Hoe je seksleven is als je niets meer kunt ruiken

Het verlies van je reukzin op lange termijn is meer dan alleen een opmerkelijk kenmerk van corona. Zelfs vóór de pandemie schatten experts in dat minstens één op de acht mensen met een vorm van reukstoornis leven en dat zo’n 3 procent helemaal niks ruikt. Sommige mensen raken dit zintuig kwijt als gevolg van andere ernstige luchtweginfecties of door neurodegeneratieve stoornissen, hoofdletsel of een reeks andere gezondheidsproblemen. Sommigen worden geboren met een zwakke of afwezige reukzin en sommigen raken het van nature kwijt naarmate ze ouder worden. Maar het verlies van de reukzin heeft ongeacht de oorzaak of mate vaak grote effecten op iemands leven – zo ook diens seksleven. 

Het is al langer bekend dat de reuk een beetje invloed heeft op seks. Dat algemene bewustzijn heeft ook bijgedragen aan beweringen over de sensuele krachten van bepaalde geurtjes of feromonen. Maar harde wetenschap rondom de effecten van geur op seks staat nog maar in de kinderschoenen, dus de meeste claims zullen hooguit anekdotisch zijn – en het grootste deel van de praatjes over feromonen zijn regelrechte lariekoek. Het enige dat we zeker weten is dat geuren die we vies vinden een flinke afknapper kunnen zijn, terwijl we behoorlijk warm kunnen lopen voor geur die we persoonlijk lekker vinden – en dat mensen die hun reukzin zijn kwijtgeraakt vaak laten weten een lager libido te hebben gekregen, naast een algemeen lager niveau van seksuele bevrediging. 

Dankzij de systematische nalatigheid jegens geur in onze cultuur en de armoedige staat van de wetenschap omtrent reukzin is het vaak moeilijk voor mensen die met reukverlies kampen om iemand te vinden die hen kan helpen te begrijpen wat ze precies doormaken. De paar specialisten en steungroepen die zich met reukverlies bezighouden focussen ook op mensen helpen omgaan met belangrijke veiligheidsproblemen, zoals het niet kunnen ruiken van gaslekken of bedorven eten en gaan ook over de angst en depressie die vaak het gevolg zijn van het verlies van een zintuig. Er is vrijwel geen informatie of ondersteuning beschikbaar voor mensen die met de gevolgen van reukverlies op seks proberen om te gaan. 

Ik lijd al minstens zes jaar aan reukverlies. (Het lijkt bij mij een geleidelijk iets te zijn en was in het begin waarschijnlijk zo subtiel en vorderde zo stapsgewijs dat het een tijd duurde voor ik het doorhad, dus het is moeilijk om de tijdlijn precies vast te stellen.) De laatste paar jaar heb ik er letterlijk mijn werk van gemaakt om uiteen te zetten hoe deze verandering aan mijn zintuigen elk aspect van mijn leven heeft veranderd. Ik legde recentelijk contact met Paige*, een actief en betrokken lid van de reukverlies-gemeenschap die meer dan tien jaar geleden haar reukzin volledig kwijtraakte. Ik praatte met haar over de manieren waarop reukverlies seks kan beïnvloeden – en hoe moeilijk het kan zijn om die effecten te benoemen of er mee om te gaan. 

*Op haar verzoek heeft VICE de naam van Paige veranderd om haar privacy te beschermen.

VICE: Reuk is zo’n complex zintuig en iedereen lijkt er zo’n aparte relatie mee te hebben. Hoe bewust was jij je van geur in je dagelijks leven en specifiek in je seksleven, voordat je reukverlies ervoer? Was reuk een belangrijk deel van je wereldbeleving? 
Net als de meeste mensen lette ik niet echt op mijn reukzin totdat die verdwenen was. Ik nam het zeker weten voor lief. Wat betreft seks, je kunt het lichaam van je partner ruiken, diens zweet en wat er verder allemaal nog bij komt kijken, dus geur is zeker onderdeel van de ervaring. Maar het is zo lang geleden dat ik heb kunnen ruiken… Ik heb geen sterke herinneringen van geur die mijn ervaring van seks beïnvloedde. 

