Wat is eigenlijk de deal met Poetin?

Ilya Matveev is lid van de Russische Socialistische Beweging en professor politicologie aan de Staatsuniversiteit van Moskou. Ik ontmoette hem op Dialogue Of The Squares, een conferentie voor gematigde linkse denkers die afgelopen mei plaatsvond in Boekarest. Activisten uit zowel West- als Oost-Europa waren aanwezig. Tijdens een pauze sprak ik Ilya over de propagandaoorlog die gevoerd wordt door Oost en West. Dit gesprek is nu relevanter dan ooit, zeker na het neerstorten van vlucht MH17 en alle drama en onbegrip dat het met zich meegebracht heeft.

VICE: Er gaat veel propaganda rond over het conflict in Oekraïne, zowel vanuit Rusland als uit de Verenigde Staten. Ben je onlangs nog hele slechte propaganda tegengekomen?
Ilya Matveev: Ik hoor een hoop gelul, misleidende informatie en overdrijvingen, maar ik probeer er niet te veel aandacht aan te verspillen. Ik herinner me wel nog een stuk in de Huffington Post geschreven door een wat oudere Engelse professor, over hoe de geesteswetenschappen ons de wereld leren begrijpen. Daarbij beweert hij dat we door middel van Dostoyevsky en Tolstoy Rusland beter kunnen doorgronden. Vervolgens slaat hij helemaal de plank mis door te zeggen dat Poetin irrationeel is en de westerse normen en waarden nooit zal begrijpen, allemaal vanwege traditionele Russische literatuur. Het is niet per se propaganda – het is eerder een onderdeel van het koloniale wereldbeeld waarin Russen niets redelijks kunnen begrijpen.

En wat is de domste Russische propaganda die je voorbij hebt zien komen?
Dat was een serieus debat op de Russische televisie. Ze bespraken beweegredenen achter de pro-Europese protesten in Oekraïne – één reden was dat de Oekraïense vrouwen seksueel gefrustreerd waren en daarom zo tekeer gingen.

Wat zijn de raarste leugens die hebt je hebt gehoord over Poetin?
Het is niet per se een klassieke leugen, maar het viel me op hoeveel de westerse media speculeerden over zijn seksleven. Vooral net na zijn scheiding, toen hij een grapje maakte over hoe hij zijn ex-vrouw zou uithuwelijken. Veel westerse media gingen meteen in op die flauwe opmerking. Daarnaast hebben we in Rusland een complottheorie over Poetin: hij zou maar liefst vier ingehuurde doppelgängers hebben, die hem te allen tijde kunnen vervangen. Het is een flauwe theorie die op internet is ontstaan, maar ook Russische nieuwszenders besteden er aandacht aan.

Hoe zie jij Poetin eigenlijk?
Het is een heel rare vent. Eigenlijk weet niemand veel over hem. Het is ook moeilijk te zien of hij nou een echte politieke visie heeft. Voordat het conflict in Oekraïne uitbrak, kreeg Poetin veel bewondering vanuit de rechts-conservatieve hoek in Europa. Sommigen zagen hem als de informele internationale leider van het conservatisme.

Toch noemt hij zichzelf nog altijd een liberaal. Veel linkse Europese leiders zien hem als een alternatief voor het neoliberalisme. Maar er zijn ook Russische socialisten, die wij Poetinisten noemen, die Poetin zien als de leider van hun beweging. Op de Dag van de Arbeid hangt hij rond met de leiders van de vakbonden, die onderdeel zijn van het overheidsapparaat in Rusland, en dan noemt hij de val van de Sovjet-Unie de grootste fout in de geschiedenis. Dus, is de beste man conservatief, een liberaal of een socialist? Niemand weet het.

Waarom doet hij dat, denk je?
Hij is een post-moderne president. Hij speelt een populistisch spelletje, dus als hij verregaande en gewelddadige besluiten neemt, weet niemand wat hij er nou echt mee wil bereiken. Laatst vertelde hij tijdens een speech: “Nationalisme wordt in Europa een probleem om rekening mee te houden”, maar hij gebruikte zelf nationalisten als toezichthouders van de stemming op de Krim.

We zien vrij vaak belachelijke foto’s van Poetin voorbijkomen, waarop we hem zien paardrijden met ontbloot bovenlichaam, waarop hij op beren- en tijgerjacht is en huilende meisjes redt.
Die plaatjes zijn vaak vrij ironisch, omdat er geen nieuws is over zijn plannen of ideeën. Daarom geeft een nieuwsprogramma hem vaak in de raarste situaties weer, maar volgens mij neemt niemand dat echt serieus.

Is het waar dat de Russisch-Orthodoxe kerk Poetins oorlogcampagne ondersteunt?
Ja, onder geestelijken is er een nieuwe golf van agressieve pro-oorlogpropaganda ontstaan en de overheid maakt daar maar al te graag gebruik van. Het brein achter deze aanpak – een parlementariër van Poetin – wil de kerk nu ook in de grondwet zien te verwerken. Zo transformeert hij Rusland van een seculiere staat plotsklaps in een orthodoxe. Rusland is namelijk helemaal niet zo’n religieus land. Mensen geloven wel in ‘iets’, maar ze gaan nauwelijks nog naar de kerk.

Bemoeit jullie patriarch zich met Poetins politieke campagnes?
Jazeker, onze patriarch Kirill bemoeit zich wel met de politiek. Veel geestelijken komen er graag voor uit dat ze Poetin steunen. We hebben hier zelfs een kardinaal in het leger, die wordt sinds het begin van het conflict steeds extremer in zijn uitspraken.

Hoe werden de Winterspelen in Sotsji door de Russen zelf ervaren?
Populistisch gezien was het een groot succes, vooral omdat Rusland de meeste medailles won. Het is nu niet oké om je hier kritisch over de Spelen uit te laten. Hoe het allemaal gegaan is rondom de Olympische Spelen vat ik persoonlijk op als belediging, zeker als je ziet in welke beroerde staat de wegen en ziekenhuizen verkeren.

Hoe gaat er ooit een einde aan het conflict in Oekraïne komen?
Ik verwacht in Oekraïne nog een lange, instabiele periode en Poetin zal er alles aan doen om dat in stand te houden. De nieuwe Oekraïense regering trof jammer genoeg een hoop maatregelen die de etnische Russen goed pissig hebben gemaakt. Die scharen zich nu achter Poetin en hoewel zij geen fascisten zijn, zijn ze wel extreemrechts en neigen ze naar het neonazisme. Daardoor zijn ze het perfecte wapen voor Russische propaganda.

In Rusland voorspel ik voor de komende tijd weinig goeds. De economie blijft krimpen en de olieprijzen rijzen de pan uit. Het economisch model van Russisch kapitalisme maakt tegen beter weten in geen gebruik van moderne industrie, en het privatiseren van staatsbedrijven en uitmelken van mensen en ondernemingen door middel van torenhoge belastingen zal onze economie uiteindelijk de das omdoen.