Tsjernobyl, de perfecte vakantiebestemming

In de nacht van 26 april 1986 ontplofte een van de kernreactoren van Tsjernobyl tijdens een onderhoudstest. Binnen een minuut werden de medewerkers die zich door de vlammen en het smeltende asfalt heen vochten blootgesteld aan meer radiatie dan een lichaam in een heel mensenleven kan hebben. Zesendertig uur later werden honderden omliggende dorpjes geëvacueerd, met het idee dat de inwoners spoedig terug zouden kunnen keren. De radioactieve wolk die door de ramp ontstond, verspreidde zich in een paar dagen door heel Europa.

Voor bijna dertig jaar bleef het geëvacueerde gebied rondom Tsjernobyl onbewoond, inclusief de betonnen stad Pripjat,. In 2011 stelde de Oekraïense overheid de vervreemdingszone echter open voor bezoekers. Hoewel vele nieuwsgierige figuren het gebied al bezocht hadden, bereikte dit bericht al snel de massa, en werden er gelijk veel rondleidingen door het gebied geboekt. Toen Dylan Harris Lupine Travel oprichtte in 2007, was hij een van de drie bedrijven die dit aanbood, en had hij ongeveer tien bezoekers per maand. Sinds 2011 wordt het gebied door meer dan 10 duizend bezoekers per jaar bezocht.

Je hoort geen vogels in de vervreemdingszone, maar wel het knisperen van al het glas onder je voeten, gepaard met het constant geklik van camera's en piepjes van Geigertellers. Bezoekers nemen ze vaak zelf mee, om met hun eigen ogen te zien dat de radiatie hier twintig keer hoger is dan gemiddeld. Je kan lunchen in de cafetaria van de kernreactor, en slapen in grauwe Sovjet-hotels om de ervaring compleet te maken.

Voor elk cliché over Tsjernobyl bestaat er echter ook minstens één mythe. "Sommige mensen verwarren de films over Tsjernobyl met de realiteit," vertelde Yuri Kovalchyk, een woordvoerder van Chernobyl Tours van UkrainianWeb. "Dan zal je teleurgesteld terugkomen."

Logischerwijs maken veel bezoekers zich zorgen om de radiatie. Ronnie Bassbär, de beheerder van de facebookpagina ChernobylUpCloseandPersonal, vertelde dat hij zelf ook dacht dat-ie dood zou gaan als hij het gebied zou betreden, totdat hij er wat onderzoek naar deed. Oekraïense en internationale radiatie-experts bevestigen dat toeristen niets te vrezen hebben. Tijdens de gemiddelde Tsjernobyltour word je blootgesteld aan een paar microsievert per uur, wat minder is dan wat je meekrijgt als je er vanuit Amerika naartoe vliegt. Er zijn echter wel ook delen met sterkere straling, "maar zolang je de vaste route met je gids aanhoudt, zal je reis volledig veilig zijn," aldus een van de tourbedrijven. Hoewel de betonnen beschermlaag die de radiatie van de reactor binnen moet houden lek is (reparaties zullen pas op z'n vroegst in 2017 klaar zijn), zijn de experts die we spraken het met het tourbedrijf eens, en is het dus niet slechts een reclamepraatje.

"Als je de paddenstoelen en bessen links laat liggen, geen wilde zwijnen afschiet en opeet, en de toeristenroutes niet verlaat, kan het echt geen kwaad," vertelde dr. Keith Baverstock, de voormalige directeur van het Radiatiecentrum van het WHO. "Ik ben er geweest, en zou zo weer teruggaan." Verder is het een slecht idee om er te eten, drinken of roken, je huid bloot te stellen, en moet je je lichaam en spullen van de grond houden.

Hoewel veel films en videogames de zone als een post-apocalyptische woestenij portretteren, is er gewoon leven in Tsjernobyl. Er is een kerk die nog steeds bezocht wordt, en allerlei mensen hebben gewoon banen in het gebied. Daarnaast weigeren honderden mensen het gebied te verlaten, tegen bevelen van de overheid in. "Het is eigenlijk niet eens heel anders dan andere Oekraïense steden, alleen zijn er hier geen kinderen of entertainment," vertelde Ronnie Bassbär. Lokale inwoners, bekend als 'stalkers', gaan regelmatig de verlaten gebieden vlak buiten de stad in om te wandelen, klimmen en zwemmen in een veelzijdig, bloeiend stuk natuur in het hart van de vervreemdingszone.

Een rapport van het Tsjernobylboard verklaarde dat "de vervreemdingszone paradoxaal genoeg een unieke biodiversiteit is gaan vertonen." Van buiten lijkt het goed te gaan met de fauna: Przewalskipaarden, elanden, zwijnen, wolven en lynxen, en zelfs de bruine beer zijn er te vinden. Maar wetenschappers weten niet wat het gebied met het DNA van de dieren heeft gedaan. Baverstock ontdekte eerder al dat de schedels van de vogels afwijkingen vertoonden.