Elke ervaring van reukverlies is ook uniek per persoon. Hoe is het voor jou geweest? 
Ik was een keer erg ziek in de winter en in de lente daarop besefte ik me een keer tijdens het ontbijt dat ik helemaal niks kon ruiken. Ik heb volledige anosmie. Dus ik heb nooit te maken gehad met parosmie of fantosmie. Heb jij anosmie? 

[Noot: anosmie verwijst naar volledig reukverlies, terwijl hyposmie naar gedeeltelijk reukverlies verwijst. Mensen met hyposmie kunnen het vermogen om een bepaald geurdeeltje te detecteren volledig kwijtraken, terwijl dat voor een ander deeltje maar deels het geval is, of ze worden gevoeliger voor weer een ander geurdeeltje. De precieze combinatie verschilt per persoon. Omdat ‘geur’ de interpretatie van ons brein van de wisselwerking tussen meerdere geurdeeltjes is, ervaren mensen met hyposmie vaak parosmie, geurvertekeningen, of fantosmie, geurhallucinaties.] 

Ik heb hyposmie, en mijn reukverlies lijkt geleidelijk te zijn. Op dit moment kan ik veel geuren niet meer met zekerheid oppikken en ik heb af en toe last van parosmie. 
Ah.

Maar mijn parosmie betrekt zich niet tot seks. Ik sprak ooit met iemand wiens parosmie sperma als brandend organisch materiaal liet ruiken. Het was erg indringend en maakte de seks natuurlijk nogal uitdagend. 
Oh, dat klinkt vreselijk. 

Was er een punt nadat je je bewust was geworden van je reukverlies dat je voor het eerst opmerkte dat je de geuren waar je aan gewend was tijdens seks er niet meer waren?
Het was geen bewuste keuze, maar ik heb mijn anosmie lange tijd genegeerd. Ik wist dat ik iets kwijt was, maar het was te moeilijk om te onderzoeken wat het precies was. En ik weet dat dat voor de meeste mensen niet logisch klinkt. Soms vragen mensen me “hoe is het überhaupt mogelijk om dat te negeren?” Het is ontkenning. Af en toe werd ik verdrietig, omdat ik me realiseerde dat ik sommige dingen nooit meer zou kunnen ruiken, of dat ik iets dat ik voor het eerst tegenkwam nooit zou kunnen ruiken. Ik vind het moeilijk om terug te kijken naar die eerste paar jaren nadat ik m’n reukzin verloor, om me dergelijke dingen te herinneren. 

Maar het eerste waar ik aan moet denken is toen ik voor het eerst met mijn partner naar m’n moeders huis ging tijdens de feestdagen. Mijn partner en ik zijn net nadat ik anosmie kreeg gaan daten en dit was misschien toen we een jaar samen waren. Tijdens de feestdagen rook het huis altijd naar kerstbomen en lekker eten en toen ik me besefte dat ik dat nooit meer zou ruiken dacht ik, ‘oh, ik ga m’n partner nooit meer kunnen ruiken’. Geuren zijn zo emotioneel en spelen zo erg in op je instinct en nu voelt het alsof ze helpen met het kweken van een gevoel van intimiteit met mensen. De afwezigheid ervan kan het een flink effect hebben – maar ik weet niet hoe ik het moet verwoorden. Dus toen ik me realiseerde dat ik m’n partner nooit zou ruiken dacht ik, ‘dit is gewoon niet eerlijk. Dit is niet oké’. Ik was depressief en boos. Die hele periode van feestdagen was erg moeilijk voor me. Ik word er soms nog steeds erg verdrietig van. 

Ik heb het destijds trouwens zelfs aan m’n moeder en zus gevraagd, “Hoe ruikt hij?” [Lacht.] Mensen zijn erg slecht in geuren beschrijven, dus ze zeiden gewoon iets van, ‘oh, hij ruikt lekker. Fris.’”

