is dit legitiem?", "Kan iemand dit bevestigen?" "Ik betaal pas wanneer ik aankom!").

'Klanten' laten beoordelingen achter voor de smokkelnetwerken – alsof ze iets op Ebay gekocht hebben. Of die beoordelingen van daadwerkelijk gesmokkelde vluchtelingen komen, is onduidelijk. Hoe dan ook proberen de smokkelaars hun hele scala aan diensten te slijten. "Jullie zijn al Syriërs toch? Anders had ik jullie nu een paspoort aangeboden," zegt een smokkelaar die we undercover aanspraken.

Op de pagina's worden smokkelroutes, waarschuwingen en prijzen gedeeld – maar vooral Turkse telefoonnummers van contactpersonen die beweren de oversteek van de Middellandse Zee te regelen. Ze zijn de schakel tussen het oude leven en het nieuwe, hoopvolle leven in Europa, dat vaak genoeg met prachtige plaatjes op de pagina's wordt geïllustreerd.

De smokkelpagina's bieden hun diensten op Facebook compleet in het openbaar aan – van een all-inclusive dienst die alles biedt van valse documenten tot wachtwoordprocedures waarbij familieleden het geld terugkrijgen in het geval van overlijden. Mensensmokkel bestaat natuurlijk altijd al, maar ging tot tien jaar geleden vooral via mond-op-mondreclame. Tegenwoordig profileren smokkelaars zich openlijk op digitale media en kunnen daar door iedereen aangesproken worden.

Ondanks het wantrouwen en de hoge prijzen, zijn smokkelaars vaak de enige mensen waar vluchtelingen op kunnen rekenen – in ieder geval tot de rust wederkeert in hun eigen land of Europa de buitengrenzen minder zwaar sluit.

Voor elk land in Europa zijn er tientallen groepen op Facebook; er zijn ook enorme communities met namen als "Syriërs thuis in Duitsland," waar handige Duitse zinnen en apps om Duits te leren gedeeld worden. Ook zijn er uitgebreide lessen over Europese grenspolitiek te volgen.

De toon van de vluchtelingenpagina's lijkt op die van een handleidingenpagina: "Kan je naar Duitsland reizen als je je vingerafdrukken in Italië hebt gegeven?" Antwoord: "Nee, in 80 procent van de gevallen zal je worden teruggestuurd."

Helaas zwerven er evenveel absurde geruchten als goed advies rond. Iemand schrijft bijvoorbeeld op de pagina 'De weg naar Europa,' "Jongens.. wie heeft het nieuws gehoord dat Duitsland vier boten naar Turkije gaat sturen om vluchtelingen op te halen? Is dat waar of niet waar?"

Maar hoe organiseren vluchtelingen hun reis na het eerste Facebook-contact? Op de professioneelste en meest bezochte smokkelpagina's vinden we een Turks mobiel telefoonnummer dat we opbellen. Ene 'Abu Haisam' neemt onmiddellijk in het Arabisch op en identificeert zich als eigenaar van een smokkelnetwerk in Turkije. Onze Egyptische vertaler Andrew doet zich voor als Syriër en krijgt meteen informatie en prijzen van Haisam.

"Salam alaikum, ik vond uw pagina op Facebook. Ik ben Syriër en wil naar Europa vluchten. Kunt u mij helpen?"

"Natuurlijk. Er zijn verschillende opties: je kan voor $12000 vliegen als je al een Syrisch paspoort hebt en alleen een visum nodig hebt. Voor $16000 maak ik daar compleet nieuwe documenten bij. Met dat geld koop ik ook een douanier om bij de aankomst."

"Je hoeft deze alleen persoonlijk te betalen als je aankomt, maar daarvoor moet je wel het contante geld meesmokkelen en een aanbetaling doen bij een contactpersoon nadat je incheckt."

"Dat is erg duur. Hoe zit het met boten?"

"Er zijn twee opties. Of je gaat met de yacht, wat $2500 kost voor een oversteek van 45 minuten van Turkije naar Griekenland en erg veilig is. Of je neemt een kleine boot. Deze kost maar $1500 per persoon en de reis duurt 5 uur."

"Is dat niet gevaarlijk?"

"Je hebt mijn instructies gezien toch? Insh'allah gaat alles goed, als je mijn instructies volgt. Je moet van te voren goed eten, je smartphone goed inpakken, je geld verstoppen en de telefoonnummers van strandwachten met een stift op je arm schrijven. Het is geen probleem, ik heb alleen maar tevreden klanten, vele klanten."

"Goed. Hoe doen we het met geld? Hoe betaal ik hiervoor?"

"We gaan samen naar een 'verzekeringsbureau' van mij in Turkije. Daar betaal je van te voren en spreek je een wachtwoord af. Als je overlijdt, kan je familie dat geld ophalen met dat wachtwoord. Anders geef je het wachtwoord aan contactpersoon in Europa die je de volgende stappen vertelt. Hij krijgt pas bij jouw aankomst betaald."

