De revolutie die de magnetron nooit veroorzaakte

Oh magnetronmaaltijd. Er kleeft iets armoedigs aan het – volgens magnetronevangelisten als Jennipher Marshall-Jenkinson ondergewaardeerde ­– apparaat. Het kookboek Microwave Cooking for One, werd online verkozen tot 'sneuste kookboek ter wereld'. Terwijl dit recept voor krabschotel lang zo slecht niet klinkt, toch? MUNCHIES verdiepte zich in de geschiedenis van de magnetron en kwam het apparaat zelfs tegen in literaire én wetenschappelijke context: in de jaren negentig wijdde genderonderzoekers zich aan een analyse over de sekse van dit behoorlijk seksloze apparaat.

Door de jaren heen – van de toevallige ontdekking door een ingenieur in 1945 tot aan de doorbraak in de keukens van de jaren zestig naar werelddominantie anno nu – heeft de magnetron een transitie ondergaan van een 'supermannelijk en geavanceerd stukje techniek' tot een onbeduidend apparaat dat is verbannen naar zogenaamd het 'meest vrouwelijke domein in huis': de keuken.

Althans, dat meent Cynthia Cockburn, een Britse feministische onderzoeker en schrijver. In de jaren negentig onderzocht zij samen met haar collega Susan Ormrod het gebruik van de magnetron bij mensen thuis en op scholen. Ze keken ook naar het design, het productieproces en de verkoop in de winkel. De onderzoekers noemden dit 'de wereld van de magnetron', en kwamen tot de conclusie dat het apparaat duidelijk was verschoven van de ene naar de andere sekse. In 1993 publiceerden Cockburn en Omrod het boek Gender and Technology in the Making, waarin ze beschreven hoe de magnetron in zijn begindagen werd gezien als een ingewikkeld en 'mannelijk' apparaat, dat niet veel later compleet in het verdomhoekje belandde. Maar niet door vrouwen, die thuis – en in de jaren negentig helemaal – nog altijd het meest in de keuken staan.

"In de wereld van de magnetron zagen we hoe een nieuwe technologische innovatie zijn intrede deed in de eeuwenoude 'vrouwelijke' traditie van het koken," vertelt Cockburn me in een email.

Evenals waterijsjes en cornflakes, die schijnbaar ook bij toeval zijn ontdekt, was de technologie achter de magnetron ook een ongelukje. Het verhaal gaat dat Dr. Percy Lebaron Spencer, een radarexpert die in de Verenigde Staten bij het Ministerie van Defensie werkte, in 1945 bezig was met het bouwen van magnetrons om magnetische radiosignalen mee te produceren voor de radartechnologie. Toen hij ontdekte dat de chocoladereep in zijn zak begon te smelten van de warmte, bedacht hij dat zijn ontdekking ook geschikt was om eten mee te verwarmen.

Raytheon, het bedrijf waar Spencer voor werkte, bracht uiteindelijk in 1967 pas de eerste magnetron op de markt die geschikt was om thuis te gebruiken. Zelfs na al die jaren was de magnetron nog een behoorlijk log apparaat dat in die tijd ook nog eens een astronomische 440 euro kostte. Pas later kromp het apparaat in omvang en prijs.

In eerste instantie vonden consumenten de technologie achter de magnetron maar eng, ingewikkeld en gevaarlijk. Daarom investeerden de eerste producenten zwaar in [marketing](https://books.google.com/books?id=HY5qgKfwmsEC&pg=PA42&lpg=PA42&dq=early+advertising+microwave&source=bl&ots=HnLMemylbP&sig=9YodTZR7uLuLvZWIEIHvjuFtxdw&hl=en&sa=X&ei=QAzAVI2tFPiBsQT50IDwDg&ved=0CDEQ6AEwAw#v=onepage&q=early advertising microwave&f=false) om hun voornaamste doelgroep te benaderen: vrouwen die het apparaat moesten gaan gebruiken om eten op tafel te zetten. Op oude advertenties van magnetrons laten keurig gekapte en hoog gehakte huisvrouwen dan ook zien hoe ze dolgelukkig een perfect uitziende schotel uit hun ovens van de toekomst toverden. Hoewel de magnetron dus aanvankelijk werd ontwikkeld als wapentuig in oorlogstijd, werd het uiteindelijk een van de meest burgerlijke apparaten ter wereld.