Heb je je partner hier ooit over verteld?
In het begin niet, omdat ik het toen gewoon niet over reukverlies had. Maar door de jaren heen heb ik het wel eens verteld. Hij zegt dan gewoon, “Nou je moeder zei dat ik lekker ruik. Dus dat is goed! Toch?”

[Lacht.] Heb jij hem eigenlijk wel eens gevraagd of hij is afgestemd op of aangetrokken tot geuren tijdens seks? 
Nee, dat heb ik nooit gedaan – maar dat moet ik nu wel doen! 

Je hebt gepraat over de realisatie dat geur het vermogen heeft om sterke ervaringen en intimiteit te creëren of te versterken. Hoe zou je zeggen dat je anosmie jouw ervaring van seks zelf heeft aangetast? 
Het is alsof de seks meer gesaneerd is, omdat ik niet dat instinctieve aspect ervan ervaar. Ik ruik het zweet niet. Ik ruik de … andere lichaamsgeuren niet. Ik weet niet echt hoe ik het moet omschrijven… Je hebt andere mensen met reukverlies vast wel de analogie horen gebruiken van het leven van achter glas ervaren, toch? 

Ja. 
Je ervaart de wereld nog steeds, maar er zit een barrière tussen. Of, iemand gebruikte de analogie van kleurentelevisie versus zwart-wit televisie. De beste manier waarop ik het kan verwoorden is: het is alsof je seks hebt in zwart-wit.

Ik denk hier erg vaak over na. Of we ons er nou bewust van zijn of niet, we krijgen constante feedback van al onze zintuigen tijdens seks en die helpen ons om sensaties te versterken of ons in de ervaring onder te dompelen. Om daar één zintuig van weg te halen – één bron van feedback – moet wel een effect hebben. Maar de effecten van geur zijn vaak zo subtiel of onbewust, zo moeilijk om te ontwarren in ons hoofd en zo moeilijk om onder woorden te brengen. Hoe leg je zo’n verlies of gebrek aan iemand uit?
Ik weet het niet zeker. Maar ik denk dat we wel kunnen stellen dat het seks over het algemeen minder aangenaam maakt, toch? Als je één aspect van je zintuigen mist… Nou, ik denk niet dat veel mensen genieten van erg geurige seks, dus misschien zitten er ook wat voordelen aan. Maar ik blijf terugkeren naar het woord ‘instinctief’. Seks wordt op bepaalde manieren minder instinctief, en als het minder instinctief is dan is het ook minder intens. Maar ik kan het niet met zekerheid zeggen. 

Afgezien van het feit dat je anderen niet kunt ruiken, ben je ook wel eens ongerust over dat je jezelf niet kunt ruiken? Ik kan daar echt over gaan inzitten, vooral als ik intiem met iemand ben. Ik heb geen manier om er zelf achter te komen of ik stink of niet. Dus dan denk ik, ‘oh nee, heeft deze persoon die nu erg dichtbij me is last van vreselijke stank?’ 
Ja, je zou wel denken dat ik me nogal zorgen zou maken over lichaamsgeur, adem en dat soort dingen voordat ik seks ga hebben, maar om de een of andere reden is dat nooit zo. Misschien komt het gewoon omdat mijn partner lief is en nooit iets zegt als ik wel stink. [Lacht.] Misschien is hij gewoon gewend aan hoe ik ruik. Maar in twaalf jaar tijd heeft hij nooit iets gezegd als “hey, misschien moet je even gaan douchen.”

Misschien heeft hij hyposmie? Ik weet het niet. 

Het is vast mogelijk! Lichte hyposmie is waarschijnlijk veel meer veelvoorkomend dan mensen denken. 
Ik denk eigenlijk wel dat hij het heeft. We hebben een erg jonge zoon en soms ruikt mijn partner het als hij in zijn broek heeft gepoept, maar vaak kan hij het niet ruiken en moet hij de poep echt zien. Het probleem is dat we geen basistesten doen voor reuk zoals we dat wel doen voor zicht en gehoor. Dat zouden we wel moeten doen, alleen al omdat je zoveel over iemands algemene gezondheid kunt leren afgaand op hun reukzin! Maar als er geen basisdata over iemands reukzin beschikbaar is, hoe kun je dan nagaan of diens reukzin achteruit gaat en diegene dat doorheeft of niet. Het is erg moeilijk te zeggen.

