Het einde van de killerclown is godzijdank nabij

Foto via flickrgebruiker OakleyOriginals

Je kan mokken en zuchten om hypes, zeker om terugkerende hypes, en zeker om domme terugkerende hypes zoals over de recente killerclownhype. Wat je ook kunt doen, is je gewoon even gelukkig prijzen over dat deze week Bassie is gebeld om te vragen wat hij van horrorclowns vindt, tussen al het hele nare (bombardementen in Aleppo) en hele saaie (Stremming van het vrachtvervoer door haarscheurtjes in de Merwedebrug, ‘Fiscus onder curatele gesteld door staatssecretaris Wiebe’) nieuws door.

Peter Burger is docent journalistiek en als onderzoeker van journalistiek en folklore gepromoveerd op dit soort hypes en broodje-aapverhalen. Hij schreef in 2014 en 2015 al artikelen over horrorclowns op zijn blog, en dat er dit jaar ook in Nederland overal clowns op straat lopen, is voor hem een klein feestje.

Videos by VICE

Ik sprak hem over zijn onderzoek naar folklorehypes en negentiende-eeuwse versies van horrorclownhypes.

VICE: Dag Peter. Wat fascineert u aan de horrorclownhype?
Peter Burger: Ik ben folklorist, en ik zie deze clownshype als een uiting van folklore in 2016. Mijn promotieonderzoek gaat ook over dit soort fenomeen, zo heb ik de sage van de Smiley-bende onderzocht. Een tijd geleden ging het verhaal rond dat er groepen, meestal Antillianen of Marokkanen, waren die op straat slachtoffers in een hoek dreven en die mensen lieten kiezen tussen verkrachting of een smiley, waarbij ze van oor tot oor iemands mond open sneden. Een ander verhaal dat al jaren rond gaat, was dat er tijdens het uitgaan mensen waren die drugs in je drankje deden. Ik onderzoek niet direct of het waar is, maar hoe erover gediscussieerd wordt, de hype eromheen.

Wat zijn nou de typische stappen van een hype als de killerclownhype?
Het begint met één iemand die een clownspak aantrekt en mensen aan het schrikken maakt, vervolgens komt daar een melding van bij de politie en op sociale media, en eigenlijk is dat al genoeg om het hele circus in werking te zetten.

Hoe werkt dat circus?
Mensen gaan de verhalen zelf waar maken. ‘Ostension’ heet dat, in vaktermen. In de meest spectaculaire vorm halen mensen inspiratie uit een broodje-aapverhaal, en gaan ze het echt nadoen. Daarnaast heb je mensen een broodje-aapverhaal horen en dat vervolgens gaan vertellen het alsof ze het zelf hebben meegemaakt. En dan heb je nog mensen die iets verdachts zien, bijvoorbeeld een onschuldig iemand met schmink, en denken dat dat is waar ze al bang voor zijn.

Als er dan ook nog mensen zijn die bewust valse meldingen gaan doen, of bijvoorbeeld oude foto’s van Amerikaanse killerclowns gaan posten alsof die foto’s kort geleden in Nederland zijn gemaakt, ontstaat er een kluwen van geruchten, verhalen, practical jokes en misverstanden. De politie zit in een lastig parket, want die wil de hype liever niet opstoken, maar kan het ook niet negeren, en de nieuwsmedia springen er massaal bovenop. Die stukken worden gretig gelezen.

Stukken over de horrorclowns staan zowel op landelijke als lokale nieuwssites bovenaan in de lijsten van best gelezen artikelen: mensen <3 clowns

Hoe sterft een hype weer?
Op een gegeven moment kent iedereen het verhaal, en hebben nieuwsmedia het verhaal vanuit alle mogelijke invalshoeken gecovered. Dat zag je gisteren: journalisten gaan Bassie bellen om te vragen wat hij ervan vindt, de vakbond van bonafide beroepsclowns wordt gebeld, onderzoekers zoals ik mogen vertellen wat ze ervan vinden.

Ja, wij zijn de hype nu ook weer aan het oprekken.
Ja precies, maar zo zorgen we ervoor dat op een gegeven moment iedereen het verhaal wel kent, alle invalshoeken uitgeput zijn, en dan zakt het weer in.

