Volgens deze neurowetenschapper is verslaving helemaal geen ziekte

Marc Lewis heeft in zijn leven lange en duistere jaren van opiumverslaving meegemaakt, maar is eruit gekomen als neurowetenschapper, wetenschappelijk schrijver en auteur. In zijn bestseller Memoirs of an Addicted Brain vertelt hij over het afkicken, en legt hij door middel van neurowetenschappelijke verklaringen uit hoe onze hersenen reageren op de stoffen in drugs.

In zijn laatste literaire werk, The Biology of Desire: Why Addiction Is Not a Disease, beweert Marc dat een verslaving labelen als een ziekte niet alleen misleidend is, maar gewoonweg beledigend. Naast gepensioneerd professor aan de Universiteit van Toronto, geeft hij momenteel les aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. We namen contact met hem op over zijn nieuwe boek.

In je nieuwe boek, The Biology of Desire: Why Addiction Is Not A Disease, zeg je dat een verslaving geen ziekte is, en dat een dergelijke benaming een goede behandeling alleen maar in de weg staat.
Door verslaafden patiënten te noemen, maak je ze alleen maar passief. Het maakt ze moedeloos en pessimistisch. Als jou wordt verteld dat jouw drugsgebruik veroorzaakt wordt door een chronische hersenziekte, verwacht je niet snel dat je er ooit vanaf komt. Maar uit cijfers blijkt dat veel verslaafden van hun verslaving af komen, of het nou softdrugs of harddrugs is. Geloof je nog steeds dat het een chronische ziekte is?

Daarnaast neigt het andere manieren van behandeling, die meer op het individu gericht zijn, te overschaduwen. Er zijn verschillende vormen van psychotherapie die heel effectief zijn gebleken. Maar als zowel jouw begeleider als jij gelooft dat je een chronisch probleem hebt, is de kans klein dat hij je gaat aanraden om langs een psycholoog te gaan.

Terwijl ontwenningsverschijnselen fysiek ook heel extreem kunnen zijn, beweer jij dat verslaving puur een gedragsprobleem is.
Aan de ene kant bestaat een verslaving aan een bepaalde stof en aan de andere kant een verslaving in handelen en gedrag, zoals gokken, seks, porno, gamen en eetverslavingen. Het toffe is dat als je een hersenscan uitvoert, je dezelfde hersenactiviteiten te zien krijgt bij beide verslavingen. Dat moet al genoeg zijn om te bewijzen dat verslaving geen ziekte is. Mensen die het tegendeel willen bewijzen, beweren dus dat mensen die twaalf uur per dag gamen aan hetzelfde probleem leiden als mensen met een zware heroïneverslaving.

Deze patronen laten allemaal zien dat verslaving bestaat uit diepgenestelde gewenning. De hersenen blijven zichzelf door middel van herhaling die gewenning aanleren. Dat heeft dus niets met een ziekte te maken. Mensen kunnen van alle verslavingen af komen, wat dus bewijst dat het op mentaal vlak ligt. Dit betekent niet dat je terug verandert naar hoe je precies was, maar dat je bepaalde skills leert die je helpen je gewenning te overwinnen. Het resultaat van leren is dat bepaalde synapsen in de hersenen afzwakken en andere juist aansterken.

Het is niet onredelijk om ervan uit te gaan dat jouw theorieën niet bepaald populair zijn binnen de verslavingszorg. Heb je veel kritiek gekregen?
Ja joh, ik ben afgemaakt. De Washington Post maakte me uit voor ijveraar. De meeste mensen in de medische wereld proberen mensen zoals ik, die geloven in een andere behandelmethode, zoveel mogelijk te negeren. Maar het is onderdeel van een opkomende golf. Ik ben niet de enige die zo denkt. Het enige verschil is dat ik met de medische wereld kan meepraten omdat ik weet hoe het brein werkt. Nora Volkow, directeur van NIDA (National Institute of Drug Abuse), en een belangrijke beleidsmaker, wilde niet naar me luisteren. In feite probeert ze te zeggen dat verslaafden juist wél verteld moet worden dat ze een chronische mentale ziekte hebben, omdat het zorgt voor minder stigmatisering. Vervolgens komen mensen als ik, die vanuit neurologisch perspectief zeggen: 'Het is geen ziekte, maar een verandering — de hersenen zijn aan het leren.'

