FYI.

This story is over 5 years old.

geestelijke gezondheid

Hoe lang kun je antidepressiva blijven slikken?

Experts raden mensen aan antidepressiva, na het verminderen van de ziekteverschijnselen, vier tot zes maanden te blijven slikken. Toch slikken sommigen de pillen de jarenlang.
Afbeelding via Tatjana Zlatkovic/Stocksy

Andrew Lee (29) werd zeven jaar geleden met een zware depressie gediagnosticeerd, toen hij bezig was met zijn opleiding tot ingenieur. Sinds zijn diagnose neemt hij een combinatie van twee hoge doses antidepressiva om zijn symptomen de kop in te drukken: fluoxetine (Prozac) en bupropion (Wellbutrin), 60 milligram en 300 milligram respectievelijk. “Ik heb ergens altijd het idee in mijn hoofd gehad, dat het ultieme doel is om geen medicijnen meer te hoeven slikken,” zegt Lee. “Maar ik weet zelf nog niet helemaal zeker hoe ik daar tegenover sta.” Wat in ieder geval niet helpt, is wanneer mensen vraagtekens bij zijn medicijngebruik zetten. Hij zegt dat een aantal van de meest stigmatiserende opmerkingen die hij te horen heeft gekregen niet van vrienden of familie kwam, maar van professionals uit de zorg. Al meerdere keren heeft hij te maken gehad met veroordeling van huisartsen en apothekers die wat aan te merken hadden op de hoge doses die hij slikt, en of dit wel of niet gepast is. “Als ik mijn recepten ophaal bij apotheken, zeggen apothekers vaak iets over de dosis, en dan merken ze op dat ik niet zo’n hoge dosis zou moeten slikken, dat het veel te veel is,” vertelt Lee. “En iedere keer als ik zoiets te horen krijg, denk ik bij mezelf: maar dat zijn jouw zaken helemaal niet, om voor mij te bepalen hoe hoog mijn dosis moet zijn, of wat voor mij wel of niet werkt. Vervolgens begin ik altijd aan mezelf te twijfelen. Zijn mijn doses inderdaad te hoog? Zou ik er zo langzaamaan niet mee moeten stoppen?”

