De lange en vreemde zoektocht naar de folkzanger die dacht dat hij de nieuwe Messias was

Waarschijnlijk heb jij nog nooit van hem gehoord, maar er was een tijd dat Craig Smith hard op weg was om beroemd te worden. In de vroege jaren zestig zat de singer-songwriter in de huisband van een populair Amerikaans amusementsprogramma, schreef hij muziek die door Glen Campbell werd opgenomen, en begon hij uiteindelijk zijn eigen band Penny Arkade, die muziek opnam in de thuisstudio van The Monkees. Maar toen, net zo snel als zijn carrière van de grond was gekomen, verdween Craig Smith van het toneel.

Toen Smith uiteindelijk weer terugkeerde naar Californië, was hij niet dezelfde gladgeschoren folkzanger met een vriendelijke lach en strak gekamd haar. Als je het hem vroeg, was hij niet eens meer Craig Smith. De muzikant had Hollywood verlaten om langs het beroemde "hippie trail" te trekken met een hoofd vol met drugs en een gitaar over zijn schouder. Ergens tijdens die reis veranderde er iets in Smith, en begon hij te geloven dat hij de reïncarnatie van zowel Christus als Boeddha was. Hij begon zichzelf Maitreya Kali te noemen, liet een spin (een zwarte weduwe) op zijn voorhoofd tatoeëren, en was ervan overtuigd dat hij rond het jaar 2000 de koning van de wereld zou zijn.

Terug in de Verenigde Staten schrok Smith zijn vroegere collega's af met zijn nieuwe identiteit, en werden hij en zijn muziek al snel vergeten. Smith werd dakloos, werd waarschijnlijk geplaagd door psychische stoornissen, en stierf zonder familie in 2012.

Het kostte schrijver Mike Stax vijftien jaar om het leven van Craig Smith te doorgronden. Stax raakte geïnteresseerd in Smith nadat hij een compilatie van de muziek hoorde die hij als Penny Arkade en als zijn duistere alterego Maitreya Kali had opgenomen. In zijn nieuwe boek Swim Through the Darkness onderzoekt de schrijver de verdwijning van Craig Smith en zijn metamorfose. Ik sprak met Stax over zijn lange zoektocht naar de mysterieuze muzikant.

VICE: Hoe kwam je erbij om dit verhaal te onderzoeken en erover te schrijven?
Mike Stax: Het was de muziek die me in eerste instantie greep. Ik had de opnieuw uitgegeven exemplaren van zijn soloalbums Apache en Inca te pakken gekregen. Ik wist niet echt wat ik kon verwachten omdat de platenhoes zo mysterieus en gestoord was. Ik verwachtte een soort onsamenhangende psychedelische folkmuziek. Het verbaasde me dat de muziek zo strak in elkaar zat en de nummers zo goed waren bedacht en uitgevoerd. Muzikaal gezien ging het alle kanten op. Sommige nummers klonken als The Byrds of Buffalo Springfield, terwijl andere nummers gestripte akoestische folk waren. En er zaten nog stukjes van vreemde dialogen tussen de nummers door. Ik kon niet ophouden met luisteren. Ik wist dat er een interessant verhaal achter moest zitten, maar er was geen informatie over hem te vinden, alleen wat speculatie onder verzamelaars. Het enige wat bekend was, was dat deze vreemde loner die zichzelf Maitreya Kali noemde eerst bekend was onder de naam Craig Smith en dat hij op 25 april 1945 was geboren. Ik begon dus te zoeken naar Craig Smith, en ontdekte stukje bij beetje steeds meer over zijn leven.

Het kostte je vijftien jaar om dit boek te schrijven. Waarom duurde het zo lang?
Het duurde zo lang omdat er zo veel Smiths zijn, en Craig maar weinig sporen had achtergelaten. Toen ik begon met dit onderzoek was er niks over hem bekend. Het verhaal dat mensen mij vertelden, was dat hij eens een veelbelovende muzikant was, maar vervolgens te veel lsd nam en de weg kwijtraakte. Ik wilde weten waar hij nu was en wat er met hem gebeurd was, maar het spoor liep dood omdat hij dakloos was geworden. Dat bracht de detective in me naar boven. Toen ik eenmaal meer over deze man te weten kwam, voelde ik steeds meer empathie voor hem. Het was te makkelijk om hem af te schrijven als gewoon een slachtoffer van de lsd-tijd.

Zijn transformatie van een gezonde, gelukkige en getalenteerde jongeman naar zo'n duister Charles Manson-figuur vond ik fascinerend. Ik wilde het menselijke verhaal achter deze verandering vertellen, en toen ik eenmaal met mensen begon te praten die hem op verschillende momenten in zijn leven kenden, realiseerde ik me dat het een interessant geval was, omdat hij oorspronkelijk een heel nuchter en bescheiden persoon was.

