Een inkijkje in de mysterieuze potvissenjacht van de geïsoleerde Lamalera-stam

Dit verhaal verscheen eerder op VICE US.

Doug Bock Clark had nog nooit gehoord van de Lamalera stam, maar kwam met ze in aanraking toen hij voor twee jaar in Indonesië woonde voor zijn studie. De Amerikaanse journalist geloofde de verhalen in eerste instantie niet. De mensen die hem vertelden over deze mysterieuze stam met primitieve boten en wapens, vertelden namelijk ook dat er dinosauriërs in de jungle woonden en dat er daar magische dingen gebeurden.

Maar toen Clark wat research ging doen naar de stam, was hij verbaasd dat ze echt bestonden. Ze hebben een speciale status gekregen van de Indonesische overheid en leven door het harpoeneren van potvissen, de handel met buurlanden en vallen vooral op omdat ze zo primitief zijn. Hij raakte geïntrigeerd door deze geïsoleerde gemeenschap en was vastbesloten een periode met ze mee te leven. Deze mensen zijn niet zo defensief als de gevreesde Sentinelezen uit India. Zij haalden afgelopen jaar de kranten nadat ze een Amerikaanse missionaris hadden gedood.

In zijn nieuwe boek: The Last Whalers: Three Years in the Far Pacific with a Courageous Tribe and a Vanishing Way of Life, vertelt Clark over een van de laatste gemeenschappen in haar soort; mensen die volgens de tradities van potvisjagers leven en alles doen wat hun voorouders ook deden, ondanks de veranderende omgeving en de bedreiging van westerse bemoeial. VICE sprak met Clark om te vragen of je de Lamalerans kan vergelijken met de Sentinelezen, hoe het was om op walvissen te jagen, hoe globalisering de Lamalerans langzaam uitroeit en hoe de stam alle veranderingen door de jaren heen heeft weerstaan.

VICE: Om te beginnen, ik denk dat de meeste westerse mensen niet echt een verschil zien tussen de primitiviteit van deze twee stammen. Hoe zou jij de Lamalerans en de Sentinelezen met elkaar vergelijken?
Doug Bock Clark: Ze zijn compleet verschillend. De Sentinelezen hebben heel doelbewust al het contact dat men probeerde te maken afgewezen. Ze hebben heel duidelijk gemaakt dat ze geen contact willen met wie dan ook uit de buitenwereld. Ze dreigen mensen die op hun eiland komen pijn te doen of te vermoorden. De Lamalerans hebben sinds 1800 beperkt contact met zowel westerse mensen als andere Indonesiërs uit geïsoleerde gebieden. Het is een erg afgelegen plek, dus slechts een select groepje mensen kan erheen. Maar de Lamalerans zijn wel geïnteresseerd in de buitenwereld.

In hoeverre lukt het ze om hun traditionele waarden te behouden en vooral niet te veranderen?
Ieder jaar komen ze een keer samen en dat noemen ze 'de vergadering op het strand.' Tijdens die bijeenkomst met alle potvisjagers, praten de volwassen mannen – die zelf ook jagen – over wat de regels van het aankomende jaar zullen zijn. Verandering is over het algemeen uitgesloten. Ze zijn heel bewust en denken over dingen na als: Wat kunnen we toestaan in onze gemeenschap en wat niet?

Ze hebben al bepaalde veranderingen weten te voorkomen, maar in andere dingen zijn ze ook weer heel flexibel. Een goed voorbeeld is hoe ze zijn overgegaan op motorboten. Die zijn langzamerhand steeds meer geaccepteerd en ze hebben ook ontdekt hoe ze ermee kunnen omgaan op het gebied van hun geloofsovertuiging. Ze wilden die motorboten gebruiken, maar niet voor de jacht op de potvis bijvoorbeeld. Die is spiritueel gezien de belangrijkste prooi.

Maar dat proces heeft wel tientallen jaren geduurd toch?
Tot 2001 was het taboe. Toen moest de stam een beslissing maken. Gaan we die motorboten gebruiken om het heiligste dier mee te vangen? Deze dieren zijn de reïncarnatie van onze voorouders. Blijven we peddels en palmbladeren als zeil gebruiken, zoals we altijd al deden? Of gaan we deze moderne machines gebruiken om op ze te jagen?

“Nee,” besloten ze. Alleen de oude boten worden gebruikt om op de walvissen te jagen. Maar een paar jaar later kwamen een paar slimme, jonge stamgenoten op een idee: “Wat nou als we een stuk touw verbinden tussen onze boot en een motorboot en die gebruiken om onze grote, traditionele boot dichtbij het dier te krijgen, en hem dan los te maken. Is dat tegen de regels van onze voorouders?”

