Waarom kunnen sommige mensen hun schuld niet toegeven?

We kennen allemaal wel iemand die nooit fout zit: een ouder die “omdat ik het zeg!” schreeuwt, een vriend die iedere poging tot een serieus gesprek weglacht of een collega die een heel draaiboek aan excuusjes klaar heeft liggen als-ie zich ergens voor moet verantwoorden. Het kan best lastig zijn om te dealen met iemand die iedere vorm van verantwoordelijkheidsgevoel van zich afschudt, en nog lastiger om dat gedrag in onszelf te herkennen.

“Wanneer je op een beleefde toon feedback krijgt – een beoordelingsgesprek van je werkgever, een vriend die wat probeert aan te kaarten – en echt bereid bent tot zelfinzicht, kan je er echt wat aan doen,” zegt Andrea Bonior, klinisch psycholoog en auteur van Detox Your Thoughts. En toch blijft het makkelijker gezegd dan gedaan om op “beleefde feedback” te reageren. “Je kunt makkelijk de gewoonte ontwikkelen om reflexmatig in de verdediging te schieten,” zegt Bonior. “Voor sommige mensen is het heel moeilijk om hun verantwoordelijkheid te nemen, omdat ze dat nog nooit eerder hebben gedaan.”

“Het is lastig om een gezonde relatie te onderhouden met iemand die nooit fouten erkent,” zegt gezinstherapeut Barrie Sueskind tegen VICE. “Je moet je verwachtingen bijstellen en niet steeds gefrustreerd raken als het weer gebeurt. Als iemand heeft laten zien niet zo goed op zichzelf te kunnen reflecteren, zou je je energie niet moeten verspillen door erop te hameren dat diegene jouw standpunt moet erkennen en de schuld op zich moet nemen.”

Laten we eens kijken waarom sommige mensen weigeren hun verantwoordelijkheid te nemen, en hoe jij kunt bepalen of het loont om te proberen dat te doorbreken. Deze is voor jou, verantwoordelijkheidsontwijker.

Als je altijd ontkent dat je schuldig bent aan allemaal kleine dingen, zoals dat je vergeten bent om de airco uit te zetten of iets te lang doorgaat met een harde grap, kan dat egoïstisch of gemeen zijn, maar ook een dieperliggende oorzaak hebben. “Veel mensen zijn opgevoed met het idee dat ze minder geliefd worden als ze schuld erkennen,” zegt Sueskind. “In sommige gezinnen word je zwaar gestraft als je een fout maakt: dan krijg je bijvoorbeeld minder liefde of aandacht. Als je dat in je jeugd hebt meegemaakt, is de kans groot dat je later vaak zal ontkennen dat je ergens schuldig aan bent, omdat je dat associeert met het beschadigen van belangrijke relaties.”

Het kan lastig zijn om dat soort patronen te herkennen bij collega’s, omdat je daar (meestal) een wat minder intieme relatie mee hebt, maar als je enigszins het idee hebt dat er zoiets achter zou kunnen liggen, dan is het goed om te laten merken dat diegene zich veilig genoeg kan voelen om wél eerlijk tegenover zichzelf te zijn, door zelf te laten zien dat je ook fouten toe kan geven. “Een van de beste manieren om zoiets te leren is door het juiste voorbeeld te krijgen,” zegt Sueskind. “Je moet iemand laten zien dat het oké is om fouten toe te geven en dat zoiets ook een beschadigde relatie kan herstellen.” Dus geef vooral jezelf de schuld als je vergeten bent de kat eten te geven en bied meteen je excuses aan als je ergens te laat komt opdraven – juist die kleine dingen geven aan dat het helemaal oké is om te erkennen dat je de mist in bent gegaan.

Als het idee dat je een foutje hebt gemaakt volledig verandert hoe je naar jezelf kijkt, ben je misschien wel heel perfectionistisch of wil je in ieder geval zo perfect mogelijk overkomen naar anderen. Perfectionisme wordt vaak als iets positiefs gezien, maar eigenlijk is dat onterecht.

“Mensen vinden het vaak moeilijk om hun verantwoordelijkheid te nemen als ze al heel onzeker zijn of zo’n kwetsbaar ego hebben dat ze het idee hebben dat ze gelijk waardeloos zijn als ze iets fout doen,” zegt Bonior. “Als ze dan een fout maken, hebben ze geen oog meer voor hun positieve eigenschappen, zoals dat ze slim zijn, of een goede vriend. Het is namelijk alles of niets: je bent een goede vriend die nooit iemand in de steek laat of een slim persoon die nooit de fout in gaat.”