Hoe verliep de zoektocht naar Craig Smith?
Jaren verstreken en ik bleef maar mensen opzoeken en interviewen die Craig op een bepaald moment in zijn leven hadden gekend. De eerste persoon die me een inkijkje gaf in zijn leven was Don Glut, die in Penny Arkade zat met Craig. Hij vulde een groot deel van het verhaal voor me in. Daarna kwam ik in contact met Chris Ducey, die ook in Penny Arkade had gespeeld. Ducey wilde in het begin niet met me praten, omdat Craig voor hem eerst zijn beste vriend en muzikale partner was geweest, en vervolgens een gek die hij niet al te dicht bij zijn familie wilde laten komen. Ik moest zijn vertrouwen winnen, en uiteindelijk stemde hij in met een interview als ik hem eerst in het echt kon ontmoeten. Na een tijdje vond ik ook iemand in Studio City die eens in de zoveel tijd Craig op straat zag ronddwalen. Ik voelde me net een privédetective toen ik in de parken op zoek was naar daklozen die hem kenden, en door rechtbankarchieven en gevangenisdossiers speurde. Ik had het gevoel dat als ik Craig Smith kon vinden, ik hem van de straat af kon helpen, ervoor kon zorgen dat hij de opbrengsten van zijn nummers kon innen en hem de medische hulp kon geven die hij nodig had. Ik had het idee dat het mysterie nooit opgelost zou worden totdat ik hem had gesproken. Het was een obsessie.

Zijn ouders waren al overleden, en ik heb zo hard mijn best gedaan om zijn resterende familieleden te kunnen spreken, maar zij weigerden een interview. Toentertijd wist ik nog niet dat Craig zijn moeder ernstig had mishandeld in 1973. De familie wilde niks met hem te maken hebben; nadat hij overleed wilden ze niet eens een begrafenis voor hem regelen.

In het boek beschrijf je hoe het leven van Craig veranderde toen hij het "hippie trail" aflegde. Wat was er daar met hem gebeurd?
Ik praatte met een hoop mensen die Craig kenden voordat hij vertrok. Hij had een afscheidsfeest bij het huis van Mike Love [lid van The Beach Boys] en voelde zich toen nog prima. Voor de reis was hij gelukkig en extravert: een knappe man met een permanente glimlach op z'n gezicht en een ondeugend gevoel voor humor. Toen hij terugkwam van zijn reis was hij compleet anders. Niemand wist wat er was gebeurd. Ik kwam er via zijn advocaat, Hal Kant, achter dat hij Craig had geholpen om terug te komen uit Afghanistan, waar hij blijkbaar in een gekkenhuis was gestopt en niet eens meer wist wie hij was. Hij was compleet veranderd.

Wat veranderde er precies aan hem?
Hij wilde niet langer Craig genoemd worden. Hij was nu Maitreya en hij geloofde dat hij de reïncarnatie van Boeddha en Christus was: de volgende Messias. Zijn haar was langer, hij had een baard en op een bepaald moment had hij een zwarte weduwe op zijn voorhoofd getatoeëerd, wat leek op een kwaadaardig derde oog. Zijn vrienden waren bezorgd om hem en probeerden hem te helpen. Uiteindelijk moesten ze afstand van hem nemen, omdat hij gevaarlijk dreigde te worden. Glen Campbell nam Craigs nummer "Country Girl" op in 1969 en trad ermee op op tv, maar Craig - nu Maitreya – vond dat zijn muziek een hoger doel moest dienen. Die reis was een omslagpunt voor hem.

Kan je me vertellen over de albums Apache en Inca die Craig in 1972 uitbracht onder zijn nieuwe naam?
Op de Apache en Inca-albums stonden nummers die nog tijdens de Penny Arkade-sessies waren opgenomen. Daarnaast stonden er nieuwe opnames op die hij gemaakt had na zijn transformatie tot Maitreya. Craigs mentale gezondheid was zo uit balans dat hij al zijn oude contacten had verwaarloosd. Niemand wilde hem helpen. Blijkbaar had hij een ontmoeting met Mike Curb geregeld, waarmee hij op de middelbare school had gezeten, en die in die tijd de baas van MGM Records was. Toen Curb zag wat er van Craig was overgebleven, liet hij hem uit z'n kantoor zetten. Omdat het niet mogelijk was om een platendeal te krijgen, besloot Craig om zelf de opnames te distribueren. Hij verkocht ze op straat of gaf ze aan vrienden, en de platen waren snel op.

Ik geloof dat Craig zelf ook wist dat zijn mentale toestand snel achteruitging. Daarom wilde hij al zijn muziek op deze platen verzamelen. Het was een soort laatste testament dat hij maakte nu hij nog steeds wilsbekwaam was. De opnames, gecombineerd met de gedetailleerde platenhoezen, hadden iets biografisch met de dialogen tussen de nummers en de spontane opnames die hij tijdens zijn reis had gemaakt. Dat is een van de redenen waarom hij nog steeds zo fascinerend is.

Craig Smith eindigde dakloos in LA voordat hij in 2012 stierf. Waarom denk je dat het zo is gelopen, en wat voor effect heeft het schrijven van dit boek op je gehad?
Craig was onwijs getalenteerd, met een grote persoonlijkheid en veel charisma, maar diep vanbinnen was er iets mis: een duisternis die hem overnam en opslokte. Als hij die reis in 1968 niet had gemaakt, had hij misschien wel een succesvolle carrière gehad als songwriter en muzikant. Het boek gaat evenveel over mijn zoektocht naar Craig Smith als over Craig zelf. Toen ik begon met mijn onderzoek naar het mysterie van Maitreya Kali, had ik geen idee dat het vijftien jaar zou duren om het af te maken. Uiteindelijk wilde ik Craig Smith een stem geven en zijn verhaal vastleggen voor het nageslacht. Ik hoop dat ik dat voor elkaar heb gekregen.

'Swim Through the Darkness' is nu verkrijgbaar bij Feral House.