Waarom zijn zoveel massamoordenaars jonge blanke mannen?

Toen Dylann Storm Roof de bijbelstudie in de Emanuel African Methodist Episcopal Church in South Carolina beëindigde met een regen van kogels, verzekerde hij zichzelf van een plekje op de lijst van jonge, blanke Amerikanen die een groep vreemden vermoordden. We wisten al dat de meeste gewelddadige misdaden gepleegd worden door jongeren, en dat mannen eerder geneigd zijn geweld te gebruiken dan vrouwen. Maar als je kijkt naar Roof, Adam Lanza van Sandy Hook, en James Holmes van de Batman-première, lijkt het dat deze nieuwe generatie psychopaten nog gestoorder is dan hun voorgangers.

Als het over geweld en schietpartijen gaat, is het verleidelijk om je te richten op achterstandswijken en minderheden, maar onderzoek wijst uit dat massale schietpartijen vooral het werk zijn van blanke, heteroseksuele mannen – de meest bevoorrechte mensen van de maatschappij. Hoe kan het dat zij degenen zijn die op deze manier knappen? En is het opplakken van het label 'geestesziek' een manier om de rassenkwestie te ontwijken? Zoals Mother Jones schreef: "sinds 1982 zijn er minstens 70 massale schietpartijen geweest in de VS, en 44 van de daders waren blank." Dat betekent dat blanke mannen verantwoordelijk waren voor 63% van deze schietpartijen, terwijl ze eenveel kleiner deel van de Amerikaanse bevolking vormen. Hoewel de motieven verschillen, is er sinds het drama op de Columbine High School in 1999 een opvallende consistentie te zien in leeftijd, geslacht en ras van de daders.

Volgens data van de FBI is de meest voorkomende leeftijd van gewelddadige misdadigers 16 tot 24 jaar. "Dit is een belangrijke transitieperiode in je leven, waarin je waarschijnlijk minder te verliezen hebt," vertelde Pete Simi, professor criminologie van de Universiteit van Nebraska.

Toen er geprobeerd werd om Holmes ontoerekeningsvatbaar te verklaren, na de schietpartij in de bioscoop in Aurora in Colorado, zeiden zijn advocaten dat hij de typische leeftijd had waarop schizofrenie de kop op steekt. Volgens misdaad-auteur Stephen Singular wist Holmes dat er iets mis met hem was, en gaf hij toe last te hebben van obsessieve, moordlustige gedachten, waarvoor hij medicijnen kreeg. "Als je naar de lijst van schutters kijkt, slikten ze bijna allemaal antidepressiva of kalmeringsmiddelen," aldus Singular.

Singular ziet het vastgeroeste beeld van de macho man als één van de factoren die bijdragen aan de acties van de schutters. "Holmes wilde zijn ouders niet vertellen wat er aan de hand was, omdat hij niet zwak over wilde komen," vertelde Stephen Singular.

"Het gaat hier om de klassieke sociale constructie van mannelijkheid, waar agressie een onlosmakelijk deel van is," voegde Simi, de criminoloog, toe. "Het is niet zo dat deze constructie een directe aanleiding vormt, maar er komt een context uit voort waarin mannen veel eerder gewelddadig zijn."

Een onderzoek uit 2013 aan de Universiteit van Washington keek naar de buitengewoon hoge hoeveelheid massamoorden – drie slachtoffers of meer – gepleegd door jonge blanke mannen in de VS, en vond een correlatie tussen narcisme en dodelijke wraakacties.

"Het driedubbele privilege maakt het voor sommige blanke heteroseksuele mannen maakt tegenvallers en falen in het leven onverwachter, waardoor het beschamender voelt, waardoor ze met geweld het gevoel een ontoereikende man te zijn proberen af te schudden," schreven de auteurs.

Dit is zeker het geval voor Elliot Rodger, een welvarende, met seks geobsedeerde 22-jarige die zes mensen doodde in mei 2014, een wraakactie tegen vrouwen die hem hadden afgewezen. Ook voor de 20-jarige Adam Lanza, die verantwoordelijk was voor de schietpartij in Sandy Hook en de 23-jarige massamoordenaar Jared Loughner was vrouwenhaat een van de onderliggend motief.

Er is natuurlijk relatief weinig twijfel over Dylann Roof's motieven. Zijn angsten dat Afro-Amerikanen "onze vrouwen komen verkrachten" en "het land over willen nemen" zijn klassieke racistische angsten, ontstaan uit blanke privileges en een bedreigd gevoel van mannelijkheid.

"Het gevoel recht te hebben op dingen in het leven leeft veel sterker onder blanke mannen," vertelde Alan Fox, professor van Northeastern University aan The Washington Post. "Ze klagen dat hun banen afgepakt worden door Afro-Amerikanen, Mexicanen of Joden, en leven met het idee dat ze het recht hebben op een goedbetaalde baan. Als dat dan niet lukt is dat lasting te verteren." Naar verluidt was ook Roof werkloos ten tijde van de schietpartij, en werkte hij daarvoor als tuinman.

Na de tragische gebeurtenis in South Carolina is er een stortvloed aan artikelen gepubliceerd over hoe we Roof zouden moeten classificeren; als racist, terrorist of gek, wat suggereert dat deze categoriën elkaar uitsluiten. Volgens Simi is het waarschijnlijk dat Roof al tijden rondliep met psychologische problemen. Toch zal hij daardoor niet als ontoerekeningsvatbaar verklaard worden. Het is waarschijnlijk, voegde Simi toe, dat Roof's extreem racistische ideologie zijn diepere mentale problemen vergrootte.

"Zijn haat zat ongetwijfeld heel diep, en het heeft hem vast enorm lang dwars gezeten," aldus Simi. "Als we gegevens over zijn mentale gezondheid hadden gehad, zou je waarschijnlijk duidelijke omslagpunten kunnen zien. Als je je begint te identificeren met racistische standpunten, verandert dat hoe je over dingen nadenkt en wat je voelt. Als je dan een keer afgesneden wordt door iemand die toevallig niet blank is, dan zie je dat direct als bewijs dat 'ze' inderdaad het land overnemen, wat voor extreme gevoelens kan zorgen."

Sommige mensen zijn van mening dat de sterke focus op mogelijke mentale problemen om de hete brij van racisme en blanke privileges heen draait, maar het is belangrijk om in te zien dat dergelijke labels elkaar niet uitsluiten. Wat is er uiteindelijk gestoorder dan oprecht, fanatiek racisme?