"Hoe snel kan ik gaan?"

"Ik heb tien dagen nodig om te organiseren, je moet dan klaarstaan. 48 uur voor vertrek moeten we bellen om de exacte vertrekplaats af te spreken … zeg, ben jij aan het meeschrijven? Ben je een journalist?"

"Ik probeer het gewoon allemaal te onthouden omdat dit nieuw voor me is."

"Al was je het wel, het kan me eigenlijk niet schelen."

***

Hoe serieus de informatie is die geleverd wordt door smokkelaars is moeilijk te achterhalen. Vluchtelingen bevestigden echter aan ons dat ze met behulp van Facebook-smokkelaars hun weg naar Duitsland vonden. De prijzen die 'Abu Haisam' opgaf leken ook overeen te komen met andere smokkelaanbieders.

Met statusupdates proberen de smokkelsites zich voor te doen als serieuze en betrouwbare bedrijven. Toch is er overwegend veel wantrouwen te vinden tussen de reacties. Wat trouwens niet gek is, gezien de volgende bizarre quotes:

"Vlucht, boot, auto, met een visum naar Europa – onze nieuwe aanbieding!!!"

Door de hoge werkdruk kunnen wij helaas geen antwoord geven op alle Facebook-comments."

Voor meer informatie: (Turks telefoonnummer)

Wij bieden ook

• Familiehereniging
• Alle soorten transport naar Europa
• Huwelijksaktes
• Overlijdensverklaringen
• Autopapieren
• Universiteitsdiploma's voor alle studies"

De professioneelste en populairste pagina presenteert zichzelf als een doodnormaal reisbureau en schaart zich zeer stijlvol onder de Facebook-categorie "Consulting." De pagina heeft een huisstijl, rond de 10,000 Facebook-fans, foto's van nieuwe smokkelroutes en een overlevingsgids voor vluchtelingen die kiezen voor de riskante oversteek met deze smokkelaar.

Naast informatie over de boten ("max 10 personen per vier meter, gasgevulde reddingsboeien, verstevigde bodem en meer dan voldoende benzine aan boord!") zijn er ook essentiële tips die een zeldzame blik op de wanhoop van een vluchteling die hiervoor kiest. Vier van de zeven bladzijden van het reishandboek gaan over voorbereiding die iedereen persoonlijk moet treffen om niet te verdrinken in het geval van kapseizen.

• "Reddingsvesten zijn het allerbelangrijkste object dat je moet kopen, ongeacht de prijs.
• Gedraag je rustig om jezelf en anderen niet in gevaar te brengen en leid de kapitein nooit af.
• De kapitein heeft de opdracht om recht op de golven in te varen om niet om te slaan.
• Geef nooit contant geld direct aan een smokkelaar – laat het bij een verzekeringsbureau!
• Draag korte broek met daarover een lange broek om ruimte te besparen. Als het schip omslaat, trek de broek dan uit om makkelijker te zwemmen. Lange broeken zijn belangrijk aan de Griekse kust om je te beschermen tegen planten en insecten.
• Neem een paar dadelpitten in je ene zak en een waterfles in je andere zak mee, zodat je jas blijft drijven. Verpak je geld waterdicht en stop dit in een binnenzak.
• Verpak je telefoon waterdicht en hang deze rond je nek.
• Schrijf het telefoonnummer van de Turkse en Griekse reddingsbrigade op je arm, zodat je deze zonodig ook zwemmend kan bereiken.
• Eet genoeg voor de oversteek. Dit is belangrijk! Het zou kunnen dat je een aantal dagen zonder water of voedsel zit.
• Plaats je vertrouwen in God's handen.
• Hij zal je nooit verlaten.

Op de laatste pagina is nog een soort belediging richting de duizenden die verdronken te vinden: "Binnenkort beschikbaar" staat eronder. Het is alsof de smokkelaars nog even een grap willen maken van de (terechte) angst van de vluchtelingen:

Als 'bewijs' van de legitimiteit van hun dienst biedt de smokkelaar ook audiovisueel materiaal: een smartphonevideo van blije uitgeputte mensen op een strand, vermoedelijk na een gelukte oversteek van Izmir naar Griekenland werd ook in de groep gepost.

Het feit dat mensen daadwerkelijk via Facebook hun ontsnapping plannen werd ook onafhankelijk bevestigd. Mahmoud A., een Syrische vluchteling die al vier maanden in een asielzoekerscentrum in Berlijn verblijft, vertelde ons dat de meeste jonge mensen hun vlucht via Facebook, Whatsapp en Viber regelden. Hij kwam zelf met een smokkelaar uit Izmir, die hij via Facebook had gevonden.

Dit jaar heeft de Mediterraanse oversteek naar Europa al 2887 mensen het leven gekost.

Many thanks to Andrew & Kiro Moussa Moussa for your cooperation!