De Hollandse woonwagencultuur is aan het uitsterven

Vorig jaar werd de woonwagencultuur officieel op de lijst van Immaterieel Cultureel Erfgoed Nederland gezet. Fantastisch nieuws voor alle woonwagenbewoners, zou je zeggen, maar dat valt enorm mee. Zo goed gaat het niet met de woonwagenscene. Als er een kamp in het nieuws komt heeft dat meestal te maken met overlast, drugs, en/of invallen van de politie. Zelfs als het een keer over iets vrolijkers gaat, zoals een karaokefeestje dat op een kamp is gehouden, haalt dat het nieuws omdat het feestje door de mobiele eenheid uit mekaar is geslagen. Gemeenten zijn de kampen liever kwijt dan rijk, en doen er veel aan om er vanaf te komen.

Behalve alle vooroordelen (overlast, drugs, Frans Bauer) wist ik zelf niet veel van woonwagenkampen af. Daarom sprak ik Piet van Assendorp, voorzitter van de Vereniging Behoud Woonwagencultuur in Nederland. Hij beweert dat kampbewoners stelselmatig worden gediscrimineerd en onterecht voor criminelen worden aangezien. Ik vroeg hem wat er wel en niet klopt aan alle vooroordelen die er zijn, en of er nog toekomst is voor de woonwagencultuur in Nederland.

VICE: Om even met de deur in huis te vallen, mag ik de term 'kamper' gewoon gebruiken?
Piet van Assendorp: We noemen onszelf het liefst 'reizigers'. Dat komt nog uit de tijd dat er geen vaste standplaatsen waren en woonwagenbewoners het land rondreisden om te venten. Maar sinds de jaren zeventig is het reizen aan banden gelegd en staan we op één vaste plek. De term 'kamper' is eigenlijk een belediging. Voor sommigen is het een geuzennaam, maar hou het maar liever op reiziger of woonwagenbewoner.

Als ik het goed begrepen gaat het niet zo goed met de woonwagencultuur.
Onze cultuur wordt ernstig bedreigd doordat veel gemeenten het uitsterfbeleid hanteren. Zodra er een standplaats voor een woonwagen vrijkomt doordat iemand overlijdt of verhuist, wordt deze direct opgeheven door de gemeente en mag er niemand meer wonen. Hierdoor worden de kampen steeds verder uitgedund en onze cultuur langzaamaan uitgeroeid.

Maar jullie cultuur is toch nationaal immaterieel cultureel erfgoed?
Die erkenning is leuk, maar juridisch gezien hebben we er niks aan. We kunnen er geen standplaats mee opeisen. Sterker nog: uit onderzoek blijkt dat de meeste gemeenten van de kampen af willen. Waarom is me niet duidelijk. Ik denk dat ze alle kampbewoners in normale huizen willen stoppen. Zoiets is voor ons natuurlijk ondenkbaar. Die woonvorm is een essentieel onderdeel van onze cultuur.

Wat zijn naast de woonvorm nog meer kernelementen van de woonwagencultuur?
We hebben een eigen taal (Bargoens) en verschillende tradities, zoals de doop en de heilige commune. Een hechte familieband is binnen onze cultuur ook zeer belangrijk. Daarin onderscheiden woonwagenbewoners zich van normale burgers.

Hoezo precies?
Bij ons is de familieband veel sterker. Wij stoppen onze ouderen niet in tehuizen en onze kinderen gaan niet naar de crèche. Die zorg nemen we zelf op ons. Burgermensen gaan misschien één of twee keer per week langs bij hun ouders. Ik wil m'n vader, moeder, broers, zussen, neven en nichten elke dag zien. Daardoor is er ook automatisch veel meer sociale controle op het kamp. Het is voor ons ondenkbaar dat er iemand twee jaar dood in een huis ligt. Als we elkaar bij wijze van spreken een half uur niet zien, maken we ons al zorgen.

Je kunt je dus niet even een paar uur terugtrekken in je woonwagen?
Privacy bestaat niet op het kamp. De deur van je wagen staat altijd voor iedereen open. Je hoeft elkaar ook niet eerst te bellen voor een afspraak. Het is de hele dag open huis.