Als verslaving geen ziekte is, beweer je dat het 'alcoholgen' onzin is?
Er zijn kleine dingen die aantonen dat er enig verband is, maar er bestaan geen genen die een alcoholverslaving creëren. Er zijn echter wel persoonlijkheidstrekjes die genetisch bepaald zijn, zoals impulsiviteit. Bepaalde eigenschappen kunnen dus wel doorgegeven worden via genen, maar er bestaat niet iets als speciale 'verslavingsgenen'.

Wat is het verband tussen verslaving en ouder worden? Is het makkelijker om te kappen met een cocaïneverslaving op een bepaalde leeftijd?
Ja, absoluut. Eén ding is zeker: iedere verslaving heeft een bepaalde levensduur. Hier is veel onderzoek naar gedaan door Gene Heyman. De gemiddelde levensduur van een cocaïneverslaving is vier jaar en voor alcohol is dit twaalf tot vijftien jaar. Het zijn wel gemiddeldes, dus er zijn altijd uitschieters. Daarnaast ontwikkelen de hersenen zich met de jaren mee. In je twintiger jaren beschik je over een groot bewustzijn dat je helpt om je denken en doen te beoordelen. Als laatste zijn omstandigheden een belangrijke factor. Tegen de tijd dat je de dertig bereikt, besef je je dat er een hoop dingen zijn die je onder controle moet krijgen.

Door een verslaving een ziekte te noemen, zorgt het volgens jou voor bestrijding van stigmatisering. Dus stigmatisering vermindert wanneer je verslaafden ziek noemt?
Ja, ik denk het wel. Als je een ziekte hebt, ben je niet lui, egoïstisch of slap. Je bent gewoon ziek, dus heb je geen reden om jezelf schuldig te voelen of te schamen. Het is een makkelijke manier voor ons om verslaafden te vergeven en voor hun om zichzelf te vergeven. Dit is onze vorm van politieke correctheid. Mensen hebben me bij het schrijven van m'n blog gevraagd om niet het woord 'verslaafde' te gebruiken omdat je er iemand mee zou beledigen. Ik snap hun punt wel, maar ik heb mezelf tenslotte jarenlang een verslaafde genoemd. Ik ben ook een student geweest, maar ben dat toch nu ook niet meer. Dat is het punt van het politiek correcte gedoe, 'het is niet hun schuld, ze zijn ook maar mensen'. Ja, het zijn mensen. Nee, ik wil ze niet zien lijden en ze opsluiten. Of we noemen ze ziek, of we noemen ze een mentaal wrak en leggen ze in de watten. Het is belachelijk, en ontzettend zwart-wit. We kunnen nog steeds menselijk blijven en niet alles labelen.

Kun je in simpele taal uitleggen wat verslaving is als we het geen ziekte kunnen noemen?
Verslaving is gewenning. Het is wennen aan een bepaalde manier van denken. Vergelijk het met een liefde die je voor iemand voelt. Als die persoon gewelddadig is, kun je nog steeds verliefd blijven voor de volgende twaalf jaar. Hetzelfde geldt voor een sportfan of een jihadist. Religie is een ander voorbeeld van diepgenestelde gewenning. Of het nou gokken, eten, heroïne of meth is, het wordt duidelijk dat er bepaalde stoffen worden gemaakt die ook een fysieke afhankelijkheid creëren. En die afhankelijkheid vormt een dikke laag aan shit bovenop de verslaving.

Psychologie en erkenning is erg belangrijk in het behandelproces. Verslaving heeft te maken met isolatie en eenzaamheid, het gevoel geen steun te krijgen en geen connectie met anderen te kunnen maken. De mensen die het meest gevoelig zijn voor verslaving hebben wel degelijk een groepje mensen om zich heen, maar hebben daar geen warm en vertrouwd contact mee. Ze zijn alleen, depressief, bang en getraumatiseerd. Dit geldt overigens niet alleen voor mensen, ook dieren maken dit mee als je ze isoleert. Isolatie speelt een enorme rol in verslaving.