Dus een interview als dit is zo’n beetje de laatste fase?
Ja. Mijn indruk is dat dit soort verhalen verdwijnen omdat iedereen is suf gepraat. Dan kan je als clown nog wel een keer uit de bosjes springen, maar dan ben je geen nieuws meer. Het is in die zin ook anders dan met verhalen rond asielzoekers – het is geen controversiële kwestie, dus dan zijn de nieuwsmedia er vrij snel klaar mee.

Hoe zit dat met controversiëlere kwesties?
Nou, ik heb bijvoorbeeld studie gemaakt van het fenomeen van de witte busjes. Witte busjes worden al lange tijd verdacht, omdat er kinderlokkers in zouden zitten. Het verschil met clowns is dat de witte busjes zelf geen resultaat zijn van de hype: ze zijn er daadwerkelijk, rijden nou eenmaal rond. Zo’n tien jaar geleden werd gedacht dat er pedofielen in zaten die kinderen ontvoerden, sinds een jaar of vijf moeten vooral Oost-Europeanen het ontgelden.

Dat is ook logisch: er zijn daadwerkelijk meer Oost-Europeanen in ons land, en die werken vaak in de bouw, en rijden dus relatief vaak in witte busjes rond. En er zijn veel gevallen geweest van Oost-Europeanen in een wit busje die iets verdachts doen, zoals langzaam door een buurt rijden, omdat ze het adres zoeken waar ze moeten werken. Mensen gaan vervolgens de politie bellen, er verschijnen berichten, en er ontstaat een hype. De politie spreekt van ‘het wittebusjessyndroom’.

Het kan heel vervelend zijn: in Wijchen reed een ijscoman in een wit busje rond, en die is heel lang afgeschilderd als kinderlokker. Wat-ie in feite ook was, maar zonder enige kwade bedoelingen.

Wat is de rol van de politie in dit soort hypes?
De politie Almere Buiten Hout zette een opsporingsbericht met een plaatje van een vreselijk enge clown op Facebook, terwijl dat helemaal niet het signalement was van die clown. De politie in Oss schreef een soort open brief aan de horrorclown, beginnend met “Beste Osse horror-clown”. Later werd er besloten om de clowns ‘sneu’ en ‘losers’ te noemen.

Wat is verstandig?
Het is waarschijnlijk niet heel verstandig om de horrorclown als het ware uit te dagen, met zo’n soort dreigbrief. Maar verder heeft de politie het niet echt in de hand. Ze roepen nieuwsmedia op om zich te matigen, maar nieuwsmedia matigen zich niet, en zo zie je gisteren en vandaag overal clowns uit de bosjes springen.

U schrijft op uw blog over vergelijkbare hypes, zoals Het Spook van Assen en de vampierjagers in Glasgow.
Ja, in negentiende eeuwse kranten, ook Nederlandse, vind je een hoop verhalen van mensen die een laken over zich heen gooiden en gingen rondspoken. In 1965 was er het spook van Assen. Jongens hadden zich, naar aanleiding van een Franse televisieserie over het spook van het Louvre, uitgedost als spook, en liepen rond door Assen om mensen bang te maken. Er ontstonden groepen spokenjagers – tieners met stokken, politie in burger ging patrouilleren, en er ontstond er een soort massahysterie. In 1954 bestormden honderden kinderen in Glasgow een kerkhof, op zoek naar ‘de vampier met de ijzeren tanden’. In 1970 werd de Londense begraafplaats Highgate overspoeld met vampierjagers.

Vooral media – in 1954 horrorstripverhalen uit Amerika en in de jaren zeventig televisie – kregen de schuld van alle onheil, net als social media nu als grootste boosdoener wordt gezien. Mensen hebben gauw de neiging om de media als zondebok aan te wijzen.

Waarom laait dit fenomeen eens in de zoveel tijd op?
Het is vrij simpel om de boel in gang te zetten, je kunt met minimale middelen een hype forceren. En er zijn heel veel mensen die het een tijdje leuk vinden om aan mee te doen. Op een bericht van de Politie Almere over horrorclowns reageren duizenden mensen: mensen vinden het heerlijk om helemaal loos te gaan op die clowns.

Dus de eenvoudige conclusie moet zijn: mensen vinden het gewoon leuk?
Ja, dat is wel het belangrijkste.

Bedankt!