Toen ik één jaar oud was, 29 jaar geleden, woonde ik met mijn ouders in een klein Oekraïens dorp met de naam Pripjat, ongeveer honderd kilometer van Kiev vandaan. Dit zou geen bijzonder verhaal zijn als het dorp waarin ik woonde niet vlakbij de kernenergiecentrale van Tsjernobyl lag. Dat, en het feit dat mijn vader daar als ingenieur aan één van de nucleaire reactoren werkte.In die periode was de gemiddelde leeftijd van de bewoners van Pripjat ongeveer 26 jaar oud. Iedereen die er woonde (ongeveer 50 duizend mensen) moest binnen 36 uur vertrekken nadat Reactor 4 tijdens een systeemtest ontplofte, waarbij een grote radioactieve wolk vrijkwam. Dit is nog steeds de ergste nucleaire ramp aller tijden.
Advertentie
De ramp vormde mijn leven en dat van duizenden anderen, waarvan velen – waaronder mijn vader Constantine – niet meer leven vanwege de effecten die de radioactiviteit op hun gezondheid had.De nieuwste fotoserie van fotograaf Gerd Ludwig heet De Lange Schaduw van Tsjernobyl (Lammerhuber Editie, 2014) en bestaat uit beelden die hij verzamelde tijdens negen tripjes, verspreid over twintig jaar, in het verboden terrein rond het rampgebied. Ik praatte met hem over zijn foto's en ervaringen in het gebied.
VICE: Je werkt vaak in voormalig Sovjetlanden. Waar komt die interesse vandaan?
Gert Ludwig: Het begon toen ik jong was. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd mijn vader opgeroepen door het Duitse leger en hij hoorde zelfs bij de soldaten die de Sovjet-Unie binnenvielen. Hij vocht helemaal tot aan Stalingrad. Toen hij terugkwam werden zijn ervaringen mijn verhalen voor het slapengaan. Toen ik ouder werd begon ik vragen te stellen. Zijn uitleg was niet echt voldoende. Ik groeide op met een enorm schuldgevoel jegens Rusland en de andere Sovjetlanden. Het was zo erg dat ik tijdens mijn eerste opdracht voor Geo Magazine in Rusland geen kritische foto's van het land wilde maken. Rusland had al genoeg geleden onder de Duitse invasie, dacht ik.Hoe kwam je uiteindelijk bij Tsjernobyl terecht?
Mijn tweede grote opdracht was voor National Geographic in 1993. Het ging over luchtvervuiling in voormalig Sovjetlanden. Op dat moment had ik het gevoel dat ik Tsjernobyl er ook bij moest betrekken. Het was de bedoeling dat het een klein deel zou worden, maar uiteindelijk werd het een heel eigen verhaal. Ik raakte steeds meer geïnteresseerd in Tsjernobyl en ik voelde dat ik terug moest keren. Het duurde elf jaar voordat ik terugkwam. Ik was er in 2005, 2011, en 2013 voor een langere periode. Ik maakte foto's van de slachtoffers, de spookstad Pripjat, het verboden gebied, de kernreactor zelf, en gebieden die waren aangetast door radioactiviteit in zowel Wit-Rusland als Oekraïne.
Gert Ludwig: Het begon toen ik jong was. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd mijn vader opgeroepen door het Duitse leger en hij hoorde zelfs bij de soldaten die de Sovjet-Unie binnenvielen. Hij vocht helemaal tot aan Stalingrad. Toen hij terugkwam werden zijn ervaringen mijn verhalen voor het slapengaan. Toen ik ouder werd begon ik vragen te stellen. Zijn uitleg was niet echt voldoende. Ik groeide op met een enorm schuldgevoel jegens Rusland en de andere Sovjetlanden. Het was zo erg dat ik tijdens mijn eerste opdracht voor Geo Magazine in Rusland geen kritische foto's van het land wilde maken. Rusland had al genoeg geleden onder de Duitse invasie, dacht ik.Hoe kwam je uiteindelijk bij Tsjernobyl terecht?
Mijn tweede grote opdracht was voor National Geographic in 1993. Het ging over luchtvervuiling in voormalig Sovjetlanden. Op dat moment had ik het gevoel dat ik Tsjernobyl er ook bij moest betrekken. Het was de bedoeling dat het een klein deel zou worden, maar uiteindelijk werd het een heel eigen verhaal. Ik raakte steeds meer geïnteresseerd in Tsjernobyl en ik voelde dat ik terug moest keren. Het duurde elf jaar voordat ik terugkwam. Ik was er in 2005, 2011, en 2013 voor een langere periode. Ik maakte foto's van de slachtoffers, de spookstad Pripjat, het verboden gebied, de kernreactor zelf, en gebieden die waren aangetast door radioactiviteit in zowel Wit-Rusland als Oekraïne.