Na een enorme discussie is toen besloten dat dit legaal was en dat de jonge leden het mochten uitvoeren. Nu is dat een acceptabele manier om te jagen op de potvissen. Ze gebruiken de motorboten om hun eigen boten op de juiste afstand van de beesten te krijgen en maken ze dan weer los. Dat is exact volgens de regels van hun voorouders.

Kan deze afspraak – en andere eventuele nieuwe ontwikkelingen – ook nog teruggedraaid worden? En hoeveel van hun traditionele waarden zijn al verloren gegaan?
Er staat heel veel druk van buitenaf op deze stam. Niet alleen vanuit de Indonesische overheid, maar ook van degenen die de groep verlaten, weer terugkomen en dan met nieuwe ideeën uit de buitenwereld komen. Dat klinkt een beetje als het ondermijnen van hun traditionele cultuur, maar hun intenties om die cultuur te verbeteren zijn indrukwekkend en bewonderenswaardig. De meeste groepen denken niet na over hoe ze de buitenwereld kunnen betrekken. Antropologen voorspelden eind jaren tachtig dat de stam rond 2000 al gestopt zou zijn met het ontwikkelen van hun tradities, en niet alleen bij de Lamalerans.

De VN schat dat er ongeveer driehonderd miljoen inheemse mensen op een traditionele manier leven. Die hoeven niet per se hetzelfde zijn als de Lamalerans, maar zijn wel vergelijkbaar omdat ze de buitenwereld overweldigend vinden. Dit alles is eigenlijk een veel groter verhaal, dat betrekking heeft op de ontwikkeling van de mensheid. Als er ongeveer 7000 culturen in de wereld zijn, en we er twee tot drie per maand verliezen, is dat een enorm verlies van alle manieren waarop we mens kunnen zijn. En als een van deze groepen verdwijnt, verdwijnt er met hen duizenden jaren aan cultureel kapitaal en culturele ontwikkeling.

Je hebt gejaagd met de stam. Hoe was dat?
Jagen is echt iets heel spannends. We gebruikten een touw, zeil of een motor om onszelf naar het midden van de Savuzee te begeven. Het water is kristalblauw en je bent omringd door een stuk of zes vulkanen, het is prachtig. Dan ga je op zoek naar spuitende walvissen. Als je er één ziet wordt het een wilde achtervolging. Tijdens zo'n achtervolging vrees je voor je leven.

Ik heb meerdere boten kapot zien gaan en mensen serieuze verwondingen op zien lopen. Een van mijn goede vrienden uit het boek is vermoord tijdens de jacht. De adrenaline pompt door je lichaam. Er is een soort drijvend platform dat losgekoppeld wordt van de boot. Een gast rent over dat platform, springt eraf en gebruikt zijn lichaamsgewicht om een speer van 4 meter in het dier te rammen. Dan wordt er een harpoen in het dier gestoken die vastzit aan de boot. Daarna is het een urenlange strijd tussen de walvissen en de mannen.

Klinkt vet, maar dit is een spirituele gebeurtenis voor de Lamalerans, geen sport of beroep toch? Hoe zit dat precies?
Het is fantastisch om mee te maken. Potvissen zijn de grootste dieren met tanden op aarde. Een grote mannelijke potvis kan zo’n tweehonderd meter lang zijn en meer dan zestigduizend kilo wegen. Ze vinden het niet leuk als je ze aanvalt, dus ze zullen hun uiterste best doen om die boten te vernietigen. Ze moeten echt doodbloeden, anders lukt het je niet. Je kan er ook niet van wegkijken als je op de boot zit. Je bent constant op je hoede of je niet geraakt wordt door z’n staart, of dat je in de weg staat voor de jagers.

Het is iets heiligs voor deze mensen. Zij geloven dat potvissen de incarnaties van hun voorvaderen zijn en dat ze gekomen zijn om hen te voeden. Het vangen van de dieren is voor hen een spirituele daad. Ze bidden voor de potvissen en bedanken ze voor en na de daad. Het is emotioneel best moeilijk om zo’n groot, intelligent beest vermoord te zien worden. Er gaat zoveel door je heen als je ze ziet jagen, het is echt een onvergetelijke ervaring. Ik ben heel vaak mee geweest en kan me alles nog heel goed herinneren, omdat het gewoon zo bijzonder was.