De gezondheid van donkere vrouwen wordt door haarproducten in gevaar gebracht

"Je kan dit," zei Jackie Provost keer op keer tegen zichzelf wanneer haar kapster de relaxer weer eens te lang in haar haar liet zitten. Met haar tanden strak op elkaar geklemd en haar nagels in de armleuning van de stoel gedrukt, wachtte ze af terwijl het chemische stijlmiddel in haar hoofdhuid brandde. De maandelijkse kappersafspraak kostte haar twee uur en 120 dollar, maar het was de enige manier om haar dikke, krullerige haar glad te maken en te stijlen. De pijn die erbij kwam kijken"was niet het allerfijnste gevoel," maar het was nodig om een kapsel te krijgen dat ‘acceptabel’ genoeg was om op kantoor mee te verschijnen. Pas zo’n tien jaar later, toen ze als vrijwilliger voor de non-profitorganisatie Black Women for Wellness in Los Angeles begon te werken, vroeg ze zich af of de relaxer vol chemische stoffen misschien slecht was voor haar gezondheid.

In 2015 bracht BWW een onderzoek uit over de gezondheidseffecten van haarproducten die gericht zijn op vrouwen van kleur. Pas toen leerde Provost dat deze producten vaak hormoonontregelende stoffen bevatten, die de afgifte van hormonen zoals oestrogeen nabootsen of beïnvloeden. Uit andere onderzoeken is gebleken dat deze chemicaliën de kans op borst- en andere soorten kanker kunnen vergroten. Provost had haar beide grootmoeders al aan kanker verloren; beiden hadden eierstokkanker, en de oma van haar moeders kant had ook borstkanker. "We hebben al een verhoogd risico op kanker," zegt ze. "En daar voeg ik ook nog eens al deze chemicaliën aan toe. Waarom zou ik dat doen voor iets dat eigenlijk helemaal niet nodig is?"

Provost is inmiddels 37 en werkt als consultant voor plaatselijke gezondheidscentra. Ongeveer drie jaar geleden stopte ze met relaxers gebruiken. In plaats daarvan begon ze met YouTube-tutorials kijken waarin wordt uitgelegd hoe zwarte vrouwen hun haar op natuurlijke wijze kunnen verzorgen. Nu wast en verzorgt ze haar haar met appelciderazijn en conditioner op basis van sheaboter. Uit recent onderzoek is gebleken dat het een verstandige keuze was om voor natuurlijke opties te kiezen. In april werd er bijvoorbeeld een onderzoek gepubliceerd waarin werd gekeken naar haarproducten voor donkere vrouwen en kinderen. Hieruit bleek niet alleen dat de producten chemicaliën bevatten die (zoals eerder al werd aangetoond) de hormoonbalans ontregelen, maar ook dat ze mogelijk tot astma kunnen leiden. Veel van deze gevaarlijke chemicaliën staan daarnaast niet eens op de ingrediëntenlijst vermeld.

Het onderzoek werd uitgevoerd onder leiding van Jessica Helm, onderzoekster aan het Silent Spring Institute in Boston. Helm en haar team bestudeerden achttien haarproducten die volgens een enquête onder vrouwen (waarvan de meeste van kleur) in New York City het meest werden gebruikt. Onder deze producten vielen drie relaxers, drie anti-kroesmiddelen, een hete oliebehandeling, zes lotions, een leave-in-conditioner en vier middelen om de haarwortels mee te stimuleren.

De bevindingen van het onderzoek werden gepubliceerd in Environmental Research, en laten mogelijk zien waarom donkere vrouwen meer hormoongerelateerde gezondheidsproblemen ervaren, zoals vroeggeboorte, diabetes, obesitas en een eerdere start van de menstruatie (gekoppeld aan verhoogd risico op borstkanker) dan witte vrouwen. Ook blijken vrouwen en kinderen van kleur vaker astma te hebben, zegt Helm. Bovendien neemt het aantal donkere vrouwen met borst- en baarmoederhalskanker toe, en hebben zij vaker agressievere vormen van de ziekte dan witte vrouwen.

