Deze artiest maakt van tatoeëren een vorm van therapie

Tatoeages zijn voor veel mensen een manier om zichzelf ergens aan te herinneren, om een dierbare te eren of om iets anders met veel betekenis op hun lichaam vast te leggen. Maar wat als je daarin nog een stapje verder gaat, en het laten zetten van een tatoeage een vorm van therapie wordt? 

De Franse Justine Gérard biedt in haar studio in Schiedam therapeutische tattoo-sessies aan, waarbij het laten zetten van een tattoo onderdeel is van een helingsproces. Haar klanten mogen zelf bepalen wat en hoeveel ze met haar delen, en op basis van hun verhaal ontwerpt Justine dan een tattoo. “Ik teken altijd direct op de huid, en we kunnen alles nog aanpassen. Degene die de tattoo krijgt, heeft altijd de controle. Ik werk niet in mijn eentje in opdracht van de klant, we werken altijd samen.”

Justine is geen gediplomeerd psycholoog of therapeut, maar gebruikt de opgedane kennis uit haar studie psychologie en benadrukt altijd het belang van praten met een professional. Ze vertelt dat een hoop van haar klanten al in therapie zijn voor hun problemen en trauma’s. “Vaak is een therapeutische tattoo de laatste stap in het helingsproces. Mijn klanten hebben al verwerkt wat er is gebeurd, en willen het hoofdstuk afsluiten.” 

Een aantal maanden geleden lanceerde Justine een nieuw project op haar Instagrampagina, waarbij ze feministische slogans tatoeëert op haar klanten, hen interviewt over de betekenis van de slogan en ze daarna uitnodigt om dezelfde tekst ook op haar lichaam te tatoeëren. Teksten die voorbijkomen zijn She is art en Silence is compliance. Zelf heb ik een bepaald trauma nooit helemaal kunnen verwerken – het laten zetten van een tattoo door Justine leek me een mooie manier om dit nare hoofdstuk af te sluiten. 

Ik ging daarom naar Schiedam om een therapeutische tattoosessie te ondergaan. Tegelijkertijd praatte ik met Justine over haar bijzondere manier van werken, over pijnlijke maar bevrijdende tattoos en over hoeveel ruimte ze ondertussen nog over heeft voor nieuwe tatoeages eigen lichaam. 

VICE: Hoi Justine! Waarom en hoe ben je begonnen met tattoo-therapie? 
Justine Gérard: Ik heb een tijdje psychologie en criminologie gestudeerd, maar deze opleidingen heb ik nooit afgemaakt. Mijn beste vriendin was tattooartiest en ze liet me een avondje oefenen op een stuk nephuid. Terwijl mijn vrienden druk bezig waren met studeren, kocht ik een shitty tattoomachine en begon ik met experimenteren, gewoon als hobby. Eigenlijk zet ik al vanaf het begin van mijn carrière therapeutische tattoos, want ik kan iemand niet tatoeëren als ik geen diepere connectie met diegene voel. Ik ging het pas adverteren als therapeutische tattoos nadat ik zelf die ervaring had gehad bij een andere artiest. Ik was in Montreal, waar heel veel goede artiesten zitten, omdat het een supercreatieve en queer-friendly stad is. Ik stuurde een artiest een berichtje met de vraag: Hey, mag ik je mijn levensverhaal sturen, en dat jij daar dan een ontwerp bij maakt? Ze stemde in, en ik stuurde haar een lange e-mail, waar ik vooral vertelde over een abusive relatie uit het verleden. Ik wilde deze tattoo om mezelf eraan te herinneren dat ik die relatie overleefd heb, dat ik terug heb gevochten en dat ik in mijn eigen kracht sta. Die tattoo was zo fucking pijnlijk, maar zo bevrijdend. Toen dacht ik: als deze artiest mij deze ervaring kan geven binnen mijn helingproces, misschien kan ik het dan ook doen voor anderen.

