Op Instagram krijgt rouwen een nieuwe dimensie

De Russische influencer Ekaterina Karaglanova had eerder dit jaar zo’n 85.000 volgers op Instagram. De 24-jarige woonde in Moskou, maar zette regelmatig foto’s online van haar internationale reizen: de glinsterende oceaan bij Santorini, met sneeuw bedekte bergen in de Beierse Alpen, de strakblauwe lucht in Dubai. Elke foto zag er idyllisch uit en werd duizenden keren geliked. Maar op 22 juli 2019 stopte ze ineens met posten. Een paar dagen later werd haar lichaam gevonden in een koffer.

Karaglanova was in haar eigen appartement doodgestoken. Niet lang daarna zette de Russische politie een video online waarin een ex-vriendje de moord lijkt te bekennen. Het is niet duidelijk of er een advocaat aanwezig was toen de video werd opgenomen, of onder welke omstandigheden de bekentenis is verkregen.

Het profiel van Karaglanova is in de tussentijd niet veranderd, behalve dat het onder haar foto’s nu vol staat met gebroken hartjes en mensen die ‘RIP’ zeggen. Sinds haar dood heeft ze er 30.000 volgers bij gekregen. Wat mensen precies willen met haar account is moeilijk te zeggen – sommigen gebruiken het om haar te herinneren en anderen genieten misschien van haar oude foto’s. Maar gebruikers die communiceren met een profiel van iemand die overleden is, is geen zeldzaam fenomeen. Het is vrij normaal geworden – je moet toch iets als diegene er niet meer is en zijn of haar online profiel nog gewoon bestaat.

Volgens het huidige beleid van Instagram mag je naaste familie bepalen wat er na je dood gebeurt met je account. Als je familie besluit dat je account verwijderd moet worden, moet er een online formulier worden ingevuld. Daarna moeten ze de overlijdensakte opsturen, of “bewijs dat u de wettige vertegenwoordiger van de overleden persoon of zijn/haar nalatenschap bent.” Als je familie besluit dat het een herdenkingsaccount moet worden (wat betekent dat het blijft zoals het is, maar niemand er meer op kan inloggen of dingen kan wijzigen), dan moet er bewezen worden dat je daadwerkelijk bent overleden, door “een link naar een overlijdensbericht of nieuwsartikel” op te sturen.

De meeste mensen kiezen er niet voor om het account te verwijderen – ook best logisch, want een overlijdensakte naar Instagram sturen is het laatste waar je op zo’n moment zin in hebt. Dat betekent wel dat er steeds meer overleden mensen op Instagram ronddwalen. Ze posten geen foto’s meer en lezen je dm’s niet meer, maar je kunt wel tot aan hun dood zien wat ze deden en op het internet gooiden. Het vervelende daaraan is de accounts van dode mensen er hetzelfde uitzien als toen ze nog leefden. Daarom kan het moeilijk zijn om op Instagram onderscheid te maken tussen accounts van overleden mensen, of van iemand die gewoon niet zo actief is.

Jaz’ vriendin Kacey*, pleegde vorig jaar op 21-jarige leeftijd zelfmoord. De twee waren close toen ze samen op school zaten, maar waren uit elkaar gegroeid en hielden vooral nog contact via dm’s op Instagram. Toen ze overleed had haar familie geen zin om er heel gedetailleerd over te praten. “Daar hadden ze natuurlijk alle recht toe,” zegt Jaz aan de telefoon. Daarom keek Jaz soms op haar account als ze verdrietig was – wat best gek voelde, alsof Kacey er nog gewoon was. Ze communiceerden immers via Instagram, en haar profiel was nog precies hetzelfde. “Eigenlijk geloofde ik het niet echt. Voor mijn part kon ik haar zo nog tegenkomen op straat.”

Jaz probeert nu minder naar het account van Kacey te kijken. “Ik denk dat social media best een gekke rol speelt in het verwerkingsproces,” zegt ze. “Omdat je soms amper ziet wat echt en nep is. Ik voel me er treurig en slecht over dat ik er niet voor Kacey was geweest; ik vraag me af wat er in de laatste jaren van haar leven gebeurde dat haar zoiets liet besluiten.”

