De wildste complottheorieën over corona (en waarom je ze niet moet geloven)

Voor mensen die in complottheorieën geloven, is het nieuwe coronavirus een dankbare aanleiding om er stevig op los te speculeren. Ze maken misbruik bij de angst die bij veel mensen heerst, waardoor niet alleen het virus zelf, maar ook veel onjuiste informatie over de wereld wordt verspreid.

Alex Jones van Infowars beweerde bijvoorbeeld dat het virus een biologisch wapen is waarmee China de Amerikaanse regering wil ontregelen – hij verkoopt zelf ook tandpasta die je zou behoeden voor besmettingsgevaar. Anderen denken dat het virus wordt veroorzaakt door 5G.

Het is een nieuw virus waar we nog weinig over weten. Mensen die de autoriteiten wantrouwen en bang zijn dat de samenleving instort – ook op momenten dat er geen pandemie heerst – zoeken naar houvast door de meest vergezochte theorieën de wereld in te slingeren, of ze nou ergens op slaan of niet. Op het internet, maar ook soms op tv zijn flink wat speculaties, nepverhalen en complottheorieën te vinden.

“We zien verschillende vormen van onjuiste informatie langskomen,” zegt Gianluca Stringhini, een universitair docent aan de Boston University die gespecialiseerd is in desinformatie. “Van berichten dat je van het virus geneest als je bleekmiddel drinkt of een zoutbad neemt tot theorieën dat het ontstond doordat mensen vleermuizen gingen eten.”

Het coronavirus is veroorzaakt door 5G

Een YouTuber uit Californië met 166.000 volgers beweerde afgelopen maand in een video dat het virus in feite een stralingsvergiftiging is die is veroorzaakt door het 5G-netwerk. De hoge frequenties van deze nieuwe technologie zouden volgens haar invloed hebben op de zuurstofopname, waardoor er ademhalingsproblemen ontstaan – wat ook een symptoom is van COVID-19. Om niet door YouTube op te worden gemerkt als verspreider van nepnieuws, formuleert ze haar woorden zorgvuldig: China noemt ze bijvoorbeeld ‘CH’, het coronavirus ‘CV’ en 5G schrijft ze uit tot ‘f-i-v-e-g’.

Er is geen enkel bewijs dat er een verband is tussen het coronavirus en 5G, maar dat weerhoudt mensen er niet van om het fanatiek te blijven delen op social media. Inclusief wereldkaarten waarop je kunt zien waar 5G is ingevoerd, wat verdacht veel overeen zou komen met de landen die door het virus zijn getroffen. “Om de vaccinaties in je en chemtrails te activeren heb je 5G nodig,” schreef iemand op een Facebook-pagina voor QAnon-aanhangers. “Corona zit in ons dna,” antwoordde iemand. “De frequenties van 5G kunnen gebruikt worden om je dna te veranderen, waardoor het virus zich kan ontwikkelen. Dit is bio-oorlogsvoering.”

Coronavirus is een biologisch wapen

Wetenschappers weten nog steeds niet precies hoe het coronavirus is ontstaan, maar ze zijn het er wel over eens dat het niet expres door iemand is ontwikkeld. Het vermoeden is dat het begon op een markt in Wuhan, waar vissen en wilde dieren werden verkocht.

Eind januari circuleerde er echter een ongepubliceerd – en ook vrij onbetrouwbaar – paper van Indiase wetenschappers online, waarin stond dat de eiwitsequenties van het coronavirus erop wezen dat het in een lab was ontstaan. De bewering werd ontkracht door virusonderzoekers, en een paar dagen later werd het paper ingetrokken door de auteurs. Maar het kwaad was al geschied: complotdenkers over de hele wereld gebruikten het paper als bewijs om ‘aan te tonen’ dat het virus als biologisch wapen was bedoeld.

Dit is een van de meest vertelde complottheorieën, en het heeft zelfs verschillende varianten, afhankelijk van af wie het vertelt. Volgens Alex Jones is het dus het werk van de Chinezen, die samen met de deep state de Amerikaanse economie willen ontwrichten en proberen te voorkomen dat Donald Trump in november opnieuw tot president wordt verkozen.

De bewering dat China erachter zit werd herhaald door de Republikein Tom Cotton, tijdens een uitzending op Fox News. Daarna was er een lichte variatie van christelijk leider en Trump-aanhanger Jerry Falwell Jr., die bij Fox and Friends verkondigde dat het virus een biologisch wapen van Noord-Korea was.