Wat is het moeilijkste aan de combinatie van tatoeëren met therapie? 
Je grenzen aangeven en bewaken. Soms is dat heel lastig, vanwege mijn mentale gezondheidsproblemen kan het zijn dat iets wat een klant vertelt me heel erg raakt, zelfs wanneer ik duidelijk mijn grenzen heb aangegeven. Het is belangrijk voor me om empathie te hebben voor mijn klanten, maar er zit een gevaarlijk verschil tussen empathie en sympathie. Ik kan begrijpen hoe jij je voelt, maar het is belangrijk dat ik me niet in jouw schoenen ga zetten. Ten eerste, omdat ik nooit kan weten hoe jij je precies voelt, en ten tweede omdat ik je niet meer kan helpen wanneer ik jouw gevoelens zelf ga voelen. 

Hoe bereid je je voor op een tattoo-therapiesessie? Weet je altijd van tevoren waar je het over gaat hebben? 
Van de meeste mensen weet ik de grote lijnen van het verhaal. Soms vinden mensen het bijvoorbeeld ook fijn om een boek of lied met me te delen, dat weerspiegelt hoe ze zich voelen. Verder heb ik geen bepaalde routine die ik volg om me voor te bereiden, het belangrijkste is dat ik voor de sessie goed in m’n vel zit. Ik zal nooit tatoeëren als ik me mentaal of fysiek niet goed voel. Mocht dat toch het geval zijn, dan bel ik de klant op of stuur ik een berichtje om de situatie uit te leggen. Als ik me niet goed voel, kan ik geen anderen helpen. Daarom zorg ik ervoor dat ik goed eet en slaap voor alle afspraken, en ik beperk mijn sociale interacties, omdat m’n batterij snel leeg raakt. Eigenlijk is wat ik ná de sessie doe veel belangrijker dan de voorbereiding: ik maak de ruimte schoon, zorg voor frisse lucht en ga naar buiten om even wat tijd door te brengen in de natuur. Ik log uit van sociale media en geef mezelf de rust die ik nodig heb.

Wat is precies het doel van een therapeutische tattoo? 
Wanneer je iets traumatisch mee maakt, sluiten je hersenen zich automatisch af. Dit is een heel natuurlijk overlevingsmechanisme. Dit is ook de reden waarom het vaak gebeurt dat je bevriest als je slachtoffer wordt van seksueel overschrijdend gedrag. Het laten zetten van een tatoeage die gerelateerd is aan een traumatische ervaring, is een manier om te zeggen: Destijds kon ik niks doen, maar ik heb nu de controle. Een tatoeage gerelateerd aan je trauma betekent dat je de macht terugclaimt. En die kracht wil ik graag teruggeven aan de mensen die naar mijn studio komen en hun verhaal met mij delen. Vooral omdat een tattoo iets fysieks en permanent is. Het betekent dat wat er ook gebeurt, die indicatie van jouw eigen kracht voor altijd op jouw lichaam blijft staan.

Op je Instagram is te zien dat je een erg progressieve en inclusieve artiest bent. Wat nou als er iemand met opvattingen die daar haaks op staan naar je studio wil komen voor een therapeutische tattoo?
Al vanaf het begin van de coronapandemie ben ik pro-vaccinatie, pro-mondkapjes en pro-social distancing. Sommige mensen zijn dat niet, en ik tatoeëer daarom ook niemand die zich niet aan deze regels houdt in mijn studio. Dit is namelijk iets wat invloed heeft op mij en mijn gezondheid. Er was laatst iemand die het heel duidelijk maakte dat diegene geen mondkapje wilde dragen en zichzelf niet zou laten testen voor de afspraak. Dus ik weigerde hen te verwelkomen in mijn studio. Hetzelfde zou bijvoorbeeld gelden voor iemand die openlijk homofoob of vrouwonvriendelijk is, diegene kan een bedreiging vormen voor mij, omdat ik een queer vrouw ben. Maar, zoals je al zegt, ik ben heel mondig op Instagram, en ik trek het type mensen aan dat op mijzelf lijkt, dus ik denk dat het niet zo snel zal voorkomen dat zo iemand een afspraak bij mij wil maken. 

