Cryptozoölogen zijn hartstikke gestoord en harstikke leuk

Cryptozoölogen zijn mensen die zoeken naar leven waarvan het niet heel waarschijnlijk is dat het bestaat, zoals dieren die zijn uitgestorven of wier bestaan nooit is bewezen (zoals fabeldieren en Bigfoot). Het is een relatief kleine groep onderzoekers wiens werk niet wordt erkend door wetenschappers, ongeacht het feit dat cryptozoöloog zijn niet per definitie betekent dat je met een verrekijker in de struiken rond Loch Ness ligt.

Hoewel hij benadrukt zelf geen cryptozoöloog te zijn, is de man met de meeste kennis van zaken op het gebied van cryptozoölogie in Nederland de heer Dr. John de Vos, een paleontoloog verbonden aan het Nederlands Centrum voor Biodiversiteit Naturalis in Leiden. Hij houdt zich bezig met alles wat groot is, allang dood en een wervelkolom heeft: dus met dino’s, mammoeten en de fossiele mens. Omdat de cryptozoölogie altijd een constant interessegebied in mijn leven is geweest (het lijkt me bijvoorbeeld heel erg leuk om nog een keer te mogen meemaken dat er een torenhoge octopuskat uit de Rijn klimt om te gaan jongleren met streekbussen) sprak ik met hem af.

VICE: Cryptozoölogie dus. Het is officieel geen wetenschap.
Dr. John de Vos: Zeg dat maar eens tegen een cryptozoöloog.

Haha, ja, maar cryptozoölogen worden in elk geval niet echt serieus genomen door wetenschappers, toch?
Klopt.

Hoe staat u daarin?
Van mij mogen ze doen wat ze willen. Ik bedoel, het zijn spannende verhalen. Je weet maar nooit!

Dat klinkt een beetje alsof er een cryptozoöloog aan het woord is.
Nee, nee. Ik vind de verhalen mooi, maar ik ga er niet naar op zoek, zo gek ben ik niet. En ik ga er ook geen onderzoek naar doen. Maar de verhalen vind ik fantastisch.

Is er dan geen serieuzere kant aan de cryptozoölogie? Het zijn toch niet alleen de gestoorde mensen die op zoek gaan naar Bigfoot en Nessie?
Ze zijn eigenlijk allemaal gestoord. En ach, misschien ben ik dat ook wel. Kijk, op een gegeven moment hadden de wetenschappers het idee: alles is ontdekt. Alle grote beesten in elk geval. Maar pas aan het begin van de vorige eeuw ontdekten ze de komodovaraan, en de okapi. Dus waarom zouden we niet nog steeds nieuwe soorten kunnen ontdekken? Ik ben dus geen cryptozoöloog [hij buigt zich naar de geluidsrecorder] GEEN CRYPTOZOÖLOOG, maar ik vind ze wel leuk.

Maar nu wil ik verhalen horen. Hoe bent u in aanraking gekomen met het cryptozoölogie-wereldje?
In 1993 kreeg ik een uitnodiging van een paar Amerikanen om opgravingen te gaan doen in Vietnam. Ze hadden daar kiezen gevonden van een Gigantopithecus, een gigantische aap van een meter of drie hoog. Als ik zeg van, ik ga op zoek naar de Gigantopithecus, dan krijg ik als reactie, ja is goed hoor, doei. Maar als ik zeg, ik ga op zoek naar de voorouder van de Verschrikkelijke Sneeuwman, dan staat meteen de pers bij me op de stoep.

Daar willen ze wel meer over weten.
Ja. Wat was nu het geval? Die verhalen van de Verschrikkelijke Sneeuwman zijn er al sinds eind 19e eeuw. En in 1935 was er een professor, Von Koenigswald, die Chinese apotheken afging om te kijken wat voor fossielen ze hadden. Chinezen gebruiken die namelijk als medicijn. Deze professor vond toen een paar gigantische kiezen van een aap, en die aap noemde hij Gigantopithecus. Hij ging ernaar op zoek en in de vijftiger jaren vond men een bijpassende kaak in de grotten van Zuid-China. Ik heb hier een afgietsel van die kaak:

Het idee was dat deze Gigantopithecus de voorouder is van de Verschrikkelijke Sneeuwman, want ze komen zo ongeveer uit hetzelfde gebied. En die Yeti zou dan via de Beringstraat overgestoken zijn naar de Rocky Mountains, waar hij als Bigfoot verder leeft. Maar er werden alleen tanden en kaken gevonden. Als we nou een klein stukje van het skelet hadden gevonden, dan wist ik in ieder geval hoe groot hij ongeveer in totaal geweest moet zijn. Want misschien heeft hij wel gewoon een hele grote kop gehad op een klein lichaampje.

En deze kaak is zeker weten van een aapachtige?
Oh, maar daar hoeven we geen ruzie over te maken.