Maar ik ben blij dat ik geen angststoornis heb, want veel mensen met reukverlies hebben daar wel last van. 

Het heeft waarschijnlijk deels te maken met in hoeverre we voor ons reukverlies waren afgestemd op geur in het algemeen en vooral op onze eigen geuren, toch? Ik zweet erg veel en ik weet dat dat voor een aantal van mijn partners een probleem is geweest. Dus nu ik niet kan merken of mijn zweet stinkt terwijl ik me daar al bewust van was en er ook nogal gevoelig over ben – dat is nu allemaal nog erger geworden. 
Tja, ik heb me nooit echt druk gemaakt over of ik stonk of niet voordat ik anosmie kreeg. Ik heb geloof ik niet echt een sterke geur. Ik weet alleen nog een paar keer tijdens de middelbare school, toen ik aan het sporten was en meerdere wedstrijden op een dag had, dat ik zoveel aan het zweten was dat ik echt stonk. 

Hoe heeft de algemene ervaring van reukverlies de praktische kant van de seks die je hebt beïnvloed? Ben je meer of minder geïnteresseerd in bepaalde activiteiten door het gebrek aan reuk-inputs? Ik heb bijvoorbeeld met mensen gepraat die door parosmie gevoeliger waren geworden voor de geuren die worden geassocieerd met orale seks, en het daarom vermeden. Daarentegen heb ik ook met mensen gepraat die aanvankelijk gevoelig waren voor die geuren, ze daarna niet meer konden ruiken en toen veel meer genoten van orale seks. 
Het is niet zozeer dat m’n reukverlies invloed heeft gehad op wat ik doe tijdens de seks, maar meer dat ik denk dat ik meer seks zou hebben als ik zou kunnen ruiken. Misschien zou mijn partner binnenkomen met een lekker luchtje op en zou dat een positieve stemming of opwinding bij me veroorzaken. Maar het is een beetje zoals hoe eten ruiken honger kan opwekken en het niet kunnen ruiken betekent dat ik misschien minder vaak honger voel dan ik anders zou voelen. Het zal wel vaker voorkomen dat mensen met reukverlies minder vaak seks hebben, toch?

Je bent niet de enige persoon met reukverlies met wie ik heb gepraat die denkt dat dat het geval is, maar net zoals met alles dat met reukverlies te maken heeft zal het wel geen universeel ding zijn. Maar vind je het een vervelende gedachte, dat je je zonder je reukverlies misschien seksueler zou voelen?  
Goeie vraag. Ik was eigenlijk al niet heel erg seksueel toen ik m’n reukzin nog wel had. En ik denk eigenlijk niet vaak meer na over hoe dingen zouden zijn als ik wel zou kunnen ruiken. 

Veel mensen met reukverlies doen erg hun best om hun reukzin weer terug te krijgen. Jij ook? 
Mensen in de reukverlies-gemeenschap hebben het idee dat als je genoeg je best doet bij geurtraining het voor je kan werken – dat je in ieder geval een paar dingen weer kan ruiken. En ik heb het geprobeerd, maar het is me nooit gelukt om bepaalde geuren weer terug te krijgen. Elke keer dat ik iets probeer en het niet werkt is het weer een herinnering aan dit verlies en voel ik meer verdriet. Dus misschien klinkt het nogal fatalistisch, maar voor mijn eigen mentale gezondheid hou ik me tegenwoordig niet bezig met herstel. In plaats daarvan denk ik gewoon, ‘wat zou het punt ervan zijn om het nu weer terug te krijgen?’

Ik ben nu op een punt in m’n leven waar ik om de acceptatie van reukverlies heen draai. Of in ieder geval op een punt waar ik denk van, ‘tja, dit is wat het is’. Ik ben meer geïnteresseerd in leven met wat ik wel heb – en, na dit gesprek, meer leren over hoe mijn partner geur ervaart tijdens de seks. 

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op VICE US. 

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.