Cynthia Cockburn omschrijft die verschuiving in haar jaren negentig-boek als volgt:

"Mannen zijn de managers, de ingenieurs, de ontwerpers. Zij gebruiken hun fysieke kracht en hebben ook de autoriteit om technologie aan klanten te verkopen. Zij zijn dus ook degenen die magnetrons repareren en onderhouden."

"Vrouwen worden op hun beurt gewaardeerd om hun expertise op het gebied van het huishoudpotje. Toen de magnetron wereldwijd steeds meer ingeburgerd raakte, werd het automatisch een 'vrouwending', net als de wasmachine en de droger," zo valt er te lezen op pagina 15.

In oude advertenties werd huisvrouwen verteld hoe de magnetron het arbeidsintensieve kookproces een stuk gestroomlijnder zou maken. In de jaren zestig en begin jaren zeventig kwamen er ook steeds meer gestreste werkende moeders bij, die opeens veel minder tijd hadden om te koken. Dit apparaat zou hun kookproces terugbrengen tot een minutenklus. "Bak een aardappel in vijf minuten," zo beloofde één van de advertenties. "De beste uitvinding sinds de ontdekking van vuur," schreeuwde een andere, hysterische overdreven advertentie de consumenten zelfs toe. Maar had de landelijke acceptatie van de magnetron in Amerika ook echt zo'n positief effect op de kwaliteit van leven van vrouwen?

"Nope, nul," zegt Ruth Schwartz Cowan, een historica en professor aan de Universiteit van Pennsylvania, die het boek More Work for Mother: the Ironies of Household Technology from the Open Hearth to the Microwave schreef. Cowans boek verscheen zelfs eerder dan dat van Cockburn (in 1985) en zodoende had Cowan veel van de dingen die ze in haar boek academisch had verklaard ook zelf meegemaakt. Toen ik haar telefonisch sprak, vertelde Cowan hoe ze ergens in de jaren zeventig een demonstratie van huishoudelijke apparaten bijwoonde. Achterin de zaal kwam ze een verkoper van magnetrons tegen die beweerde dat met de populariteit van diepvriesproducten zijn apparaat 'een complete revolutie zou ontketenen in de Amerikaanse keuken'.

"Dat geloof je toch zeker zelf niet0," dacht Cowan toen al.

"Zijn voorspelling had niet slechter gekund," zegt ze. Want hoewel er een aantal magnetronkookboeken op de markt waren in die tijd – veelal uitgebracht door de producenten zelf – werden ze in de praktijk volgens Cowan nauwelijks gebruikt.

"Gedeeltelijk omdat het onwijs irritant was om het eten uit de magnetron te halen, het te moeten doorroeren, dan weer terug te stoppen, en ga zo maar door," zegt ze. "Maar ook vanwege de vreselijke smaak van de dingen die eruit kwamen. Dus het werd uiteindelijk vooral gebruikt voor het verwarmen van voedsel, eigenlijk net als vandaag de dag nog steeds gebeurt."

Ondergewaardeerd als kook-gadget of niet, de keus aan kant-en-klare magnetronmaaltijden lijkt in de supermarkt alleen maar groter te worden. De genderverschuiving die Cockburn beschrijft, en haar conclusie dat de magnetron een 'vrouwending' is, lijkt in Nederland minder evident; bij de kant-en-klaarsectie van de Albert Heijn staan net zo veel luie hardwerkende jongens als meisjes te dubben over een stoommaaltijd. De magnetron is vooral een seksloos apparaat.