We bezochten Ma Anand Sheela van 'Wild Wild Country' in het tehuis dat ze runt in Zwitserland

Het was een frisse julidag in 1968 toen Ma Anand Sheela een gerechtsgebouw in Oregon binnenwandelde en schuld bekende voor poging tot moord, het toebrengen van zwaar lichamelijk letsel, afluisteren en migratiefraude. Sheela werd veroordeeld tot twintig jaar celstraf. “Mijn doel was altijd het beschermen van Bhagwan,” zei ze met een grote grijns op haar gezicht toen ze in de boeien werd geslagen.

Tegenwoordig runt Sheela twee tehuizen voor mensen met een beperking in de buurt van Bazel in Noordwest-Zwitserland. Een van de de tehuizen is Wohnheim Matrusaden, gelegen op een heuvel die wordt omringd door bossen, uitkijkende over het kleine dorpje Maisprach. Sheela woont en werkt daar al langer dan twintig jaar.

Als ik aankom zit Sheela aan een tafel recht voor het huis, ze babbelt wat en drinkt koffie met een klein groepje mensen. Hoewel ze me verwelkomt met een glimlach en handdruk, komt ze wat afstandelijk over. Onderweg naar haar kamer boven, waar we het gesprek zullen voeren, leidt ze me rond langs kamers van patiënten en door gangen die ruiken naar ontsmettingsmiddelen. Ze is zo’n 70 jaar oud, maar beweegt snel en doeltreffend, alsof ze altijd te laat denkt te zijn.

In de jaren tachtig leidde Sheela een groep mensen die spiritueel comfort en voldoening vond in de Rajneesh-beweging – een collectief van volgers van de Indiase religieus leider Bhagwan Shree Rajneesh. (Vrij vertaald is Bhagwan iets tussen ‘god’ en ‘goeroe’). Zeker vier jaar lang was Sheela de vertegenwoordiger van de groep en het hoofd van hun commune in Wasco County (Oregon), genaamd Rajneeshpuram. Ook was ze Bhagwans persoonlijke secretaris en vertrouwenspersoon.

De Rajneesh-beweging, die destijds door sommigen in Oregon een sekscult werd genoemd, zorgde voor veel controverses in de jaren tachtig - deze strijd is het hoofdthema van de Netflix-documentaire Wild Wild Country. Voormalig volgeling David Berry Knapp vertelde in 1985 aan de FBI dat Sheela hem gevraagd had mensen te vergiftigen. Hij claimt dat ze in de zomer van dat jaar hem twee reageerbuisjes gaven waarvan er één cyanide zou bevatten. Knapp werd verteld de buisjes te bewaren en op volgende instructies te wachten, maar hij weigerde. Sheela gaf in haar proces van 1986 toe dat mensen vergiftigen een slechte gewoonte van haar was, maar heeft nooit verdere uitleg gegeven.

“Ik heb nooit interesse gehad in mediteren,” zegt Sheela als ze in kleermakerszit op het tapijt in haar kamer zit. Haar gedachten springen van de hak op de tak zonder waarschuwing. “Bij mensen met mentale ziektes weet je altijd waar je aan toe bent. Maar de mensen die psychisch gezond zijn verwachten altijd verlichting of geleid te worden naar verlichting…” Ze stopt haar zin en glimlacht. “Bhagwan werd altijd zo boos als ik zei dat leden zich nu verlicht voelden. Hij zei dan, ‘deze stupide mensen en hun verlichting!’ Bhagwan wist precies wat hij verkocht. Het verbaast me hoe dom mensen konden zijn - sommige van hen waren zelfs promovendi.”

De vader van Sheela stelde haar voor aan Bhagwan toen ze een tiener was. Net zoals zij stond haar vader ook in nauw contact met een belangrijk religieus figuur. “Hij was student van Gandhi en is getraind in zijn ashram,” zegt ze trots. Sheela staat op en loopt naar haar boekenkast. Ze pakt een zwart boek. Ze opent het met beleid en bladert er doorheen totdat ze een brief tegenkomt. “Gandhi heeft deze brief naar mijn vader verzonden,” vertelt ze. “Gandhi vertrouwde maar een paar mensen, en daar was mijn vader er eentje van. Hij wist dat mijn vader al zijn verzoeken met zorg zouden worden uitgevoerd.”

Voordat Sheela’s vervolging begon, vertelde Knapp aan de FBI dat “iedereen altijd accepteerde dat Sheela sprak voor de Bhagwan, wanneer ze iets zei.” Knapp geloofde dat Bhagwan op de hoogte was van alles wat er gebeurde in Rajneesjpuram, ook van het opzettelijk vergiftigen van 751 mensen in Oregon met salmonella, om zo de lokale verkiezingen te winnen. Die poging is tot op de dag van vandaag de grootste bioterreurdaad in de geschiedenis van de Verenigde Staten. Bhagwan gaf in 1985 een verklaring aan het Duitse tijdschrift Der Spiegel, waarin hij zei: “Als anderen geweld plegen, dan doen wij dat ook. Oog om oog, tand om tand.”

