Waarom worden sommige mensen zo ontzettend woest als het over gender gaat?

Afgelopen weekend werd de 14-jarige Frédérique (soms ook Ashton genoemd) in Amstelveen in elkaar geslagen, omdat de tiener niet antwoordde op de vraag of ze “een jongen of een meisje” is. Frédérique werd met een gebroken neus, gebroken tanden en kneuzingen afgevoerd naar het ziekenhuis. Wat er in het hoofd omging van de jongen die Frédérique aanviel, zullen we misschien nooit weten, en hoewel Frédérique zelf niet expliciet heeft uitgesproken dat ze non-binair is, illustreert dit voorval wel hoe enorm beladen het onderwerp ‘gender’ in 2021 nog steeds is – en hoe fel er wordt gereageerd op het idee dat er meer zou kunnen bestaan dan enkel ‘mannen met piemels’ en ‘vrouwen met vulvas’. 

Waarom worden sommige mensen, die op geen enkele manier persoonlijk geraakt worden door de genderfluïditeit van iemand anders, hier in hemelsnaam zo vreselijk kwaad over?

Om deze vraag te beantwoorden, bel ik met professor Sarah Bracke, die gespecialiseerd is in gender studies aan de Universiteit van Amsterdam. Dat Frédérique aangevallen werd omdat ze niet wilde vertellen “of ze nu een jongen of een meisje is”, laat volgens Bracke goed zien hoe bang sommigen worden van het idee dat iemand ook non-binair zou kunnen zijn. Volgens haar zegt de angst voor genderfluïditeit dan ook vooral iets over onze eigen identiteit en de waarde die we daaraan toekennen in onze samenleving. Want: als iemand genderfluïde kan zijn, ben ik zelf dan nog wel een ‘echte’ man of vrouw? Ook laat dit voorval goed zien hoe het onvermogen van sommigen om hier een normaal gesprek over te voeren, kan leiden tot geweld online en in de echte wereld.

Vorige week publiceerde VICE een video waarin ik Bracke sprak over complottheorieën rondom het concept ‘gender’. Zij concludeerde in dat gesprek dat een binair en heteronormatief keurslijf ervoor zorgt dat een deel van de samenleving zich niet geaccepteerd voelt – met alle gevolgen van dien. Er zijn bijvoorbeeld tot vijf keer meer zelfmoordpogingen onder lhbti+-jongeren dan onder heteroseksuele jongeren, 43 procent van de trans personen maakt jaarlijks discriminerend geweld mee en een derde van de trans personen geeft aan zich nooit volledig veilig te voelen.

Hoewel Bracke in de video vooral sprak over het belang van acceptatie, bestond het gros van de reacties op Facebook uit mensen die vonden dat dit “veel te ver gaat” of “propaganda” is. Iemand was bang dat hierdoor “het hetero-gender ontkend” zal worden, iemand anders zei dat binnenkort iedereen “zijn geslacht zal weghalen”. Nog iemand anders dacht dat het de bedoeling was dat iedereen die die video zag trans werd en volgens een laatste reactie moesten we accepteren dat niet iedereen trans personen zal accepteren.

Deze reacties laten zien hoe moeilijk en beladen dit gesprek nog steeds is. Geweld tegen jongeren zoals Frédérique laat zien hoe belangrijk het is om het hierover te blijven hebben. “Wat meespeelt is dat onze samenleving zo georganiseerd is dat het binaire gendermodel, dus man en vrouw, de hoeksteen vormt. Dat heeft dan weer invloed op hoe mensen hun identiteit vormen,” vertelt Bracke. “Als dat binaire in vraag wordt gesteld, komt bij sommigen hun identiteit op losse schroeven te staan. Het kan ontzettend bedreigend aanvoelen.” 

Volgens Bracke is het verhaal van Frédérique een pijnlijk voorbeeld van hoe groot de angst kan zijn als mensen niet in dat m/v-hokje kunnen of willen passen. “Veelzeggend in het verhaal van Frédérique is dat ze simpelweg antwoordde: wat maakt het voor jou uit welk geslacht ik heb? Frédérique gooide de vraag gewoon terug. En dat legt ook het pijnpunt bloot: die angst voor non-binariteit heeft te maken met de eigen identiteit.”

“Uiteindelijk komt het erop neer dat je bezorgd bent dat ideeën over gender de hele samenleving overhoop zullen gooien – en dat heeft consequenties voor jezelf. Zo’n persoon denkt: nu moet moet ik plots anders leren kijken naar dingen en moet ik meegaan in een nieuwe denkwijze, door bijvoorbeeld iemands voornaamwoorden te onthouden. Daar is onze samenleving nog niet op voorbereid,” vertelt Bracke.

De angst om als cisgender heteroseksueel persoon uiteindelijk een minderheid te vormen, kan ook een reden zijn waarom mensen hier zo heftig op reageren, legt Bracke uit. “Dat alsmaar meer jongeren hun genderidentiteit onderzoeken, vinden mensen confronterend, omdat het opnieuw zou kunnen betekenen dat zij zich zullen moeten aanpassen aan een veranderende wereld.”

“Voor veel mensen is dit allemaal nieuw, en vaak bekijken ze het op een ietwat karikaturale manier. In zulke gevallen heeft het wel degelijk zin om dingen beter uit te leggen, zodat deze mensen begrijpen dat de dalende invloed van die strak binaire gendernormen niet betekent dat zijzelf ineens non-binair moeten worden.'” 

Die angst voor het onbekende lijdt volgens Bracke vaak tot morele paniek. “Het gaat heel vaak over ‘de kinderen’, die op school een hoop dingen op een andere manier zullen leren dan mensen die problemen hebben met het non-binaire gender zelf gewend zijn. En als je vervolgens uitlegt dat je jongeren heel simpel kan uitleggen dat gender niet vast hoeft te staan, zorgt dit weer voor woede onder mensen die vinden dat je van kinderen af moet blijven.”

De angst voor en woede over het non-binaire is volgens Bracke dan ook niet altijd terug te leiden tot pure onwetendheid, maar vaak een ideologische kwestie. “Het gaat over verschillende visies op de wereld, waarbij in een visie enkel plaats is voor man of vrouw en de rest wordt geproblematiseerd, ofwel door een deel van de medische wereld of door geweld op straat. En in de andere visie wordt een lans gebroken voor alle diversiteit die er rondom gender is.”

Toen Frédériques aanvaller haar vroeg of ze “een jongen of een meisje” was, antwoordde Frédérique: “Ik ben wie ik ben, en jij mag zijn wie jij wil zijn.” Deze mooie woorden vatten uiteindelijk perfect samen hoe ontzettend simpel – en niet griezelig, dramatisch of ontwrichtend – het gesprek ook zou kunnen zijn.