Advertentie

In Nederland slikken zo’n 1,1 miljoen mensen antidepressiva. Dat betekent echter niet dat al deze mensen aan een depressie lijden: de medicijnen kunnen ook voor andere aandoeningen worden voorgeschreven. “De lijst met redenen waarom mensen antidepressiva slikken is heel lang,” legt Roger McIntyre uit, hoogleraar psychiatrie en farmacologie aan de Universiteit van Toronto. Zo kunnen antidepressiva voorgeschreven worden voor paniekstoornissen, pijn, slaapproblemen, eetbuien, ADD en ADHD, of off-label gebruik. Maar als mensen met een depressie jarenlang, of misschien wel decennialang antidepressiva nemen, komt er dan een punt dat ze het té lang slikken? ‘Langdurig gebruik’ (waarvoor er geen specifieke definitie bestaat) is in de juiste klinische context gepast, zegt McIntyre, met voortdurende controle door een arts; voor iemand wiens situatie stabiel is, betekent dit dat hij of zij iedere drie tot zes maanden naar de dokter moet voor controle. “We beschikken over data die over twee tot drie jaar strekt, die gerandomiseerd en gecontroleerd wordt. Deze data toont aan dat het blijven slikken van de medicijnen betere resultaten tot gevolg heeft dan wanneer de behandeling wordt stopgezet, of er overgegaan wordt op een placebo,” zegt hij. “Dat betekent dat patiënten minder snel terug zullen vallen, en de kans dat het goed gaat groter is.” “Bij bepaling van de duur van een behandeling is het ultieme doel om terugval te voorkomen,” vertelt Joshua Nathan, docent klinische psychiatrie aan de Universiteit van Illinois. Volgens de algemene richtlijnen wordt patiënten aangeraden om vier tot negen maanden te blijven slikken nadat ze in remissie zijn gegaan. Het kan zes tot twaalf weken duren voordat antidepressiva de symptomen zodanig verbeteren dat er sprake is van remissie; en dan hebben we het over een situatie waarbij de medicatie aanslaat bij de persoon in kwestie, en geen bijwerkingen veroorzaken die zo erg zijn dat de patiënt ermee wil stoppen. “Daarna ligt het vooral aan de voorkeur van de patiënt,” zegt Nathan, die daarbij opmerkt dat het risico op terugval toeneemt bij iedere daaropvolgende depressieve episode (in de basis wordt dat risico op twintig procent geschat binnen de eerste zes maanden na remissie). “Ben je bereid het risico op nog een depressieve episode binnen vijf à zes jaar te nemen? Of blijf je toch liever je antidepressivum slikken? Iedereen moet dat voor zichzelf beslissen,” vertelt Nathan. “Voor sommige mensen was hun depressie dermate erg, dat ze dat risico niet willen nemen. Ze hadden geen problemen met de medicatie, en vinden het geen probleem het iedere dag te blijven slikken.” De richtlijnen bevelen een behandeling van meerdere jaren aan, of een ‘onderhoudsfase’, voor mensen met een chronische en zware depressieve stoornis, of voor mensen die drie of meer episodes hebben doorgemaakt. Een langere behandeling is ook gegrond wanneer het risico op terugval hoog is; risicofactoren zijn een zwaardere depressie, aanhoudende depressieve symptomen tijdens het hersteltraject, jonge leeftijd bij het ontstaan van de depressie, veel psychische aandoeningen in de familie, en andere psychiatrische of chronische medische stoornissen. (De kans op terugval is groter bij mensen die nog steeds te maken hebben met stressoren, of aanhoudende slaapproblemen.) Theoretisch gezien is het volgens Nathan mogelijk om je hele leven antidepressiva te blijven slikken. “Er bestaat data die bepaalde antidepressiva aan botontkalking linkt, maar ook data die antidepressiva met het voorkomen of vertragen van dementie associeert, dus mogelijk zitten er zowel voor- als nadelen aan chronisch gebruik van antidepressiva,” zegt Nathan. “Dus als iemands angsten onder controle zijn of er is een hoge kans op terugval in de depressie, en er is geen of weinig sprake van de bekende bijwerkingen, dan kan langdurig gebruik veel ellende voorkomen – zonder verdere invloed op de gezondheid.” Nathan zegt dat sommige van zijn patiënten aangeven met hun antidepressiva te willen stoppen, terwijl anderen erg twijfelen. “Veel van hen zijn bang om met hun medicatie te stoppen,” zegt Nathan. “De symptomen waren heftig en ze kunnen zich nog goed herinneren tot hoeveel verbetering hun antidepressivum geleid heeft, en ze willen het risico op terugval niet groter maken.” Mensen die wel besluiten te stoppen, moeten dat eerst bespreken met een arts. Ook moet je nooit van het één op het andere moment stoppen. Afbouwen neemt meerdere weken in beslag, en patiënten moeten daarbij onder toezicht staan van een arts die in de gaten houdt of er sprake is van symptomen van een terugval. Tijdens het afbouwen van de medicatie kan de patiënt in kwestie ook beginnen of