De Nederlandse judoka die Georgiër werd voor een plek op de Olympische Spelen

Judoka Esther Stam (29) staat op een druilerige voorjaarsochtend in een Parijse hotellobby oog in oog met tien geblokte Georgiërs. Ze levert bij één van hen haar Nederlandse paspoort in. Letterlijk, maar ook figuurlijk, want kort na de ontmoeting in het hotel verruilt ze haar Nederlandse nationaliteit voor de Georgische. Ze maakt deze radicale stap om haar ultieme droom waar te kunnen maken: deelname aan de Olympische Spelen. Met succes. Dit is haar opmerkelijke route naar Rio.

Begin 2014 bungelt Esther Stam nog onderaan de wereldranglijst, die mede bepaalt welke judoka’s in 2016 mee mogen doen aan de Olympische Spelen. Bij judo mag per gewichtsklasse maar één deelnemer per land naar de Spelen. Daarom moet Stam in Nederland afrekenen met twee ijzersterke concurrentes: de nummer één van de wereldranglijst, Kim Polling, en de toenmalige nummer twee van Europa, Linda Bolder. Rio is dus praktisch onhaalbaar. Stam lukte het in 2012 ook niet om zich te plaatsen voor de Spelen in Londen door diezelfde concurrentie, dus ze heeft op dat moment nog maar twee opties. “Ik dacht: óf ik modder nog vier jaar door, maar dan stop ik waarschijnlijk, óf ik ga er nog een keer alles voor doen.” Ze kiest voor het laatste en begint te onderzoeken of ze misschien voor een ander land kan uitkomen.

In de sportwereld, en zeker in het judo, is het niet ongebruikelijk om van nationaliteit te veranderen. Zo stond Elco van der Geest in 2012 namens België op de Olympische Spelen, en is Stams eerder genoemde concurrente Linda Bolder inmiddels overgestapt naar Israël. Veel sporters kiezen dan wel voor een buurland of een land waar ze op z’n minst een band mee hebben. Stam niet. Samen met haar entourage gaat ze na in welke landen ze het meeste kans maakt en waar ze bruikbare contacten hebben. Ze benaderen meerdere ‘niet echt voor de hand liggende landen’, waaronder Azerbeidzjan. Uiteindelijk wordt het Georgië. Maar waarom in godsnaam Georgië, een land waar je in Nederland alleen van hoort als het het aan de stok heeft met grote broer Rusland of er weer eens een gewapend conflict oplaait in een van de grensgebieden? Het antwoord van Stam is simpel: “Omdat het te regelen was”.

Bij Stams Nederandse judoclub Kenamju trainen al jaren een aantal Georgiërs met een groot netwerk in de judowereld. Georgie Gvichiani is daar een van. Hij brengt Stam in contact met de president van de Georgische judofederatie, David Kevkishvili. En zo staat de lange, blonde Nederlander in februari 2014 in een Parijse hotellobby tegenover Kevkishvili en negen andere stevige Georgische mannen. Als de president haar vraagt naar haar beste prestaties, is de Nederlandse judoka even bang dat het hele avontuur niet door zal gaan. “Het Georgische mannenteam is één van de sterkste teams van de wereld. Iedereen heeft EK- en WK-medailles. Ik had helemaal niks, alleen een paar worldcupmedailles.”

Toch willen de mannen Stam er graag bij hebben. Want Georgië is bij de mannen misschien een grootmacht in de judowereld, maar er zijn bijna geen vrouwen die judoën op topniveau. Met haar internationale ervaring kan Stam het vrouwenjudo in Georgië een boost geven. Na het korte gesprek met de president nemen de mannen haar mee naar een muf hotelkamertje. Daar moet ze haar paspoort afgeven, waarna een van de Georgiërs haar gegevens invoert op een laptop. Ondertussen laten de andere mannen haar alvast kennismaken met Georgisch schapenvlees en diverse andere culinaire specialiteiten uit haar gloednieuwe vaderland.