U vertelt hier nogal enthousiast over.
Dat komt: die verhalen waren er al hè? En dan wordt er zoiets gevonden. Dat vind ik interessant.

Heeft u nog zo’n voorbeeld?
Ja. Ik was op Flores, een van de Kleine Soenda-eilanden van Indonesië, op zoek naar een uitgestorven dwergolifant. En die vonden we ook, samen met een aantal werktuigen, waarvan we vermoedden dat die gemaakt waren door een voorouder van ons, homo erectus. Dat van die werktuigen geloofde niemand, maar een Australische archeoloog kon het bevestigen. Hij is daar toen in grotten gaan graven en heeft in een van die grotten, Liambura, een heel klein mensje gevonden. Daar heb ik hier een schedel van.

Wacht, die heeft u hier zomaar liggen?
Nee, dit is ook een afgietsel. En dit was dan een nieuwe soort, homo floresiensis, waar een hele discussie over was, etcetera. Ze werden ongeveer een meter hoog. Maar de grap is dat deze is gevonden in 2004. En in 1998 was de cultureel antropoloog Gregory Forth op Flores, en hij hoorde daar van de Ebu Gogo. Dat waren kleine mensjes die in grotten woonden op een helling. Onderaan die helling lag een dorp met gewone mensen, en die kleine grotmensjes kwamen zo nu en dan de helling af om wat eten te stelen. De mensen uit dat dorp, de grote mensen—hoewel: die van Flores zijn sowieso niet zo groot—vonden dat prima, dat die grotmensjes een beetje eten stalen. Maar op een gegeven ogenblik namen ze een kind mee.

Ze hadden een baby gestolen?
Ja, en dat ging natuurlijk te ver, dus toen zijn de mensen uit het dorp de helling opgegaan om de grotten van die Ebu Gogo in de fik te steken. En dit verhaal was er dus al in 1998, voordat deze schedel werd gevonden in 2004. Hetzelfde geldt voor de Gigantopithecus: het verhaal van de Yeti was er al voordat die vondst werd gedaan. Dat is toch interessant? [hij buigt zich naar de geluidsrecorder] MAAR IK BEN GEEN CRYPTOZOÖLOOG.

mammoetbotten ter wereld is verstopt (die niet publiek toegankelijk is). Hoe die collectie zo groot komt? “Er komen hier weleens mensen bij me langs die zo’n bot hebben gevonden, en die vragen me dan wat ze ervoor kunnen krijgen. Dan zeg ik, je krijgt er niks voor. Vaak mogen we het bot dan evengoed hebben, want anders moeten ze het mee naar huis nemen en zo’n bot is nogal zwaar.”

Dr. De Vos nam ons vervolgens mee naar de toren van NCB Naturalis, waar de grootste collectie

Cryptozoölogie is iets van alle tijden. Er is in het verleden bijvoorbeeld ook nog wel wat verwarring geweest omtrent mammoeten. Als men in de middeleeuwen mammoetbotten vond, zoals een dijbeen, dan hadden ze geen idee waar dat een bot van was, want het concept ‘uitgestorven’ kenden ze nog niet. En omdat zo’n bot dan bijvoorbeeld lijkt op het dijbeen van de mens, dachten ze dat mensen voor de zondvloed veel groter waren. Naar aanleiding van de grootte van zo’n bot berekenden ze dan hoe groot Adam en Eva geweest moeten zijn, en daar kwam dan uit dat ze 49,5 meter hoog geweest moeten zijn.

Haha!
Maar toen werden deze wetenschappelijke theorieën natuurlijk bloedserieus genomen, net zoals wij nu onze theorieën over de wereld serieus nemen. Het kan heel goed zijn dat men ons over honderd jaar net zo hard uitlacht als jij nu doet.

Waar zouden ze ons dan om kunnen uitlachen?
Misschien vanwege de Big Bang. Of vanwege onze theorie dat dinosauriërs zijn uitgestorven door een meteorietinslag.

Is dat niet zo dan?
Ik geloof er niet in. Als je kijkt naar de stratigrafie dan zie je dat het uitsterven van dieren eigenlijk altijd te maken heeft met ecologische veranderingen. De tijd dat dinosauriërs uitstierven was een periode waarin bloemplanten voor het eerst hun opkomst maakten in de natuurlijke ruimte. Het zou heel goed kunnen dat deze giftig waren voor de dinosauriërs. Ik vind het in elk geval vreemd dat wetenschappers voor de dinosauriërs per se een meteoriet nodig hebben om hun uitsterven te verklaren.

Terwijl de hele wereld dat gelooft.
Maar het feit dat iedereen het gelooft wil nog niet zeggen dat het waar is.

TEKST: MARTEN MANTEL
FOTO’S: GWEN POL