Op de Iraanse staatstelevisie werd weer gezegd dat het coronavirus een Amerikaans biologisch wapen moest zijn. Onder andere de Iraanse tv-persoonlijkheid Ali Akbar Raefipour suggereerde dat de regering-Trump het virus had ontwikkeld voor de oorlog met Iran en China.

Ook Zhao Lijian, een woordvoerder van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken, wees met de vingers naar de VS – al sprak hij niet van een biologisch wapen. Hij suggereerde op Twitter dat het Amerikaanse leger het coronavirus had geïmporteerd, en die theorie circuleerde in China nog weken op social media. Om precies te zijn beweerde hij dat de 300 militaire atleten die meededen aan de Militaire Wereldspelen in Wuhan al besmet waren met het virus.

Een andere variant is dat Bill Gates de ontwikkeling van het virus zou hebben gefinancierd. Dat klopt niet – hij stapte zelfs uit het bestuur van Microsoft om zich meer te kunnen richten op zijn liefdadigheidsinstelling, waarmee hij miljoenen uittrok om het coronavirus te bestrijden.

Het coronavirus ontstond doordat mensen vleermuizen gingen eten

Onderzoekers vermoeden dat schubdieren, die ook wel pangolins of termieteneters worden genoemd, het virus van vleermuizen naar mensen hebben overgedragen. De schubben van deze beesten worden verwerkt in traditionele Chinese medicijnen en soms op dierenmarkten verkocht. Of ze ook bij de markt in Wuhan verkrijgbaar waren is niet bekend, maar wetenschappers zeggen dat het type coronavirus dat bij schubdieren is aangetroffen het meest vergelijkbaar is met dat van mensen.

Online ging deze nuance al snel verloren: er werden verhalen en memes verspreid over de Chinese voedselcultuur, met een racistische ondertoon. De aanleiding was met name een video van een kom vleermuizensoep, die gretig werd gedeeld op social media. Nu wordt vleermuizensoep in sommige delen van China inderdaad als delicatesse beschouwd, maar niet in Wuhan. De video kwam niet eens uit China, maar uit Palau, een land in de Stille Oceaan.

Eerder deze maand beweerde Fox News-presentator Jesse Watters dat het virus was veroorzaakt doordat Chinezen rauwe vleermuizen en slangen eten. “Het zijn hongerige mensen,” zei hij tegen zijn lachende medepresentatoren. “De Chinese, communistische regering slaagt er niet in om zijn volk te voeden. Ze zijn wanhopig, want dit voedsel is onverhit en onveilig. Dat is volgens wetenschappers de bron van het virus.”

Het coronavirus stelt eigenlijk niet zoveel voor/is een linkse mediahoax

Het idee dat het coronavirus “maar een griepje” is, is niet alleen het wijdst verspreide, maar ook het gevaarlijkste misverstand over de pandemie. Mensen als André Hazes en Gerard Joling zeiden in eerste instantie dat mensen het niet zo moeten overdrijven, maar ook personen met een iets belangrijkere functie vonden het wel meevallen, zoals de president van de Verenigde Staten.

Volgens Donald Trump waren de media maar wat paniek aan het zaaien. Toen het virus toch wel wat heftiger bleek te zijn, en de kritiek op zijn afwachtende houding toenam, begonnen zijn bondgenoten de media en democraten ervan te beschuldigen dat ze zijn presidentschap in gevaar wilden brengen. Fox-presentator Trish Regan sprak op 10 maart van een “coronavirus impeachment scam” – terwijl er op dat moment al minstens 26 Amerikanen waren overleden, en honderden besmet. Trump is inmiddels radicaal van mening veranderd: hij riep de noodtoestand uit en stelde een inreisverbod in voor de meeste Europese landen.

Dit alles is vooral gevaarlijk omdat de mate waarin we het virus kunnen bedwingen sterk afhangt van hoe serieus mensen het nemen: dat we reizen en sociaal contact beperken en regelmatig onze handen wassen. Het besef lijkt gelukkig steeds meer in te dalen, maar je kunt niet vaak genoeg benadrukken dat je uiteindelijk gewoon het best kunt luisteren naar mensen die er verstand van hebben.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE US.