Nadat een vriend van Jo was overleden, bleef ze hem nog steeds dm’en. Ze hoopte half dat er een ‘gezien’-vermelding zou komen, al wist ze ook wel dat dat onmogelijk was. “Ik vind het wel prettig om nog steeds berichtjes te kunnen sturen en foto’s te bekijken, maar ik kan me voorstellen dat andere mensen het een beetje too much vinden. En misschien is het ook wel helemaal niet zo gezond,” zegt ze. “Ik heb het denk ik ook alleen gedaan toen ik wat gedronken had, en als je dan de volgende ochtend wakker wordt en je realiseert dat je dat gedaan hebt is dat best gek. Voordat social media bestond kon dit niet echt, tenzij je naar een seance zou gaan.”

De manier waarop we met de dood omgaan is ergens helemaal niet zo anders sinds er social media zijn. Een verschil is wel dat onze herinneringen nu ook gedigitaliseerd zijn, en zelf gecureerd worden door de persoon die ons heeft achtergelaten – hetzij onbedoeld. “Eigenlijk is het net alsof je naar een begraafplaats gaat en iets zegt bij de grafsteen, en dat doen we altijd al,” zegt Jo. “Een paar jaar geleden is ook een vriend van me overleden, en ik zie dat zijn zus regelmatig dingen op zijn account post. Dat is voor haar dan weer een manier om ermee om te gaan.”

En hoe zit het met accounts van overleden mensen die je nooit persoonlijk hebt gekend? Waarom kreeg Ekaterina Karaglanova ineens zoveel volgers toen ze was gestorven?

Toen Bianca Devins, een zeventienjarige influencer uit New York, in juli dit jaar dood was aangetroffen, had ze rond de 70.000 volgers. (Volgens de politie is er overigens iemand verdacht die ze op Instagram had leren kennen.) Nu heeft ze er ruim twee keer zoveel, en wordt haar account overspoeld met berichtjes als “rest in peace” en emoji van gebroken harten. Sommige mensen hebben zelfs gedichten voor haar geschreven, en veel van haar volgers vinden ook troost bij elkaar op haar pagina.

“Omdat de omstandigheden rond haar dood zo vreselijk waren, ging ik steeds naar haar account om erbij stil te staan dat ze er niet meer was,” zegt Charley. Ze volgde Bianca Devins nadat ze een artikel had gelezen over wat er was gebeurd, en scrollt soms door de comments om te zien wat anderen zeggen. “Ik zou het geen ‘morbide nieuwsgierigheid’ willen noemen. Instagram versterkt het existentiële gevoel dat je erbij krijgt – nog sterker dan Facebook, omdat het alleen maar foto’s zijn.”

Charlotte is al langer gefascineerd door de online sporen van overleden mensen die ze nooit persoonlijk heeft gekend. Soms gaat ze naar de pagina’s van beroemdheden die zijn gestorven, al gaat het meestal om vage kennissen. “Er is zoveel toegang tot informatie,” zegt ze. “Als een vriend van een vriend zegt dat ‘die en die is overleden’, zoek ik diegene op Instagram op, om te kijken wat voor leven ze moeten hebben gehad.”

Waarom? “Geen idee. Misschien omdat ze er niet meer zijn en ze allemaal sporen hebben achtergelaten. Ik ben altijd al wel wat morbide geweest; ik ben meerdere vrienden kwijtgeraakt op jonge leeftijd, inclusief mijn eigen vriendje. Dus ik was het ook wel gewend om naar begrafenissen van jonge mensen te gaan. Als ik iets van foto’s van ze wilden zien, of iets anders tastbaars, dan kon dat niet. Dat frustreerde me.”

We zijn gewend aan het feit dat een groot deel van ons leven zich online afspeelt, maar hoe we online omgaan met de dood blijft toch nog wel iets ingewikkelds. Ook wat Facebook betreft, dat kritiek kreeg omdat het af en toe pijnlijke herinneringen naar boven haalt. Snapchat nodigt er kennelijk toe uit om in realtime verslag te doen van de dood. Instagram is niet alleen persoonlijk en visueel ingesteld, maar ook nog eens heel openbaar (in het geval van influencers althans, en iedereen die geen afgeschermd account heeft). En wat erop gepost wordt blijft gewoon zichtbaar, totdat iemand het verwijdert.

“Het zou goed zijn als er op school voorlichting zou worden gegeven, of er bepaalde richtlijnen komen voor hoe je op social media kunt omgaan met de dood: wat is gezond om te doen en wat niet?” zegt Jaz. Jo voegt daaraan toe dat Instagram er zelf ook voor zou moeten zorgen dat oude posts niet plotseling in je feed terechtkomen. “Er moet meer bewustzijn komen over de dood en social media.”

*Sommige namen zijn aangepast.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE UK.