Een maand later reist Stam af naar Tbilisi, de Georgische hoofdstad. Samen met Georgie Gvichiani, die veel geregeld heeft voor haar overstap, en Koen van Nol, de voorzitter van haar judoclub Kenamju, verblijven ze enkele dagen bij de ouders van Gvichiani. Maar er wordt nog weinig gejudood, het eerste bezoek bestaat vooral uit netwerken. “Ik kende daar helemaal niemand,” vertelt Stam. “Ik moest allemaal mensen de hand schudden en werd meegenomen naar etentjes bij mensen thuis. Mijn eerste kennismaking met Georgië was interessant, maar af en toe vroeg ik me wel af waarin ik was beland.” Twee maanden na haar eerste bezoek aan Georgië kan ze haar nieuwe paspoort ophalen. Inmiddels is ze zo’n vijftien keer in het land in de Kaukasus geweest, kent de cultuur een beetje en is al redelijk geïntegreerd. Ze heeft zelfs een Georgische naam: Eto Stamashvili. “Die naam heb ik natuurlijk een beetje voor de grap gekregen, hij staat niet in mijn paspoort ofzo. Maar vanaf dag één noemt iedereen daar me zo.”

De Georgische cultuur is een echte mannencultuur: vrouwen trouwen vroeg, krijgen jong kinderen en zorgen voor de man. Dit is een van de redenen dat in Georgië, waar judo samen met rugby en worstelen de grootste sport is, zo weinig vrouwen op niveau judoën. Voor Stam is het als vrouwelijke judoka dus stukken moeilijker dan voor haar mannelijke collega’s. Voor de mannen is alles tot in de puntjes is geregeld, maar Stam moet vaak veel moeite doen om zaken voor elkaar te krijgen. “De mannen zijn nu bijvoorbeeld zes weken op trainingskamp in Japan en Mongolië. Ik wil graag naar een trainingskamp in Spanje, maar ben nog steeds niet ingeschreven. De deadline is al verlopen.” Of dat allemaal aan de cultuur ligt, durft ze niet te zeggen. “Het kan natuurlijk ook komen doordat ik de enige vrouw ben, of doordat ik uit het buitenland kom.”

Volgens Stam zijn de mannen daar een soort oermannen. “Ze hebben wel de nieuwste iPhones en beschikken over moderne middelen, maar zijn wat primitiever in hun gedachtes en handelen. In Nederland is iedereen superbeschaafd. Daar is dat net wat anders.” Een voorbeeld? “Tijdens trainingskampen eten de meeste judoka’s in restaurants. De Georgische mannen niet. Die kopen gewoon een paar kilo kip in de supermarkt en gaan dat lekker zitten weghakken aan een houten tafeltje.”

Een ander verschil tussen de Georgische en Nederlandse cultuur is volgens Stam dat Georgiërs meer bij de dag leven. “Wij plannen hier alles, misschien wel te veel. Zij plannen niks. Zij hebben minder zorgen, omdat ze niet overal over nadenken. Maar soms is het ook wel onhandig.” In 2015 krijgt ze te maken met een stukje Georgische voorbereiding. Nadat ze dankzij een aantal goede resultaten op internationale toernooien flink is geklommen op de wereldranglijst, hoort ze in augustus opeens dat het geld op is. Een groot deel van het geld van de judobond is opgegaan aan de organisatie van een prestigieus Europees sportfestival voor de jeugd. “Misschien was ik daar als vrouw uit een ander land wel als eerste de dupe van.” Budgetteren hebben ze in Georgië blijkbaar nog niet helemaal onder de knie. “Tijdens het WK in Kazachstan, het laatste toernooi dat nog door de bond betaald werd, zat ik acht dagen in het duurste hotel van Astana. Toen dacht ik: had me alsjeblieft in een goedkoper hotel gestopt en me een paar duizend euro gegeven, dan had ik daar nog een paar toernooien van kunnen draaien. Voor mij is dat totaal onlogisch.”