Zoals bij dit soort kwesties vaker het geval is, is er meer onderzoek nodig om het verband tussen de producten en de gezondheidsproblemen definitief te bevestigen. "Onderzoek heeft gesuggereerd dat hormoonverstorende chemicaliën in verband kunnen worden gebracht met deze aandoeningen, maar we kunnen niet zeggen of ze gezondheidsverschillen tussen zwarte en witte vrouwen verklaren," zegt Kyla Taylor van het National Institute of Environmental Health Sciences. Ami Zota, een assistent-professor van milieu- en arbeidsgezondheid aan de George Washington University, voegt hieraan toe dat "niemand probeert te zeggen dat de chemicaliën [in het onderzoek] de enige risicofactor zijn voor vroeggeboorte," of andere gezondheidsproblemen. Het zou daarentegen wel "een factor kunnen zijn die bijdraagt aan de grote verschillen die we vandaag zien tussen zwarte en witte vrouwen," zegt Zota. "De uitspraken van de onderzoekers zijn het dus absoluut waard om verder te onderzoeken."

Zota legt ook uit dat het belangrijk is om op te merken dat de wetenschappers zich specifiek op chemicaliën richtten die in dierproeven al in verband zijn gebracht met astma of hormoonontregeling. Het verband tussen haarproducten en bepaalde aandoeningen waar vrouwen van kleur over het algemeen meer last van hebben (zoals baarmoederfibromen en een vroegere menstruatie) zijn ook al eerder bestudeerd in epidemiologische onderzoeken. Het verband tussen haarproducten en andere aandoeningen, zoals astma en vroeggeboorte, zijn echter nog niet eerder onder de loep genomen, zegt Zota.

De biologische systemen van mensen en dieren vertonen veel overeenkomsten, waardoor dieronderzoeken ons ook inzicht kunnen geven in aandoeningen onder mensen. Desondanks zijn er grote verschillen, gaat Zota verder. De manier waarop dieren in een laboratorium worden onderworpen aan de chemicaliën is heel anders dan de manier waarop mensen er in hun dagelijks leven aan worden blootgesteld. Bovendien krijgen de dieren veel hogere doseringen toegediend dan er in onze haarproducten te vinden zijn.

Het onderzoek keek daarnaast slechts naar achttien producten, die volgens een steekproef onder vrouwen in New York City het meest werden gebruikt. Ook heeft het enkel de hoeveelheid chemicaliën in deze producten gemeten. We kunnen op basis van eerder onderzoek dus wel bedenken wat de invloed van deze chemicaliën op het lichaam is, maar "we kunnen uit enkel de nieuwe gegevens geen directe conclusies trekken over de gezondheidsrisico’s ervan," legt Zota uit.

Helm en haar team richtten zich op 66 chemicaliën die in een eerder onderzoek in verband werden gebracht met astma en hormoonontregeling, en werden aangetroffen in een aantal verzorgingsproducten. Vervolgens hebben ze gekeken hoeveel van deze chemicaliën aanwezig waren in de haarproducten die volgens de vrouwen uit New York het meest werden gebruikt.

De onderzoekers vonden hierin 45 van de 66 chemicaliën, waarvan ieder afzonderlijk product er tussen de 4 en 30 bevatte. De meeste bevatten parabenen, die als conserveringsmiddelen waren toegevoegd. Dat is problematisch, aangezien steeds meer bewijs suggereert dat parabenen kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van borstkanker. "Dat ligt echter behoorlijk ingewikkeld," zegt Philippa Darbre, hoogleraar oncologie aan de University of Reading. Er zijn vijf soorten parabenen die over het algemeen het vaakst worden gebruikt in consumentenproducten, maar iedere vrouw lijkt er anders op te reageren. De haarlotions bleken de grootste hoeveelheid parabenen te bevatten. Queen Helene Cholesterol Hair Conditioning Cream en Pink Classic Light Oil Moisturizer Hair Lotion van het merk Luster bestonden qua gewicht bijvoorbeeld uit meer dan 0,2 procent methylparabeen.

Het merendeel van de producten die door Helm werden onderzocht, bevatte ook zogenoemde cyclosiloxanen, een ingrediënt dat wordt gebruikt om het product beter smeerbaar te maken en meer vocht in te laten brengen. Een recent onderzoek onder leiding van Darbre heeft aangetoond dat het blootstellen van menselijke borstcellen aan deze cyclosiloxanen ervoor kan zorgen dat de genen anders gaan werken, in dit geval dat de borstcellen de expressie van het BRCA1-gen verliezen. Van die mutatie is bekend dat-ie het risico op borstkanker vergroot. Het onderzoek van Darbre werd echter niet uitgevoerd op het menselijk lichaam, maar op borstcellen die in een laboratorium waren gekweekt. "Er zijn slechts een paar epidemiologische studies onder mensen gedaan waarbij de gezondheidseffecten van siloxanen zijn onderzocht," zegt Zota. Eén cyclosiloxaan, decamethylcyclopentasiloxaan (D5), kwam het meest voor van alle chemicaliën die door Helm en haar team werden gemeten in de producten. De anti-kroesmiddelen uit het onderzoek (John Frieda Collection Frizz-Ease Hair Serum, Original Formula; Schwarzkopf Citre Shine Anti-frizz Serum; en Smooth 'N Shine Polishing Instant Repair Hair Polisher, Extra Strength) bevatten qua gewicht 38 tot 46 procent D5.