In de Netflix-documentaire noemen de buren van Rajneesjpuram de commune voortdurend een sekscult. Bhagwan sprak in die tijd vaak over de voordelen van vrije liefde en het hebben van meerdere geliefden. “Ik heb geen seksleven meer,” zegt Sheela, lachend. “Maar ik mis het niet, hoor. Mijn leven hier is rustig en ontspannen.”

In Rajneesjpuram was haar seksleven ongeveer het tegenovergestelde. “Een van mijn geliefden was Zuid-Afrikaans,” herinnert ze zich. “Hij was zó goed in bed. Ik noemde hem mijn woesteling omdat hij me vaak vastpakte, over zijn schouder gooide en dan wegrende – met mij bungelend over zijn rug,” lacht ze, schuddebuikend. “Natuurlijk kusten en knuffelden we in het openbaar. Maar als je rondwandelde was er echt niemand die zomaar in het openbaar seks had.”

Seks werd aangemoedigd, maar kinderen krijgen niet. Wanneer ik Sheela vraag over Bhagwan’s toenmalige partner, Vivek, en haar abortus, verandert haar humeur. “Ik weet zeker dat ze expres zwanger raakte.” Ze verheft haar stem. “Hij waarschuwde haar dat ze kon vertrekken als ze haar zwangerschap niet zou beëindigen.”

“Bhagwan onderstreepte altijd dat kinderen een afleiding betekende van zijn spirituele pad. Kinderen waren een last, volgens hem. Ik vind niet dat zijn overtuiging bot of oneerlijk was.” Ondanks de eisen van Bhagwan denkt Sheela niet dat Vivek gedwongen abortus liet plegen. Sheela, die op haar vijfentwintigste gesteriliseerd werd, heeft een koude blik in haar ogen. “Bhagwan was heel duidelijk,” zegt ze, na een korte stilte.

Alles liep op rolletjes in Rajneesjpuram, zegt Sheela, totdat Bhagwan zich mengde met de verkeerde mensen. “Rijke en beroemde mensen wilden gezien worden met de Bhagwan, om zich speciaal te voelen, om op de voorste rij te zitten,” zegt Sheela afkeurend. “Ze begonnen drugs te gebruiken met de Bhagwan, en hij raakte verslaafd. Ik kon hem er niet van overtuigen om te stoppen. Het was mijn taak om hem te beschermen, maar dat ging niet meer. Ik besloot de beweging te verlaten.”

Op 16 september 1985, nadat Sheela de groep had verlaten, gaf Bhagwan een interview aan een Australisch televisieprogramma. Hij viel haar aan. “Sheela heeft bewezen dat ze geen echte vrouw is, maar een echte bitch.” Hij betichtte haar en andere leden van de commune verantwoordelijk te zijn voor de massale salmonellavergiftiging en andere misdaden. “Of ze pleegt zelfmoord omdat ze het schuldgevoel niet kan verdragen, of ze brengt de rest van haar leven door in het gevang.”

“Alles wat ik deed was gebaseerd op de lessen van Bhagwan,” legt Sheela uit. “Maar op een gegeven moment was ik niet meer bereid om mijn eigen integriteit op te offeren. Ik wist dat Bhagwan een wraakzuchtige man was, dus ik besloot om mee te gaan met alles waarvan ik beschuldigd werd.”

Sheela werd na iets minder dan drie jaar van haar veroordeling van in totaal twintig jaar vrijgelaten wegens goed gedrag. In de late jaren negentig verhuisde ze zonder geld naar Zwitserland. Ze trouwde met Zwitser en Rajneesjvolger Urs Birnsteil, en kreeg een baan als mantelzorger van een getrouwd seniorenstel. Die ervaring, samen met haar tijd in Rajneeshpuram, overtuigde haar ervan dat het haar roeping was om voor anderen te zorgen.

Aan het einde van onze dag samen heb ik het gevoel dat ik een andere kant van Sheela heb gezien, eentje met mededogen. Desalniettemin is er een andere kant van haar, de manipulatieve kant, die ze in het verleden al zo vaak heeft laten zien, en die vooral naar voren komt in haar interacties met anderen.

Vlak voor ik vertrek probeert Sheela me plotseling te overtuigen dat ze nooit iets verkeerd heeft gedaan. Ze zegt dat ze me een e-mail kan sturen die ze ontving iets voordat Bhagwan stierf, als bewijs.

Wat ze me uiteindelijk stuurt is een brief van een voormalig bewoner van Rajneeshpuram waarin details staan over een gesprek dat hij met Bhagwan zou hebben gehad in augustus 1986. Daarin staat ook dat Bhagwan heeft gezegd dat Sheela “geen dader is, maar een slachtoffer.” Ook lees ik: “Sheela is geen crimineel en alles wat ze heeft gedaan, deed ze om de gemeenschap te beschermen.”

Na al die jaren is Sheela nog steeds bezig de wereld ervan te overtuigen dat ze (deels) onschuldig is. Het doet me denken aan wat Sheela zei over haar daden in het verleden toen we samen op haar kamer zaten: “Ik denk niet dat iemand van ons crimineel gedrag vertoonde.” Met een glimlach voegde ze daaraan toe: “als ik echt criminele instincten had, zou ik nu nog steeds misdaden begaan.”