In de tweeënhalf jaar in Georgische dienst heeft ze vaker dit soort tegenslagen. Tijdens een van de eerste trainingskampen met de Georgische ploeg in Zuid-Korea, blijkt dat de mannen gescheiden trainen van de vrouwen. En dus staat ze elke dag een paar uur in een zaal met tachtig Koreaanse dames die geen Engels spraken en haar verder geen blik waardig gunnen. “Dat waren wel twee hele zware weken. Toen ben ik echt eenzaam geweest.” Ook de keren dat ze alleen in Georgië zit, zijn niet makkelijk. “Vooral de momenten dat je niet weet waar je aan toe bent en je dat wel heel graag wilt weten.” Het moeilijkst zijn de periodes dat ze geblesseerd aan de kant zit met een nekhernia en een zware rugblessure. “Toen heb ik me wel eens afgevraagd of het nog wel goed zou komen.” Juist op die momenten houdt haar overstap naar Georgië haar op de been. “Omdat ik die keus nou eenmaal had gemaakt, dacht ik: ik ga niet stoppen voordat ik mijn doel heb gehaald. En als ik Rio uiteindelijk niet haal, heb ik er in ieder geval alles aan gedaan. Als ik voor Nederland had gejudood, was ik er misschien wel mee gestopt.”

Om toch naar buitenlandse toernooien en trainingskampen te kunnen gaan, start Stam een crowdfundingsactie. Met de 5000 euro die ze daarmee ophaalt, kan ze haar buitenlandse reizen betalen. Inmiddels betaalt de Georgische bond die weer, al gaat dat nog altijd niet van harte. “Als ik naar een toernooi of trainingskamp wil, vragen ze bij de bond: wie betaalt dat dan? En dan zeg ik: jullie. En uiteindelijk komt het dan altijd wel weer goed.”

In april 2016 wint ze na een matige voorbereiding toch een zilveren medaille op het Europees Kampioenschap in Kazan, Rusland. Door blessures en gezondheidsklachten kon ze vlak voor het EK tien dagen niet trainen, maar op haar wedstrijddag valt alles op zijn plek. “Misschien heeft die gedwongen rust me wel extra energie gegeven. Verder had ik in mijn hoofd dat het superbelangrijk was om het daar goed te doen, omdat de resultaten op het EK extra tellen voor de wereldranglijst. Dat is goed uitgepakt.” Ze eindigt die dag boven de vrouw die haar dwong naar Georgië te verkassen, haar Nederlandse rivale Kim Polling, maar het doet haar niet zoveel.

Eind mei volgt er nog één toernooi dat meetelt voor de allesbepalende wereldranglijst. Stam zit op dat moment opnieuw met een blessure thuis. Achter haar computer volgt ze de prestaties van haar buitenlandse tegenstanders. Na afloop van het toernooi heeft niemand haar ingehaald en is Stam definitief geplaatst voor de Olympische Spelen. Ze is “bizar blij”. De hobbelige weg ernaartoe maakt haar extra trots. “Ik ben doorgegaan waar veel anderen zouden zijn gestopt. En ik heb er zelf ook echt veel van geleerd. Ik weet nu dat er altijd een oplossing is, hoe uitzichtloos het ook lijkt.” Nu ze zich geplaatst heeft voor Rio, heeft ze maar een doel: een medaille pakken. “Ik ga van elk moment genieten. Ook als ik geen medaille pak, heb ik een supermooie weg afgelegd. Maar waarom zou ik niet gewoon voor een medaille gaan?”Na de Spelen zal ze waarschijnlijk niet lang meer doorgaan met judo op topniveau. De vraag is dan of ze nog vaak in haar nieuwe vaderland zal zijn. “Er is mij wel gevraagd om daar een jaar te gaan wonen, om nog iets voor het Georgische vrouwenjudo te betekenen. Ik zeg nog geen nee, maar denk wel dat het heel moeilijk zou zijn. Ik denk niet dat ik daar gelukkig word.”

—

Mis niets! Like VICE Sports Nederland voor je dagelijkse dosis ijzersterke sportverhalen.