Een Turkse demonstrant werd vermoord door de politie. Nu spreekt zijn broer zich uit.

Foto door Dogu Eroglu.

Bij de protesten in Turkije werd onlangs een man neergeschoten door een politieagent. Het slachtoffer, Ethem Sarisülük, stierf twee weken later aan zijn verwondingen. Kort daarna besliste een rechter dat de verantwoordelijke agent, Ahmet Şahbaz, niet langer vastgehouden hoefde te worden. Hij zou namelijk gehandeld hebben uit zelfverdediging. Toen daarna ook besloten werd de rechtszaak te schorsen, wekte dit een hoop woede op bij het Turkse volk.

De afgelopen weken kwamen demonstranten elke zaterdag bijeen op het Taksimplein in Istanbul om gerechtigdheid voor Ethem op te eisen. Zoals gewoonlijk hanteerde de politie daar een harde aanpak; een aanpak die tot de dood van drie demonstranten had geleid, waaronder die van Ethem. Onlangs sprak ik met de broer van Ethem, Mustafa. Natuurlijk hadden we het over de dood van zijn broer, maar ook over de lange Turkse traditie van staatsterreur.

VICE: Internationale media besteden nu veel aandacht aan politiegeweld in Turkije, terwijl het geen nieuw fenomeen is. Sinds 2007 zijn er al meer dan 140 mensen gedood door de politie. Hoe dacht jij over dit onderwerp, voor die reeks van tragische gebeurtenissen?
Mustafa: 'Staatsterreur' zou een passender term zijn dan 'politiegeweld'. Door alle recente gebeurtenissen denken veel mensen dat de politie de AKP (al ruim tien jaar de dominante partij in Turkije) steunt, en daarom geweld toepast. Maar zo simpel ligt het niet. De politie is een gewapende, paramilitaire kracht die door de staat ingezet wordt. De staat heeft zich sinds het begin van de Turkse Republiek schuldig gemaakt aan despotisme, geweld en massamoorden.

Had jij, of Ethem, al eerder te maken gehad met vormen van staatsterreur?
Na de 'diepe staat' [die het bestaan van paramilitaire groepen binnen de regering onthulde] voelde ik dat ik me wel betrokken moest voelen, vanwege de schending van mensenrechten op zo'n grote schaal en geweld tegen het volk. Van kleins af aan ging Ethem met me mee naar demonstraties. We hebben al het nodige geweld meegemaakt, en in hechtenis gezeten, omdat we opkomen voor onze rechten.

Voordat de AKP in 2002 aan de macht kwam, was het leger vaak de aanstichter van geweld. Maar is het vaak de politie die het geweld pleegt. Wat is jouw indruk van de veranderingen van de afgelopen tien jaar?
De AKP zegt zelf dat ze opkomt voor mensenrechten, en helpt de diepe staat op te lossen, maar ze is daar nooit echt mee bezig geweest. Er is nauwelijks verandering merkbaar als het gaat om gevallen van moord en marteling, waar de politie verantwoordelijk voor is. De moord op Ugur Kaymaz staat wat mij betreft symbool voor de afgelopen tien jaar. Toen ze deze vermeende terrorist dood aantroffen, waren er meer kogels in zijn lichaam dan jaren in zijn leven. Hij was pas 12. En uit het feit dat zijn moordenaars nog steeds onbekend zijn, blijkt dat de AKP doorgaat met de staatstraditie. Als mensen op straat kreten roepen als "solidariteit tegen het fascisme", dan is hun woede gericht op het beleid van de AKP, maar ook op de staatstraditie die erachter schuilt.

Foto door Adnan Onur Acar, Nar Photos

Op 31 mei greep de politie hardhandig in bij het vreedzame protest in het Gezi Park. Dat was de aanleiding voor protesten in andere steden, zoals die waar jij bij was, in Ankara. Hoe heb jij dit beleefd?
Vanwege werk kon ik me pas op 1 juni aansluiten bij de protesten. Ik was op het Kizilayplein toen de politie   met steeds meer geweld de mensen probeerde aan te pakken. Er waren kinderen bij die voor het eerst bij een protest waren, en verblind werden door traangas en hoofdwonden opliepen. Ik probeerde de mensen om mij heen te beschermen of te helpen. De politie richtte duidelijk op het hoofd of bovenlichaam van mensen. De terreur van de politie duurde voort tot de volgende morgen. Rond 13 uur hoorde ik opeens schoten.