Advertentie
Ik ben zelf meerdere keren naar Tsjernobyl geweest om mijn eigen verhaal vast te leggen. Het ongeluk veranderde onze levens enorm. In veel opzichten komen al mijn wensen en dingen die ik wil doen voort uit de overblijfselen van Tsjernobyl. Ik vraag me weleens af hoe mijn leven eruit zou zien als het ongeluk niet gebeurd was. Waarschijnlijk zou ik hier nog wonen, een man en kinderen hebben, en misschien was ik wel een kernfysicus.
Dus jij was er toen de ramp gebeurde?Ja, we woonden in Pripjat en mijn vader werkte aan Reactor 2. Hij had late dienst op de avond van het ongeluk. Zijn vrienden werkten in de controlekamer van Reactor 4. Hij vertelde me hoe hij ze zag rennen om de situatie op te lossen – ook al was er niks wat ze konden doen. Toen zijn dienst erop zat belde hij mijn moeder en zei dat ze de ramen dicht moest doen en binnen moest blijven; hij mocht niet zeggen waarom. Ze moesten een soort geheimhoudingsverklaring ondertekenen. Mijn moeder vertelde me een keer dat haar vrienden die dag naar het strand gingen, ondanks dat ze hen had gewaarschuwd. Ze hadden geen flauw idee van het gevaar.Was je bang toen je er voor het eerst heen ging? Had je het gevoel dat je je gezondheid op het spel zette?
Ik was goed voorbereid, de eerste keer. Ik deed ongeveer vier weken onderzoek. Ik reisde met een koffer vol beschermende spullen, waaronder een stralingsteller, gasmaskers, dosimeters, laarsbescherming, en beschermende overalls. Maar toen ik aankwam in Tsjernobyl werd me gevraagd om geen beschermende kledij te dragen, zodat ik de mensen die daar zonder beschermende kleding werkten niet bang zou maken. Toen ik de begraafplaats van Pripjat bezocht – een zwaar besmet gebied – of een bezoekje bracht aan mensen die waren teruggekeerd naar hun huizen, droeg ik geen bescherming. Als fotograaf heb je de samenwerking van mensen nodig om goed werk te verrichten. In Tsjernobyl at ik eieren, vis, en aardappelen die allemaal uit het besmette gebied kwamen. Ik maakte me wel zorgen, maar ik was niet bang.
Dus jij was er toen de ramp gebeurde?Ja, we woonden in Pripjat en mijn vader werkte aan Reactor 2. Hij had late dienst op de avond van het ongeluk. Zijn vrienden werkten in de controlekamer van Reactor 4. Hij vertelde me hoe hij ze zag rennen om de situatie op te lossen – ook al was er niks wat ze konden doen. Toen zijn dienst erop zat belde hij mijn moeder en zei dat ze de ramen dicht moest doen en binnen moest blijven; hij mocht niet zeggen waarom. Ze moesten een soort geheimhoudingsverklaring ondertekenen. Mijn moeder vertelde me een keer dat haar vrienden die dag naar het strand gingen, ondanks dat ze hen had gewaarschuwd. Ze hadden geen flauw idee van het gevaar.Was je bang toen je er voor het eerst heen ging? Had je het gevoel dat je je gezondheid op het spel zette?
Ik was goed voorbereid, de eerste keer. Ik deed ongeveer vier weken onderzoek. Ik reisde met een koffer vol beschermende spullen, waaronder een stralingsteller, gasmaskers, dosimeters, laarsbescherming, en beschermende overalls. Maar toen ik aankwam in Tsjernobyl werd me gevraagd om geen beschermende kledij te dragen, zodat ik de mensen die daar zonder beschermende kleding werkten niet bang zou maken. Toen ik de begraafplaats van Pripjat bezocht – een zwaar besmet gebied – of een bezoekje bracht aan mensen die waren teruggekeerd naar hun huizen, droeg ik geen bescherming. Als fotograaf heb je de samenwerking van mensen nodig om goed werk te verrichten. In Tsjernobyl at ik eieren, vis, en aardappelen die allemaal uit het besmette gebied kwamen. Ik maakte me wel zorgen, maar ik was niet bang.