Twee van de relaxers (Soft & Beautiful Just for Me No-Lye Conditioning Relaxer Children’s Coarse en PCJ Pretty-n-Silky No-Lye Conditioning Creme Relaxer Children’s Regular) bevatten de hoogste concentratie van vijf chemicaliën die in Europa zelfs verboden zijn. En dat terwijl beide voor kinderen zijn bedoeld. Tonic probeerde verhaal te halen bij de bedrijven achter de producten, maar enkel Luster reageerde. Zij vertelden ons dat ze niet op de hoogte zijn van dit onderzoek en dat "alle producten die momenteel door Luster Products Inc. worden geproduceerd en verkocht volkomen veilig zijn om door de consument te worden gebruikt."

"Deze resultaten zijn zorgwekkend, omdat we weten dat kinderen het meest vatbaar zijn voor hormoonontregelende chemicaliën en blootstelling aan dit soort chemicaliën het risico op borstkanker op latere leeftijd kan verhogen," zegt Helm. Ze voegt hieraan toe dat ze bovendien verband houden met problemen in de neurale en reproductie-ontwikkeling, en veranderingen kunnen veroorzaken in de hormoonspiegel. Dat laatste zou er mogelijk op kunnen wijzen dat ze bijdragen aan hormoongerelateerde problemen, zoals baarmoederfibromen en het polycysteus-ovariumsyndroom. Maar het zijn waarschijnlijk niet alleen de twee relaxers uit het onderzoek die reden tot bezorgdheid geven. Andere merken die niet in het onderzoek zijn getest, bevatten mogelijk veel van dezelfde chemicaliën, zegt Helm. Ze stelt mensen daarom voor om alternatieven voor chemische relaxers te gebruiken, zoals natuurlijke haarstijlen, minder heet stijlen of vlechten dragen.

Het gebruik van deze chemische producten tijdens de zwangerschap kan zelfs de ontwikkelende foetus beïnvloeden. Dithylftalaat of DEP – de meest voorkomende chemische stof – zou bijvoorbeeld in verband kunnen staan met een verhoogde gewichtstoename tijdens de zwangerschap. Dat vergroot niet alleen de kans op zwangerschapsdiabetes en andere gezondheidsproblemen voor de moeder, maar ook de kans dat het kind later zelf obesitas krijgt. Veel ftalaten (behalve DEP) worden bovendien geassocieerd met geboorteafwijkingen bij jongens, zegt Helm. Onderzoekers hebben de blootstelling van foetussen in de baarmoeder aan het ftalaat DEHP (wat voorkomt in relaxers) gekoppeld aan genitale afwijkingen bij pasgeboren jongens. Dit zou hun eigen vruchtbaarheid op latere leeftijd negatief kunnen beïnvloeden.

Dus hoeveel en hoe vaak zou je deze haarproducten moeten gebruiken voordat ze echt een gevaar voor je gezondheid beginnen te vormen? "Helaas heb ik geen duidelijk antwoord op die vraag," zegt Nneka Leiba, directeur van het wetenschapsteam voor gezondheid bij de Environmental Working Group. Het is lastig vast te stellen of een gezondheidsprobleem daadwerkelijk door de specifieke chemicaliën in een verzorgingsproduct is veroorzaakt.

Genen, levensstijl en allerlei andere factoren zorgen ervoor dat de risico’s voor ieder individueel persoon verschillen. Iemand zou bijvoorbeeld zou bijvoorbeeld al tientallen jaren lang kunnen roken zonder er gezondheidsproblemen aan over te houden, terwijl iemand die alleen maar meerookt wel longkanker krijgt. Hetzelfde geldt voor gevaarlijke chemicaliën in verzorgingsproducten. "Voor wie al een verhoogd risico heeft, kan het gebruik van deze producten een kantelpunt zijn dat leidt tot een ziekte," zegt Leiba.