Zelf heb ik al meerdere tattoos laten zetten, en ik ben ook in therapie geweest. Ik weet dus hoe vermoeiend dat allebei kan zijn. Hoe zorg jij dat je niet helemaal uitgeput bent na een sessie?
Nou, dat ben ik eigenlijk wel altijd. Maar het is te belangrijk om het niet te doen. 

Als het tijd is voor het zetten voor mijn tatoeage, ben ik een beetje opgelaten. De sfeer in de kleine studio is prettig en ik voel dat ik Justine kan vertrouwen, het verbaast me hoe makkelijk het is om haar mijn hele verhaal te vertellen. Tegelijkertijd probeer ik ook te voorkomen dat er stiltes vallen, af en toe ontsnapt er een ongemakkelijke lach uit m’n mond. 

Als ik klaar ben met m’n verhaal zegt Justine heel serieus: “Ik geloof je. Je gevoelens mogen er zijn en het is niet jouw schuld.” Ik voel me ineens een stuk lichter. 

Justine pakt haar tattoogun om de slogan die ik uitgekozen heb, non c’est non, op mijn zij te tatoeëren. Terwijl ze bezig is vertelt Justine me over hoe ze begonnen is met dit kunstproject:

“Ik heb veel dingen meegemaakt in mijn leven waar ik behoorlijk wat trauma’s aan over heb gehouden. Na jaren aan therapie ben ik nu op een punt dat ik er makkelijk over kan praten. Ik heb alle emoties voorbij zien komen bij mezelf, en ik weet hoe ik ze moet accepteren en door kan gaan. Maar er is één emotie waar ik nog steeds moeilijk mee om kan gaan, en dat is woede. Wanneer je boos bent op een persoon, kun je in gesprek gaan en het samen oplossen, maar wanneer je boos bent op een heel patriarchaal systeem, is het alsof je ruzie hebt met een stenen muur. Ik voelde dus al deze woede in mezelf, en ik dacht: wat kan ik ermee doen? Toen besloot ik dit project op te zetten en mijn emoties erin te stoppen. Ik heb mijn eigen trauma’s weten te verwerken, en dat wil ik ook voor anderen doen.” 

En waarom nodig je iedereen uit om jou ook te tatoeëren? Komt het ook weleens voor dat je iemand weigert?
Ik wil tegen iedereen zeggen dat ik ze geloof. Het maakt me niet uit welke slogan je kiest, ik geloof je. Ik geloof zelfs zo diep in de tekst die mijn klanten uitkiezen, dat ik klaar ben om het op mijn eigen lichaam te laten tatoeëren. Ik stop mijn ziel in dit project, maar ook mijn lichaam. Het kan wel eens voorkomen dat ik me na het tatoeëren van de klant niet goed genoeg voel om zelf ook getatoeëerd te worden. Dat is al een keer voorgekomen, en toen hebben we een nieuwe afspraak gemaakt. Ik zou me ook niet comfortabel voelen bij een slogan die bijvoorbeeld te maken heeft met een bepaald thema waar ik mezelf niet in kan herkennen. Bijvoorbeeld wanneer een persoon van kleur een tekst uitkiest die te maken heeft met racisme. Ik ben zelf wit, dus ik zal dat nooit begrijpen. In die situatie zou ik de klant vragen om zelf een slogan voor mij te bedenken, zodat ik wel mijn support kan tonen maar ik mezelf niet hun ervaring toe-eigen. 

Ik heb net mijn eigen slogan, non c’est non, op je been getatoeëerd, en het valt me op dat er al aardig wat teksten op je lichaam staan. Wat ga je doen als er geen plek meer over is?
Justine [lachend]: Daar had ik in eerste instantie nog niet over nagedacht. Maar inmiddels heb ik een mooie oplossing, ik ga de tattoos gewoon laten overlappen. Dit beeldt naar mijn mening ook precies de groep mensen uit die mij hebben getatoeëerd, die allemaal hun stem laten horen. Net als tijdens een protest, wanneer iedereen samen aan het schreeuwen is. Het is een visuele representatie van alle verhalen die elkaar versterken.