Een van de grote trekpleisters is het bewaard gebleven Sovjetpretpark in Pripjat, dat enkele dagen na de ramp open zou gaan, met het grote gele reuzenrad dat je op alle foto's langs ziet komen. Ook het Doega-3-radarsysteem, ontworpen om de lancering van intercontinentale atoomraketten te controleren, staat nog overeind als aandenken aan de paranoia van de Koude Oorlog. Dit extreem krachtige radarsysteem, dat in het Westen bekend stond als de 'Russische specht', werd ooit gebruikt om Europese en Amerikaanse tv-stations te verstoren. Verder liggen er kranten, lesboeken, medicijnen en kinderkleding uit 1986 verspreid rondom de gebouwen, wat het tijdreisgevoel compleet maakt.

"Onze bezoekers zijn veelal mensen die geïnteresseerd zijn in geschiedenis en de impact van wereldrampen," vertelde Kovalchyk. "Het is niet zo dat er mensen komen zonder benul van waar ze zijn of wat er gebeurd is. Iedereen heeft zich in meer of mindere mate verdiept in de situatie – het zijn niet alleen maar sensatiebeluste toeristen die eropaf komen.

Onderzoekers die bestuderen wat voor mensen zich aangetrokken voelen tot dergelijke rampplekken noemen dit 'dark tourism'; mensen bezoeken dergelijke dystopische plekken voor de historische waarde van de tragedie, legde toerismewetenschapper Jeffrey Podoshen uit. "Mensen zoeken vaak rampplekken op uit fascinatie voor het idee dat het weer zou kunnen gebeuren, in hun eigen leven," vertelde Podoshen. "Dat is met Tsjernobyl ook zeker het geval."

Bassbär, die de foto's voor dit artikel maakte, is er zelf al zeven keer geweest, en heeft er in totaal 42 dagen doorgebracht. Tijdens zijn laatste trip stond hij in het gebied waar de helikopters landden om het vuur te blussen, en bezocht hij voor het eerst de oude basisschoollokalen. "Het is echt even slikken als je voor de eerste keer die verroeste bedjes ziet in de kinderopvang. Tsjernobyl radieert melancholie."

Sommigen vrezen echter dat dit niet lang meer zo zal zijn. Nu de oorlog in Oekraïne het land onaantrekkelijk maakt voor toeristen, en de bosbranden het gebied blijven teisteren, is het onduidelijk of er dit jaar weer duizenden bezoekers te zien zullen zijn in de vervallen stad. Lupine Travel en Urkanianweb gaven aan dat de aanvragen sterk gedaald zijn sinds de start van het conflict, en ChernobylWel sprak zelfs van een daling in bezoekers van 80%.

Daarnaast werd er twee weken geleden, na de bosbranden op minder dan vijftien kilometer afstand van de kernreactor, een piek in de radiatie gesignaleerd. De branden kunnen de radiatie uit de grond opnieuw door Europa verspreiden. Het Nucleaire Inspectoraat van Oekraïne trof tienmaal de dodelijke hoeveelheid van het radioactieve middel cesium-137 aan, maar verklaarde dat deze kankerverwekkende straling geen extra gevaar vormde voor de mensen die in de buurt van de vervreemdingszone leven, zolang de wind niet van richting of kracht verandert. In april woedde in het gebied de eerste bosbrand in twee decennia.

Eerder vertelde een onderzoeker aan VICE News dat de recente piek in bosbranden geen toeval is, maar het gevolg van klimaatverandering. Dylan Harris van Lupine Travel zegt dat de situatie in principe volledig onder controle is, maar zijn bedrijf "houdt het nauwlettend in de gaten, en zal toekomstige tours uitstellen waar nodig." Kovalchyk vertelde dat hoewel het niets dreigends is voor de bezoekers van zijn rondleidingen, hij de impact wel voelde.

Misschien maakt dit dal in de bezoekersaantallen het wel de beste tijd om het gebied te bezoeken. Veel van de mensen die we er spraken gaven aan dat de drukte en populariteit van de tours de sfeer verstoorde, en dat ze liever zelf op pad gingen of op een privétour. "Het voelde een beetje als een pretpark of een museum," vertelde de Engelse Andrew Hunt, die er in 2009 was. "Dat vond ik erg zonde; er zijn gewoon nieuwe paden uitgesleten door al het toerisme." Een andere bezoeker vertelde hoe fotografen uit zijn groep constant liepen te klooien met het landschap en de achtergelaten spullen, om hun perfecte kiekjes te schieten. "Als mijn ervaring representatief was, dan wil ik niet eens weten wat de impact op het gebied is van de jaarlijkse 10 duizend bezoekers."

"Als je deze zomer nog op een leuk tripje wil, is Tsjernobyl grappig genoeg een veilige keuze," vertelde Ronnie Bassbär. "Maar wacht niet te lang, want de boel kruimelt langzaam uitelkaar."