Advertentie
Is een goede foto dit soort risico's waard?
Journalisten zoeken vaak risicovolle gebieden op. Maar we doen dit voor de onschuldige slachtoffers; om hun verhaal te vertellen, dat anders niet zou worden gehoord. Door met deze mensen samen te zijn, te eten en te drinken, horen we hun pijn en voelen we wat zij voelen.
Journalisten zoeken vaak risicovolle gebieden op. Maar we doen dit voor de onschuldige slachtoffers; om hun verhaal te vertellen, dat anders niet zou worden gehoord. Door met deze mensen samen te zijn, te eten en te drinken, horen we hun pijn en voelen we wat zij voelen.
Heeft iemand zich ooit agressief naar je gedragen?
Waar je ook bent, je kan altijd een agressief persoon tegenkomen. Over het algemeen hadden de gefotografeerde mensen waardering voor wat ik deed. Als ik een opdracht heb van National Geographic, dan ben ik er niet alleen even voor een paar uur. Ik loop de levens van mensen niet binnen als een soort robot met een camera of zo. Eerst ontmoet ik de mensen die ik fotografeer en pas nadat ik met ze gepraat heb en mijn verhaal heb gedeeld, begin ik met fotograferen. Ik moet me ervan bewust zijn dat deze mensen hele pijnlijke herinneringen hebben en dat ik die door mijn camera op ze te richten weer heel erg naar boven haal.Je besteedt veel tijd aan het fotograferen van het effect van radiatie op de menselijke gezondheid. De foto's van de gehandicapte kinderen kwamen behoorlijk bij me binnen, om eerlijk te zijn.
De gevolgen van de Tsjernobyl-ramp op de gezondheid zijn vrij controversieel in de wetenschappelijke gemeenschap. Maar er zijn cijfers waar niet over valt te twisten. Leukemie en andere vormen van kanker komen in dit gebied bijvoorbeeld veel meer voor dan erbuiten. In Gomel, een zuidelijk gebied in Wit-Rusland dat zwaar werd getroffen door de ramp, ontmoette ik jonge vrouwen uit het besmette gebied die erg bezorgd waren om het welzijn van hun toekomstige kinderen. Die angst en stress alleen al is slecht voor je gezondheid. Ik ben me ervan bewust dat vanwege de geschiedenis van het Sovjetsysteem, ouders hun gehandicapte kinderen eerder afstaan dan in westerse landen. Ik kwam erachter dat de overheid van Wit-Rusland de rol van Tsjernobyl op groeistoornissen flink bagatelliseert. Het handjevol mensen dat zich uit durft te spreken ziet een duidelijk verband tussen de toenemende gezondheidsproblemen en de radioactiviteit die vrijkwam bij de ramp.
Waar je ook bent, je kan altijd een agressief persoon tegenkomen. Over het algemeen hadden de gefotografeerde mensen waardering voor wat ik deed. Als ik een opdracht heb van National Geographic, dan ben ik er niet alleen even voor een paar uur. Ik loop de levens van mensen niet binnen als een soort robot met een camera of zo. Eerst ontmoet ik de mensen die ik fotografeer en pas nadat ik met ze gepraat heb en mijn verhaal heb gedeeld, begin ik met fotograferen. Ik moet me ervan bewust zijn dat deze mensen hele pijnlijke herinneringen hebben en dat ik die door mijn camera op ze te richten weer heel erg naar boven haal.Je besteedt veel tijd aan het fotograferen van het effect van radiatie op de menselijke gezondheid. De foto's van de gehandicapte kinderen kwamen behoorlijk bij me binnen, om eerlijk te zijn.
De gevolgen van de Tsjernobyl-ramp op de gezondheid zijn vrij controversieel in de wetenschappelijke gemeenschap. Maar er zijn cijfers waar niet over valt te twisten. Leukemie en andere vormen van kanker komen in dit gebied bijvoorbeeld veel meer voor dan erbuiten. In Gomel, een zuidelijk gebied in Wit-Rusland dat zwaar werd getroffen door de ramp, ontmoette ik jonge vrouwen uit het besmette gebied die erg bezorgd waren om het welzijn van hun toekomstige kinderen. Die angst en stress alleen al is slecht voor je gezondheid. Ik ben me ervan bewust dat vanwege de geschiedenis van het Sovjetsysteem, ouders hun gehandicapte kinderen eerder afstaan dan in westerse landen. Ik kwam erachter dat de overheid van Wit-Rusland de rol van Tsjernobyl op groeistoornissen flink bagatelliseert. Het handjevol mensen dat zich uit durft te spreken ziet een duidelijk verband tussen de toenemende gezondheidsproblemen en de radioactiviteit die vrijkwam bij de ramp.