Het vaststellen van een causaal verband tussen een chemische stof in een product en een bepaalde ziekte is ook moeilijk, vanwege de tijd die het kan duren voordat een ziekte optreedt. Ziekten zoals borstkanker hebben meerdere jaren nodig om zich te ontwikkelen. Dat betekent dat er grote, dure en tijdrovende onderzoeken nodig zijn om erachter te komen of specifieke chemicaliën in een bepaald type product het risico op de ziekte kunnen vergroten. Daarnaast is het lastig om de effecten van de blootstelling aan één product te meten, omdat we dagelijks veel producten gebruiken die dezelfde chemicaliën kunnen bevatten.

Desondanks zijn deze producten nog steeds een reden tot bezorgdheid. De meeste vrouwen van kleur gebruiken dagelijks namelijk meerdere haarproducten (soms zelfs meerdere keren per dag) wat ervoor zorgt dat de blootstelling gedurende hun hele leven behoorlijk kan opbouwen. "De combinatie van de verschillende chemicaliën in deze producten kan ook gevolgen met zich meebrengen," zegt Helm. "We weten dat deze chemicaliën in onze lichamen terechtkomen. Als er bewijs voor is dat dit gevaarlijk is, waarom proberen we dan niet om de blootstelling eraan te verminderen?" Helaas is dat lang niet zo eenvoudig als het lijkt. Je zou er natuurlijk voor kunnen kiezen om geen haarproducten meer te gebruiken die de chemicaliën uit het onderzoek bevatten, maar het probleem is dat 84 procent daarvan niet eens op de etiketten van de producten stond aangegeven.

Volgens Darbre zit er niets anders op dan al deze producten uit ons leven te bannen als we het risico op borstkanker niet willen vergroten. Dat is voor vrouwen van kleur echter een stuk lastiger, aangezien er voor hen veel minder alternatieven bestaan. Uit de Skin Deep database voor schoonheidsproducten die door EWG is samengesteld, blijkt dat 40 procent van de producten gericht op een divers publiek weinig gezondheidsrisico’s met zich meebrengt. Bij de producten die gericht zijn op donkere vrouwen is dit slechts 25 procent. Zota merkt hier echter wel bij op dat Skin Deep "geen perfecte database is, omdat het gebaseerd is op de informatie die op de productetiketten vermeld staat." Zoals uit het onderzoek van Helm bleek, staan lang niet altijd alle chemicaliën hierop. Desondanks is het "een nuttige bron, omdat het gratis en gebruiksvriendelijk is."

Zota zegt dat het onderzoek van Helm te maken heeft met een breder probleem onder vrouwen van kleur. Zij worden namelijk vaker aan chemische schoonheidsproducten blootgesteld dan witte vrouwen, doordat de marketing van producten die op donkere vrouwen zijn gericht (zoals relaxers en huidbleekmiddelen) ze onder druk zet om te voldoen aan witte schoonheidsidealen. In het American Journal of Obstetrics and Gynaecology merkte Zota onlangs bijvoorbeeld op dat vrouwen van kleur meer geld aan schoonheidsproducten uitgeven dan het nationale gemiddelde in Amerika. "Veel van deze producten dragen bij aan de sociale mobiliteit van donkere vrouwen en hun kans op een betere baan," legt ze uit.

En dat blijkt te kloppen. Volgens een Amerikaans onderzoek dat vorig jaar werd gepubliceerd, voelen donkere vrouwen namelijk twee keer zoveel druk om hun haar te stijlen voor hun werk dan witte vrouwen. In 2010 werd een donkere vrouw uit het Amerikaanse Alabama zelfs afgewezen voor een baan bij een callcenter, omdat ze weigerde haar dreadlocks af te knippen. De vrouw wil nu in hoger beroep gaan, omdat eerder door de rechter werd besloten dat het verbod op dreadlocks niet discriminerend was.

Jackie Provost hoopt dat de bevindingen van Helm niet alleen het bewustzijn in de donkere gemeenschap vergroten, maar ook mensen daarbuiten doen beseffen hoeveel tijd, geld en moeite het kost om zwart haar aan witte standaarden te laten voldoen. Uiteindelijk kan dit namelijk ook nog eens gevaarlijk zijn voor de gezondheid van mensen van kleur.

"Naar mijn idee leven mensen in Amerika nog altijd te weinig mee met de ervaring van mensen van kleur," zegt Provost. "Dit is een manier om onze dagelijkse ervaringen, beslissingen en keuzes te leren begrijpen, maar ook de gevolgen hiervan voor onze gezondheid in te zien. Hopelijk helpt dit mensen om te begrijpen hoe onze beslissingen worden beïnvloed door wat de maatschappij normaal en aanvaardbaar vindt."

Volg ons op Facebook voor meer gezondheidsverhalen en advies voor onvolmaakte mensen.