doorgaan met het volgen van psychotherapie, als de symptomen of stressfactoren voortduren, legt Nathan uit. “De therapeut behandelt mogelijk een probleem dat niet aangepakt kan worden met medicatie, zoals interpersoonlijke problemen, rouw, of cognitieve stoornissen en een laag zelfbeeld,” zegt hij. Lee denkt terug aan hoe hij zijn antidepressiva afbouwde, anderhalf jaar nadat hij ermee was begonnen. “Ik probeerde eerst van zestig naar veertig miligram fluoxetine te gaan, en dat triggerde uiteindelijk een depressieve episode. Daarna heb ik besloten dat ik weer terug zou gaan naar mijn oude dosis.” Sommige artsen hebben in het verleden betoogd dat mensen met depressies doorgaans veel te lang antidepressiva slikken; de medicijnen zouden niet zo effectief zijn, en ze zouden ook het tegenovergestelde effect kunnen hebben door mensen te ontmoedigen copingmechanismen aan te leren. Maar wanneer het voorschrijven en gebruik van antidepressiva bekritiseerd wordt, werkt dit mogelijk stigmatiserend voor degenen die de medicijnen nemen om gezond te blijven en te kunnen functioneren. “Het idee dat antidepressiva te vaak voorgeschreven worden is overdreven,” zegt McIntyre. “Het is respectloos naar de psychiatrische patiënt en zijn of haar lijdensweg.” McIntyre legt uit dat het gepast voorschrijven van antidepressiva cruciaal is, vanwege de impact die een depressie heeft op het functioneringsvermogen, en de geestelijke en fysieke gezondheid. Depressie wordt gelinkt aan medische problemen als hartaandoeningen, diabetes en overgewicht, en kan leiden tot een kortere levensverwachting, legt hij uit. “In Canada en de Verenigde Staten vormen depressies de meest voorkomende oorzaak van waarom mensen niet op school komen opdagen, hun opleiding niet af kunnen maken, niet naar hun werk kunnen gaan, of op werk kunnen presteren,” voegt hij toe. “Het is een heel ernstige aandoening.” Toch worden er nog regelmatig vraagtekens gezet bij hoe veilig het is wanneer mensen gedurende een lange periode antidepressiva slikken – een vraag die Todd Koch wekelijks krijgt in zijn praktijk. Hij werkt als klinisch apotheker en is gespecialiseerd in geestelijke gezondheid. “Er is geen bewijs dat antidepressiva op de lange termijn problemen veroorzaken,” zegt Koch, die ook als docent psychiatrie werkt aan de Universiteit van Toronto. Koch merkt ook op dat veel patiënten zich zorgen maken over hoe verslavend de medicijnen zijn. Het afbouwen van antidepressiva kan leiden tot tijdelijke symptomen die heel ongemakkelijk kunnen zijn, al zijn ze niet levensbedreigend, bijvoorbeeld een koortsig gevoel, hypersensitiviteit, slapeloosheid, heftige dromen en het gevoel dat je elektrische schokken krijgt. Deze symptomen staan ook wel bekend staan als het discontinuatiesyndroom. Toch blijft Koch erbij dat antidepressiva geen verslavende werking hebben. “Voordat een substantie als verslavend wordt gezien, moet die aan drie criteria voldoen,” zegt hij. “Afkickverschijnselen vormen samen één criterium, maar de andere twee criteria zijn tolerantie en een verlangen naar het middel. Antidepressiva voldoen niet aan deze drie criteria.” Niettemin kunnen sommige mensen verlangen naar hun antidepressivum ervaren, voegt Koch toe, uit angst voor een terugval. “Mensen denken dat antidepressiva een steun zijn,” zegt Koch. “Dat depressie een soort moreel falen is, of een gebrek aan veerkracht, en dan vragen ze zich af waarom je zo’n probleem zou moeten verhelpen met een pilletje. ‘Waarom lukt het me niet gewoon op eigen kracht?’ En dat heeft als gevolg dat mensen depressie niet zien als iets heel ernstigs, zoals acuut nierfalen of een hartprobleem, terwijl het echt even ernstig is.” Ondanks het feit dat antidepressiva op grote schaal worden voorgeschreven, moeten ze niet worden gezien als de heilige graal voor de geestelijke gezondheid. Ze werken niet voor iedereen – en als ze wel werken, kunnen ze bijwerkingen hebben als seksuele moeilijkheden, zweten, gewichtstoename en darmproblemen als misselijkheid, overgeven en een opgeblazen gevoel. “Helaas zijn antidepressiva niet perfect, en ook niet het ultieme genezingsmiddel voor depressies,” zegt McIntyre. “De conclusie is niet dat antidepressiva te vaak voorgeschreven worden. De conclusie is ook niet dat antidepressiva niet werken. Wat we wel kunnen concluderen, is dat ze heel goed werken, maar voor een kleiner percentage mensen dan we eigenlijk zouden willen. En helaas gaat het met vallen en opstaan.” En voor sommige mensen kan die strijd jaren duren. -

Als jij of iemand uit je omgeving worstelt met een depressie, angst of andere psychische problemen, neem contact op met MIND Korrelatie voor informatie of om te chatten of te appen met een medewerker.