Zijn er, behalve je deur niet op slot doen, nog meer ongeschreven kampregels?
We zijn ontzettend gesteld op onze hygiëne. Zo is het ten strengste verboden om schoenen te dragen binnen de wagen. Je handen wassen in de gootsteen van de keuken is echt een doodzonde. In de keuken wordt eten bereid – daar spoel je dus niet je vieze handen af. Als je dat flikt, word je onherroepelijk de wagen uitgegooid. Ook wordt de wasbak eruit gesloopt en een vervangen door een nieuwe. Binnen de wagen is de vrouw overigens de baas. Zij verzorgt de kinderen en poetst de woonwagen. De man verdient het geld en zorgt ervoor dat de rekeningen worden betaald.

Hoort de continue strijd tegen de autoriteiten en de gevestigde orde ook bij de woonwagencultuur?
Zo langzamerhand wel. Vanaf dag één is er al strijd met de overheid; we worden als tweederangs burgers behandeld en gediscrimineerd. Misschien komt dat ook door ons negatieve imago. We hebben geen al te beste naam natuurlijk. Een woonwagenkamp wordt door de buitenwereld gezien als een soort van vrijstaat met eigen regels en wetten. Ook worden we stelselmatig in de media neergezet als een stel criminelen. Zo is het natuurlijk niet. We zijn met dertigduizend reizigers, maar als er twintig iets fout doen, wordt de hele groep erop aangekeken en staat het direct de volgende dag met dikke koeienletters in de krant.

Toch worden er tijdens politie-invallen op het kamp regelmatig kwekerijen, gestolen goederen en andere illegale zaken aangetroffen.
Er wordt soms wel eens iets gevonden, maar zeker niet ieder keer. Wat er wel altijd gebeurt, is dat ze met honderden agenten binnenvallen en iedere wagen binnenstebuiten keren. In Den Bosch vielen ze in 2013 met driehonderd man het kamp binnen, waaronder zeventig militairen. Slaat dat niet een klein beetje door?

Het is wel zo dat er bij die inval voor miljoenen aan vermogen en twaalf vuurwapens werden gevonden.
Dat waren legale jachtgeweren met vergunning, en dan nog: waarom moet je met 300 man een kamp binnenvallen? In totaal wonen daar 25 mensen, waaronder kinderen en bejaarden. Als ze in een normale woonwijk iemand willen arresteren, doorzoeken ze toch ook niet elke woning? Maar op het kamp wordt iedere woonwagen met man en macht van onder tot boven doorzocht. Het is pure machtsvertoon.

Als u weet dat een mede-kampbewoner zich bezighoudt met criminele activiteiten. Zou u dan de politie erop af sturen?
Nee, nooit.

Maar tegelijkertijd ondervindt u er wel hinder van als er een inval wordt gedaan. Is dat niet tegenstrijdig?
Misschien wel, maar ik zal niet de politie inschakelen. Dat noem ik NSB-mentaliteit. Het kan zijn dat ik zelf met die persoon ga praten, maar een echte woonwagenbewoner belt nooit de politie.

Zelfs niet als u weet dat iemand van het kamp een moord heeft gepleegd?
Ik werk aan geen enkel politieonderzoek mee.

Hoe ziet u de toekomst van de woonwagencultuur?
Als het uitsterfbeleid wordt doorgezet in alle gemeenten is er geen toekomst meer. Voor mijn eigen kinderen is het al niet meer mogelijk om een standplaats aan te vragen.

Dus uw kinderen wonen over een tijdje in een normaal huis?
Als het aan mij ligt zal dat nooit gebeuren. Dan blijven ze gewoon bij mij wonen. Of ze moeten er vrijwillig voor kiezen, want ze zijn absoluut niet verplicht om in een woonwagen te gaan wonen. Ik vind gewoon dat ze recht hebben op een keuze en niet dat de overheid voor hen bepaalt of ze in een woonwagen of in een normaal huis moeten gaan wonen.

Bedankt. En sterkte.