Deze VR-installatie op IDFA is een ontwapenend machtsspelletje

Het is soms moeilijk te zeggen wat het betekent om echt met iemand verbonden te zijn. Is het als je een kantoor deelt? Als je samen lacht? Moet je samen zuipen? Seks hebben? Waarom vertrouw je iemand de ene keer wel en de andere keer niet, en waarom kan je jezelf zo leeg voelen als je vooral digitaal met iemand communiceert?

Toen ik hoorde over een VR-installatie op IDFA Doclab die belooft de “mysteriën van menselijke relaties te ontcijferen”, was ik daarom blij en nieuwsgierig. Ik zou de ervaring ondergaan en de makers spreken over hun insteek en het fenomeen verbondenheid, en zo vast iets meer leren. Het ging als volgt.

In De Brakke Grond staat in een zaaltje The Collider, de nieuwe VR-installatie van Anagram, een Brits design-duo bestaande uit Amy Rose en May Abdalla. De installatie is bedoeld voor twee mensen tegelijkertijd. Tegenover me staat een meisje met serieuze oogopslag, die ook de installatie zal betreden. Het idee is simpel: zet de koptelefoon op, ga een van de twee deuren in, en volg de instructies die je vervolgens hoort.

In de eerste ruimte van de installatie staan een luie stoel, jaren vijftig design, een kastje met een lamp erop en een bakje dia’s. Er is ook een glazen stolp waarin op een lap groene stof, het kan doorgaan voor kunstgras, kleine menselijke figuurtjes staan, met kleine stoelen, tafeltjes en andere Madurodam-attribuutjes. De stem in de koptelefoon draagt je op de ogen te sluiten en te denken aan een moment waarop je je kwetsbaar voelde. Vervolgens moet je die herinnering vormgeven op het kunstgras, gebruikmakend van de miniatuurmensen.

Je bent in een collider, vertelt de stem je ondertussen in poëtische termen: een machine die lichamen met kracht tegen elkaar aan laat botsen om te ontdekken uit wat voor stof het contact tussen mensen is gemaakt. Voordat precies duidelijk wordt wat dat moet betekenen, krijg je de opdracht de volgende ruimte te betreden. Een met gordijnen omcirkelde zandbak, waar een VR-bril boven bungelt aan een koord. Nadat je die hebt opgezet – de ander doet dat trouwens niet – betreed je een nieuwe wereld. Je ziet dansende lijnen op je scherm, een krioelen van lichtgevende lijnen en puntjes – het zouden zo snaardeeltjes kunnen zijn.

Je wordt opgedragen verschillende oefeningen te doen die wat van mindfulness-opdrachten hebben: kijk rond, let op je ademhaling, focus op de herinnering die je eerder formuleerde, wat je daarbij voelde. En dan vallen je enkele andere lichtjes op. De stem draagt je op die lichtjes te volgen, en na een tijdje moet je die lichtjes met je handen nadoen.

Wat moet dit allemaal, denk je bij jezelf, maar dan begint het vermoeden te dagen dat die lichtjes worden bestuurd door een ander mens: ze bewegen grillig, maar wel op de hoogte waar normaal gesproken armen en handen zitten. Is het die andere vrouw? Dan krijg je de opdracht de lichtjes te laten bewegen – je weet niet precies hoe, maar wappert flink woest met je handen, en de lichtjes volgen trouw je bewegingen. Zijn er bewegingsdetectoren? Na een tijdje doe je het allemaal wat halfslachtiger, en reageren de lichtjes ook niet meer zo scherp.

Dan stopt iemand twee voorwerpen in je beide handen. Het ene voelt als chocolade, het andere als chocolade in de verpakking. Het object dat als chocolade aanvoelt ruikt ook naar chocolade. Ook beginnen je handen te plakken. Je stopt de chocolade in je mond, kauwt, en denkt dan na over die andere persoon. Heeft die al die tijd gewoon hier gestaan? En waarom krijg je chocolade? Je ziet niks, met die VR-bril op. Je denkt terug aan de keren dat je een waardeloze minnaar was, egoïstisch, zelfingenomen, uit op snelle, eigen bevrediging.

Dan is de experience voorbij. De stem draagt je op de VR-bril af te zetten en je koptelefoon achter te laten, en buiten de persoon die met je in de collider was te ontmoeten.

Ik voelde me ergens verbonden, maar ook kwetsbaar. Wat had dit allemaal te betekenen? “We wilden een installatie maken die een ervaring kon bieden die je zonder virtual reality gewoonweg niet zou kunnen ervaren,” legt Amy Rose me uit. “We wilden gebruikmaken van het verschil in machtsdynamiek als iemand een VR-bril op heeft en iemand anders naar diegene staat te kijken. Vandaar de keuze om een iemand in de installatie binnen de wereld van VR te laten verkeren, en een ander daarbuiten.”

Het gaat het duo erom iets te vertellen over onze “zoektocht naar autoritaire krachten in het leven,” vertelt May Abdalla. “In ons liefdesleven, maar ook op het veel grotere vlak, op het gebied van politiek. Deze installatie komt voort uit onze gesprekken over deze onderwerpen. Het gaat over de scheve machtsverhoudingen in de manier waarop mensen met elkaar omgaan. De ene bezoeker krijgt daarom ook de opdracht om een herinnering te vormen waarin je je sterk voelt, en de ander een waarin je juist kwetsbaar voelt. Een vriend van ons die in de installatie is geweest, dacht bijvoorbeeld terug aan toen hij jong was en hij een vriendinnetje verschrikkelijk had behandeld.”

Ik aarzel, wil vragen wat er verder ten grondslag lag aan deze installatie. “Nu wil je zeker een persoonlijke ontboezeming van ons horen, een verhaal van groot persoonlijk leed?”, vraagt May plagend. Betrapt knik ik van nee, terwijl mijn wangen JA blozen. We laten het er maar bij.

Vervolgens kom ik de vrouw tegen die met mij in de installatie was. Ik geef haar het chocolaatje dat ze mij in de verpakking had gegeven. Ze vertelt dat ze student is aan AKV St. Joost en eerder gevrijwilligd heeft op het International Film Festival Rotterdam. Ik vraag of ze haar herinnering wil delen. Ze zegt: “Ik werkte ooit in een lingeriewinkel. Een keer kwam er een vrouw binnen die volledig op mijn oordeel vertrouwde. Alles wat ik haar aanraadde nam ze van me aan. Ze was zo breekbaar en kwetsbaar op dat moment, en dat maakte grote indruk op me, die interactie zal ik nooit vergeten.”

Dat vind ik mooi. Een krachtig beeld, dat eerst in haar hoofd zat, en nu in het mijne. Ik denk dat we elkaar mogen.