Het ding is dat je op een bepaald moment niet meer aan die standaard kunt voldoen. En door vast te blijven houden aan het idee dat je een onfeilbare alleskunner bent, kunnen ook andere mensen daar last van hebben.

Als je écht denkt dat je altijd overal onterecht de schuld van krijgt, dan heb ik slecht nieuws voor je: dat klopt niet. Waarschijnlijk lees je dit hele stuk ook niet eens, dus even voor de rest: sommige mensen zijn zo ingesteld dat ze denken dat iedereen het altijd fout heeft en hen erbij willen naaien, en dat elke concessie die zij doen een bedreiging voor hen vormt.

“Mensen met weinig zelfbewustzijn vinden het vaak lastig om schuld te accepteren,” zegt Sueskind. “Sommige mensen vinden het moeilijk om in te zien wat hun aandeel is in een conflict. Ze geven eerder andere mensen of dingen de schuld dan dat ze hun eigen rol erkennen.” Als dat klinkt als iemand die je kent, besef dan dat het niet per se een kwaadaardige eigenschap is – het is eerder “onvolwassen” gedrag, zoals Sueskind het noemt, waar mensen “machteloos en boos, of verdrietig, of allebei” van worden.

“Zie het als een soort kosten-batenanalyse: is het iets dat ik kan accepteren? Wil ik dat? En wil ik er ook aan werken als de ander dat niet doet?” zegt Bonior. De ene relatie is natuurlijk makkelijker te verbreken dan de andere. Bij een liefdesrelatie kan het nogal een dealbreaker zijn als iemand zijn fouten niet toe kan geven, maar bij een verre vriendschap heb je daar wellicht minder last van. Bij familieleden loont het om er eens een serieus gesprek over te voeren, maar bij een collega met wie je verder toch niet zoveel te maken hebt, boeit het misschien niet per se.

Wat Bonior betreft gaat iemand de grens over als hij of zij doorschiet in controlegedrag of constant de schuld op jou afschuift, waardoor jij weer de pineut wordt. “Ik heb veel relaties gezien waarbij één iemand er zelf in is gaan geloven dat-ie overal schuldig aan is,” zegt ze. “Je moet in de gaten houden hoe je zelf reageert, want na een tijdje zou je ook jezelf meer dingen kwalijk kunnen nemen dan eigenlijk zou moeten, omdat je zo vaak hebt gehoord dat alles jouw schuld is.”

Als iemand het niet heel kwaad bedoelt, zijn er ook andere manieren om ermee om te gaan, wat er vooral op neerkomt dat je af moet zien van de behoefte om überhaupt iemand ergens de schuld van te geven.

Bonior zegt dat het essentieel is om vooral jezelf centraal te stellen en niet al te aanvallend te zijn. Zeg iets als: “Ik snap niet zo goed waarom je de afwas niet hebt gedaan terwijl je dat wel belooft hebt, en mij vervolgens de schuld geeft dat ik ‘kwetsbaar kookgerei’ heb” en niet: “Jij doet nooit de afwas en hebt altijd superdome kutsmoesjes!” Een beetje een cliché, zegt Bonior, maar het helpt wel. “Mensen die de schuld op anderen afschuiven, schieten altijd makkelijk in in de verdediging.”

Sueskind zegt dat als iemand geen tekenen van verbetering vertoont, je misschien niet meer moet verwachten dat diegene zijn gedrag gaat veranderen. “Doe specifieke verzoeken, die praktische resultaten opleveren,” zegt ze. “Wat wil je uit de situatie halen, afgezien van het erover eens worden wiens schuld het is? Bied hapklare oplossingen aan en vertel wat vanaf nu je verwachtingen zijn.”

Je kunt ook je eigen rol in een conflict of onplezierige situatie erkennen – ook als de ander dat niet ook doet. “Als je verantwoordelijkheid neemt voor jouw aandeel, volgt de ander misschien niet meteen jouw voorbeeld, maar het is wel een manier om er binnen de mogelijkheden iets aan te doen, in plaats van dat je maar blijft hangen aan iemand die zeer waarschijnlijk niet op zichzelf reflecteert of stappen zet om jullie relatie te verbeteren,” zegt Sueskind. “Verantwoordelijkheid nemen is van essentieel belang om jezelf te verbeteren en te groeien. Het is bevrijdend om in te zien dat je niet perfect bent, maar het nog steeds waard bent om geliefd en gerespecteerd te worden.”

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE US.
Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.