Mensen die biologische producten eten blijken toch geen eikels

Het stereotype dat mensen die biologisch eten kopen omhooggevallen eikels zijn, leek even door de wetenschap bevestigd te worden. In 2012 werd psychologisch onderzoek gepubliceerd waaruit bleek dat mensen die biologische voedselproducten als aantrekkelijker dan 'gewoon' voedsel beoordeelden, strenger oordeelden over morele misstappen. Daarnaast bleken ze minder geneigd om behulpzaam te zijn toen hen na afloop van het experiment gevraagd werd of ze ook bij een ander onderzoek wilden helpen.

Hieruit concludeerden de onderzoekers dat biologisch eten je meer veroordelend en minder behulpzaam maakt – iets dat ze verklaarden door het zogenaamde 'self-licensing effect', dat inhoudt dat mensen die zichzelf als moreel hoogstaand beschouwen soms juist minder geneigd zijn om moreel correct gedrag te vertonen, omdat ze daarvoor voor hun gevoel al gecompenseerd hebben.

Verschillende (Amerikaanse) media renden toentertijd weg met deze spannende conclusie. Mensen die biologische producten eten zijn omhooggevallen klootzakken, ha! Alleen klopt dit helemaal niet, zo stelt onderzoek dat vorige week gepubliceerd is in het wetenschappelijke journal Social Psychological & Personality Science.

De psychologen die dit onderzoek hebben uitgevoerd, twijfelden aan de validiteit van de uitkomst van het eerdere onderzoek, omdat slechts 67 mensen meegedaan hadden aan het experiment – mensen die ook nog eens allemaal bachelorstudenten waren, en dus bepaald niet representatief voor de gehele bevolking. Daarom besloten ze het onderzoek overnieuw te doen, nu met 377 mensen.

Uit de resultaten kwam naar voren dat er een licht significant verschil is tussen mensen die de voorkeur gaven aan biologische producten en mensen die de voorkeur gaven aan niet-biologische producten. Het verschil was echter veel kleiner dan in het vorige onderzoek – zodanig klein zelfs dat de onderzoekers stellen dat er "waarschijnlijk helemaal geen effect is."

Oftewel: het is onwaarschijnlijk (of in ieder geval onzeker) dat mensen die een voorkeur hebben voor biologische producten een moreel superioriteitsgevoel hebben, en nog onwaarschijnlijker dat dit ertoe leidt dat ze over het algemeen minder behulpzaam zijn.

Dus wat leren we hiervan? Allereerst dat kritisch verslaggeven en verder kijken dan leuk klinkende conclusies nogal belangrijk is als het gaat om wetenschap en het schrijven hierover.

Naast de beperkingen betreft de omvang en samenstelling van de groep mensen waarmee het originele experiment gedaan is, zijn er ook kanttekeningen te plaatsen bij de opzet van het onderzoek. Want dat mensen positiever reageren op plaatjes van voedselproducten met een biologisch label dan producten zonder dit label, betekent nog niet dat ze ook daadwerkelijk voornamelijk of volledig biologisch eten. Het onderzoek zegt dus ook eigenlijk niets over mensen die er oprecht van overtuigd zijn dat biologisch eten een moreel juiste keuze is, en zich hier in de praktijk ook naar gedragen.

Ten tweede: zelfs als er een echt verband is, betekent dit nog niet dat dit verband causaal is. Als mensen die overtuigd biologisch eten last hebben van het self-licensing effect, hoeft dit niet te betekenen dat het een het gevolg is van het ander. Zo is het bijvoorbeeld aannemelijk dat mensen die biologisch voedsel kopen over het algemeen meer te besteden hebben dan mensen die dit niet doen, en een hoger inkomen kan net zo goed een moreel superioriteitsgevoel als gevolg hebben als biologisch eten.

"Er is hier een les te leren wat betreft de manier waarop een onderzoek aan de buitenwereld gepresenteerd wordt," zo schrijven ook de auteurs van het herhalingsonderzoek. "De media-ophef die volgde op de publicatie van Eskine laat zien dat alle betrokkenen in het vervolg duidelijker moeten zijn over de beperkingen en onzekerheden binnen een onderzoek."

Het is lang niet de eerste keer dat er een loopje wordt genomen met de (magere) conclusies van een wetenschappelijk onderzoek, en het zal ook bij lange na niet de laatste keer zijn. Dus als er weer eens een bericht voorbijkomt dat veganisten minder gul zijn, om maar even iets te noemen, of dat mensen die van zeevruchten houden betere seks hebben, of mensen die fan zijn van Kees van Hondt minder intelligent, neem dat dan altijd met een korreltje zout. Mensen die alleen maar biologische producten eten bashen is alleen gerechtvaardigd als het gaat om een enkele persoon die ook daadwerkelijk aantoonbaar nodeloos snobistisch is.