Kan de wetenschap ooit genieën van ons maken?

Toen Jason Padgett opgroeide interesseerde wiskunde hem helemaal niks – sterker nog, hij had een bloedhekel aan het vak. Totdat hij op een avond in 2002 op straat werd overvallen, na een avondje karaoke. Hij kreeg een harde knal voor zijn kop en liep een ernstige hersenschudding op. De dagen daarna begon hij alles in fractals te zien en praatte hij voortdurend over het getal pi. Padgett is één van de ongeveer dertig bekende gevallen van mensen met een "verworven savantsyndroom", oftewel het syndroom waardoor mensen opeens geniaal zijn nadat ze een klap op hun hoofd hebben gehad.

Darold Treffert, onderzoeker aan de Wisconsin Medical Society, doet al zijn hele leven onderzoek naar het syndroom. Een groot deel van zijn tijd besteedde hij aan Padgett en andere mensen die op mysterieuze wijze superkwaliteiten ontwikkelden, nadat ze een knal voor hun kop hadden gehad. Zijn nieuwste artikel over dit onderwerp is onlangs opnieuw gepubliceerd in een speciale editie van Scientific American, dus ik belde hem op om te praten over de laatste ontwikkelingen op het gebied van savantsyndroomonderzoek.

VICE: Hoe bent u begonnen met het onderzoeken van savanten?
Darold Treffert: Ik ontmoette mijn eerste savant in 1962. Ik had net mijn opleiding psychiatrie afgerond en ik kreeg de verantwoordelijkheid om in Wisconsin een praktijk voor kinderen op te zetten. Van de autistische kinderen die daar kwamen waren er drie kinderen die me erg opvielen. Eén jongen had het hele busnetwerk van de stad Milwaukee onthouden. Als je hem een busnummer en een tijdstip gaf, kon hij je precies vertellen op welke straathoek je stond. Een andere jongen was doofstom en flink beperkt, maar als je een puzzel van tweehonderd stukjes ondersteboven voor hem neerlegde, dan lukt het hem alsnog om hem in elkaar te krijgen. De derde jongen was een soort wandelende encyclopedie over "wat gebeurde er op deze dag in de geschiedenis?"

Wat maakt iemand neurologisch gezien een savant?
Iemand met dit syndroom heeft een verwonding aan een deel van de hersenen, meestal aan de linkerhelft. Omdat andere gebieden in de hersenen nog wel intact zijn, probeert het brein deze onbalans recht te trekken. Het zoekt dan een onbeschadigd gebied, meestal in de rechterhelft. Vervolgens wordt er een verbinding gemaakt met dat gebied, waardoor er een slapend gedeelte van de hersenen wakker wordt gemaakt. In sommige gevallen is de hersencapaciteit die daardoor loskomt van astronomisch niveau.

De meeste savanten zijn geniaal op het gebied van muziek, kunst, wiskunde, of ruimtelijk inzicht. In het geval dat deze vaardigheden al tijdens de kindertijd verschijnen (wat meestal zo is), is de schade tijdens de zwangerschap of op vroege leeftijd ontstaan.

Wat onderscheidt een savant van 'normale' genieën of wonderkinderen?
Neurologisch gezien zijn er eigenlijk weinig verschillen. Het enige is dat een savant hersenschade heeft, en dat zijn hersenen dat proberen te compenseren. Bij genieën zie je geen neurologische schade, of nadelige effecten.

Het lastige is dat het savantsyndroom erg zeldzaam is. We zouden eigenlijk een speciaal instituut moeten opzetten, zodat we savanten, wonderkinderen, en genieën op grote schaal kunnen onderzoeken en vergelijken. Dan kunnen we echt zien wat de neurologische verschillen zijn, als die er al zijn. Als je door middel van een CT-scan het brein van een genie vergelijkt met dat van een savant, dan zie je geen anatomische verschillen. De verschillen zullen in een MRI-scan naar voren moeten komen.

Ervan uitgaande dat we allemaal een geniaal, maar slapend hersengedeelte bezitten, wat volgens mij het geval is, hoe kunnen we dat dan activeren zonder hersenbeschadiging op te lopen? Ik denk dat we onszelf veel slimmer kunnen maken door middel van ons slapend vermogen, maar de vraag is hoe. Daar besteed ik het meeste van mijn tijd nu aan.

Gaat het de wetenschap ooit lukken om genieën van ons maken?
Ik weet niet of je bekend bent met het werk van Allan Snyder in Australië, maar hij gebruikt iets dat RTMS heet. Dat is een snelle pulsatie die je op het hoofd kan plaatsen om een gedeelte van de hersenen uit te schakelen met elektrische stromingen. Het wordt binnen de neurologie gebruikt om de bron van epilepsie te achterhalen, dus het is een geaccepteerde behandeling. Snyder baseert zich voor een groot gedeelte op het werk van Bruce Miller, die onderzoek deed naar dementie en ontdekte dat sommigen patiënten geweldige vaardigheden ontwikkelden naarmate hun dementie erger werd. Ze hadden meestal laesies in hun linker hersenhelft. Dus dokter Snyder zei: "Wat als we nou eens proefpersonen gaan zoeken bij wie we delen van de linker hersenhelft tijdelijk stilleggen? Zouden er dan speciale vaardigheden ontstaan?" Hij kwam erachter dat de proefpersonen inderdaad beter werden in bepaalde dingen. Later ontwikkelde hij de 'Thinking Cap', een soort muts die je op kunt zetten om bepaalde hersenfuncties te verbeteren. Er zijn dus al technologische stappen gezet om mensen geniaal te maken.

Zijn er ook andere manieren om geniaal te worden dan het opzetten van een soort Willie Wortel-badmuts?
Sommige mensen denken dat het ooit mogelijk zal zijn om met behulp van technologie bepaalde vaardigheden aan en uit te schakelen. Meditatie is ook gewoon een methode om toegang te krijgen tot bepaalde delen van je hersenen. Laatst las ik dat het feit dat oude mensen vaak nieuwe vaardigheden ontwikkelen niet komt omdat ze meer tijd hebben, maar omdat hun hersenen langzaam worden aangetast door het verouderingsproces. Daardoor zouden ze juist weer toegang krijgen tot andere gebieden in hun hersenen. Ik denk dat daar wel wat in zit.

Wat zou er gebeuren als iedereen zich zou kunnen laten ombouwen tot genie?
Ik denk dat hoe beter we bij onze verborgen hersencapaciteiten kunnen, hoe beter het is. We zullen heus niet opeens allemaal Picasso's, Mozarts en Einsteins worden. Ik denk niet dat iedereen opeens over allemaal superkrachten zal beschikken.

Zou überhaupt kunst nog bestaan, als ieder mens een hoedje op kan zetten en piano kan spelen als een meesterpianist?
Ik denk dat je wel verschillen zou zien als je iemand zou ombouwen tot genie, maar dat het niet per se altijd direct tot genialiteit leidt. Steven Wiltshire is een aangeboren savant. Hij kan 45 minuten over Londen vliegen en binnen een week de hele stad exact natekenen. Maar dat is zeldzaam, zelfs onder savanten. Ik denk dat we allemaal veel te verschillend zijn. Bovendien moet je een deel van je hersenen opgeven om een slapend deel te activeren, dus de nadelen zijn nu sowieso nog veel te groot.