Advertentie
Wat was je indrukwekkendste ervaring in het gebied?
In 2005 kon ik verder in Reactor 4 komen dan alle andere westerse fotografen. Ik maakte foto's van arbeiders die maar vijftien minuten per dag konden werken, ondanks al hun beschermende kleding. De adrenaline woedde door mijn lijf. In 2013 ging ik terug naar de reactor en kon ik nog verder dan de eerste keer. We liepen door een donkere gang en de ingenieur die me vergezelde trok een zware metalen door open. Ik kon maar een paar snelle foto's maken voordat hij me terugtrok, maar ik had een foto van de klok aan de muur. Hij stond stil op 01:23 – het moment waarop de reactor ontplofte en de tijd in Tsjernobyl voorgoed stilstond.
In 2005 kon ik verder in Reactor 4 komen dan alle andere westerse fotografen. Ik maakte foto's van arbeiders die maar vijftien minuten per dag konden werken, ondanks al hun beschermende kleding. De adrenaline woedde door mijn lijf. In 2013 ging ik terug naar de reactor en kon ik nog verder dan de eerste keer. We liepen door een donkere gang en de ingenieur die me vergezelde trok een zware metalen door open. Ik kon maar een paar snelle foto's maken voordat hij me terugtrok, maar ik had een foto van de klok aan de muur. Hij stond stil op 01:23 – het moment waarop de reactor ontplofte en de tijd in Tsjernobyl voorgoed stilstond.
Hoe denk je eigenlijk over kernenergie?
Ik ben niet iemand die met allemaal antikernenergie-buttons op zijn jas loopt. Mensen nemen veel te gauw aan dat ik vooroordelen heb. Ik wil dat mijn foto's voor zichzelf spreken. Ik fotografeer wat ik zie en wil dat de kijker zijn eigen conclusies trekt. Wel betwijfel ik of je na het zien van mijn foto's nog kunt denken dat kernenergie veilig is.Ben je van plan om nog terug te gaan naar Tsjernobyl of is het een gesloten hoofdstuk? En hoe zit het met andere nucleaire rampen, zoals Fukushima?
Ik heb geen plannen om naar Fukushima te gaan. Ik ga niet iedere nucleaire ramp in de wereld achterna. Ik ben wel van plan om volgend jaar, dertig jaar na de ramp, een boek over Tsjernobyl uit te brengen – een soort kleine collectie van stillevens. Ik weet dat mijn werk daar nog niet is afgerond. Het huidige boek is een soort pauze, om terug te blikken en daarna naar de toekomst te kijken.
Ik ben niet iemand die met allemaal antikernenergie-buttons op zijn jas loopt. Mensen nemen veel te gauw aan dat ik vooroordelen heb. Ik wil dat mijn foto's voor zichzelf spreken. Ik fotografeer wat ik zie en wil dat de kijker zijn eigen conclusies trekt. Wel betwijfel ik of je na het zien van mijn foto's nog kunt denken dat kernenergie veilig is.Ben je van plan om nog terug te gaan naar Tsjernobyl of is het een gesloten hoofdstuk? En hoe zit het met andere nucleaire rampen, zoals Fukushima?
Ik heb geen plannen om naar Fukushima te gaan. Ik ga niet iedere nucleaire ramp in de wereld achterna. Ik ben wel van plan om volgend jaar, dertig jaar na de ramp, een boek over Tsjernobyl uit te brengen – een soort kleine collectie van stillevens. Ik weet dat mijn werk daar nog niet is afgerond. Het huidige boek is een soort pauze, om terug te blikken en daarna naar de toekomst te kijken.
Advertentie
Je kunt meer van Gerd Ludwigs werk zien en gesigneerde versies van zijn boek 'De Lange Schaduw van Tsjernobyl' kopen op zijn website. Zijn iPad app wordt momenteel geüpdatet maar is binnenkort beschikbaar in de iTunes-winkel. Je kunt hem ook volgen op Instagram.
Het boek 'De Lange Schaduw van Tsjernobyl'