De regering probeerde tijdens de protesten het geweld te rechtvaardigen, door te zeggen dat de politie onder slechte omstandigheden moest werken, en lange dagen maakte. Toch leek de politie allesbehalve uitgeblust toen de protesten in Ankara begonnen.

Ik wou dat ik die dag een camera bij me had, dan had ik alles vast kunnen leggen. De politie probeerde allerlei mensen te doden - ik heb een heleboel gewonden mensen weggedragen. Veel politieagenten lagen op de grond, als een soort snipers. Ze namen echt de tijd om op het hoofd van mensen te kunnen richten. Toen ik op zaterdag arriveerde wist ik meteen dat dit uit de hand zou lopen, en dat er doden zouden vallen.

Wanneer ontdekte je dat Ethem neergeschoten was?
Voordat hij werd neergeschoten door de politie, was hij al gewond. Hij liep een hoofdwond op terwijl hij een vrouw probeerde te beschermen. Hij stond bij dit soort dingen altijd aan de frontlinie. Toen ik naar hem op zoek was hoorde ik geweerschoten. Ik dacht nog dat het schoten waren die in de lucht gelost waren; het ontging me dat er mogelijk iemand door geraakt was. Toen zag ik van een afstand dat er iemand in een ambulance geladen werd. Ook dit keer hield ik er geen rekening mee dat het om Ethem ging. De situatie werd me pas duidelijk toen ik een telefoontje vanuit het ziekenhuis kreeg.

Wat gebeurde er toen je bij het ziekenhuis aankwam?
Toen ik mijn broer zag wist ik meteen dat hij niet meer zou leven. Ik vroeg naar de resultaten van de hersenscan, en het verbaasde de artsen dat ik hier om vroeg. Ze lieten me de beelden zien, waarop duidelijk te zien was hoeveel schade er aangericht was. De kogel had beide hersenhelften aangetast.

Foto door Esra Kocak, BirGun

De regering stelde dat Ethem gewond geraakt was door stenen die gegooid zouden zijn door de demonstranten. Hoe kwam de waarheid naar boven?
De beelden van het incident laten zien wat er gebeurd is. De officier van de politie, Ahmet Sahbaz, schopt een demonstrant en pakt vervolgens rustig zijn pistool. Hij schiet wat in het rond, en daarbij wordt Ethem in zijn hoofd geraakt. Er was op dat moment een landelijke censuurcampagne van kracht. We gingen hier tegenin en besloten de beelden van de moord te verspreiden via social media en hulpinstanties. Op 12 juni werd Ethem hersendood verklaard, en dit nieuws werd gedeeld met het grote publiek. De minister van Volksgezondheid reageerde hierop met een leugen: dat Ethem slechts in coma lag en dat zijn situatie verbeterde. Op 14 juni overleed Ethem.

Premier Erdogan zei dat de politie binnen de grenzen van de wet gehandeld heeft, en dat ze "met dit heroïsche optreden geschiedenis geschreven heeft." Op diezelfde dag werd de officier die Ethem  had neergeschoten vrijgelaten uit voorarrest. Wat waren daarna jouw verwachtingen voor de rest van het proces?
De premier had vanaf het begin al aangegeven dat getreiter tegen de politie niet getolereerd zou worden. Het proces verliep daarom precies zoals ik had voorspeld. Er was ruim voldoende bewijs dat het een moord geweest was, zo bleek uit het onderzoek ter plaatse, en de verklaringen van ooggetuigen. Maar de rechter nam hier weinig notie van. Ook het autopsierapport telde voor hem niet als bewijs.

Denk je dat er omstandigheden waren die de politieofficier zullen steunen als hij aanvoert dat hij handelde uit zelfverdediging?
Totaal niet. Alle agenten en officieren gingen op commando van hun chef te werk, maar niet die ene die Ethem vermoordde. Hij liet zich leiden door haatgevoelens en schopte demonstranten. Toen hij midden in de massa stond trok hij kalm zijn wapen, en schoot hij.