Mensen met een migratieachtergrond vertellen over het verbergen van hun identiteit

Door mijn donkere ogen, lange wimpers, zwarte krullen en baardje kom ik vaak in ongevraagde situaties terecht. Op Schiphol ben ik een keer door de marechaussee staande gehouden toen ik tien minuten bij een aankomsthal stond te wachten. Ik was een verdachte, vertelden ze me. De associatie van mijn uiterlijk met het Midden-Oosten of Noord-Afrika heeft consequenties voor hoe ik overkom op anderen.

Mijn angst om gediscrimineerd te worden resulteerde er bijvoorbeeld in dat ik vroeger geen foto op mijn CV plaatste. Je kan je voorstellen dat ik met de Bijbelse namenreeks – Danial Michaël Hanna – meer kans maakte dan iemand die Abdallah of Yilmaz heet. Een foto zou misschien verhullen dat ik niet-westers was en daarmee mijn kans op een sollicitatiegesprek verkleinen, dacht ik. Een keer reageerde iemand namelijk enorm verbaasd toen ik op gesprek kwam. "Jij ziet er helemaal niet Zweeds uit," zei hij tegen me. Het voelde alsof ik opeens een andere sollicitant was geworden.

Die verandering, van hoe ik me gedraag, kleed of uit om niet geassocieerd te worden met de stigma's die aan mijn etniciteit kleven, heet in het Engels codeswitching. Ik was benieuwd hoe andere mensen dit ervaren, dus sprak ik vijf Nederlanders met een migratieachtergrond over hoe zij hun gedrag veranderen in verschillende situaties, om stereotypes of vooroordelen te ontwijken, of om zich te conformeren aan de meerderheid.

Fafi Abdel Nour (21) uit Groningen, student farmacie

VICE: Hi Fafi, heb jij je weleens anders gedragen in bepaalde situaties vanwege je etniciteit?
Fafi: Nou, als ik te maken heb met mensen die ik niet ken, dan heb ik sterk de neiging om me voor te doen als 'de perfecte Nederlander' - in plaats van dat ik gewoon mezelf ben. Als ik dat doe dan verberg ik deels mijn Syrische identiteit. Ik merk dat ik graag wil laten zien dat ik ingeburgerd ben.

Wat doe je dan precies?
Als ik bijvoorbeeld in de bus zit en m'n moeder spreekt in het Arabisch tegen me, dan praat ik Nederlands terug. Ik ben bang dat ze dan bijvoorbeeld denken dat ik slecht Nederlands spreek. Ik wil mijn origine niet ontkennen, maar ik wil tegelijkertijd niet geassocieerd worden met de stereotypen die rondom immigranten hangen. Immigranten, vluchtelingen, en Marokkanen zijn namelijk veel, op een negatieve manier, in de media. Misschien heb ik daarom het idee dat ik moet bewijzen dat ik anders ben dan die besproken groep.

Ik had vroeger, en nu nog steeds, vaak de neiging om te benadrukken dat mijn ouders christelijk zijn en niet moslim, want daar hebben mensen in Nederland een negatieve connotatie bij. Soms benadruk ik dat ik studeer, en ik let op wat ik aandoe om netjes over te komen.

Hoe vind je dat?
Vervelend. Een blanke Nederlander denkt hier waarschijnlijk niet over na. Ik wilde als kind blond haar hebben, want dan zou ik erbij horen, dacht ik. Ik wil niet veroordeeld worden vanwege m'n achtergrond.

Shayan Kippers (23) uit Amsterdam, gymdocent

Hoi Shayan, heb jij weleens het gevoel gehad dat je jouw identiteit moest verhullen, of je anders moest gedragen om bij de meerderheid te horen?
Shayan: Mijn ouders hebben er bewust voor gekozen om me een Nederlandse achternaam te geven, dus eigenlijk hebben zij een deel van mijn identiteit verhuld. Ze wilden namelijk voorkomen dat ik last zou hebben van een niet-westerse achternaam als ik, bijvoorbeeld, zou solliciteren. Mijn vader is vroeger veel gediscrimineerd op de werkvloer. Ik heb weleens een vacature voorbij zien komen waarin stond dat ze op zoek waren naar iemand met een 'buitenlandse' achternaam. Zo'n quotum zou je kunnen betwisten, maar ik vind het een goede zaak dat ze mensen met een niet-westerse achtergrond willen betrekken bij hun bedrijf. Het is idioot dat je vanwege je afkomst geen werk kunt krijgen. Ik ben blij dat ik daar geen last van heb.

Wat vind je ervan dat je ouders je een Nederlandse achternaam hebben gegeven?
Ik had mijn andere naam ook wel willen hebben, eigenlijk. Om te rebelleren tegen het systeem. Wellicht had ik dan de voor vooroordelen weg kunnen halen over mensen met een niet-westerse achtergrond. Maar gelukkig heb ik wel een Perzische voornaam.

Hoe reageren mensen als je zegt dat je Iraans bent?
De reacties zijn wisselend. Af en toe laten mensen me weten dat ze in eerste instantie vooroordelen hadden over mensen uit Iran. Maar dat die vooroordelen verdwenen nadat ze mij leerden kennen. Soms reageren mensen verrast, en vertellen ze me dat ze geen idee hadden dat ik voor een deel Iraans ben.

Kim (Suong) Phung (32) uit Alkmaar, werkt in een juwelierszaak

Ha Kim, heb jij ooit het idee gehad dat je een deel van je identiteit niet kon uitdragen?
Kim: Mijn ouders hebben mij op de basisschool ingeschreven met de naam 'Suong'. Docenten en klasgenoten konden mijn naam niet onthouden, dus toen had ik mijn naam veranderd naar mijn tweede, westerse naam Kim. Een ander voorbeeld is dat ik de Aziatische gerechten die mijn moeder me meegaf voor lunch op de middelbare school at in een hoekje van de klas - omdat ik bang was voor rare reacties. Die gerechten konden nogal kruidig zijn, waardoor het een sterke geur had. Dan trok ik me terug in een hoek.

Vond je het fijn dat je later Kim werd genoemd?
Ja, ik werd namelijk flink gepest omdat ik in de klas als 'de Aziaat' werd gezien. Kinderen riepen constant 'ching, chang, chong', en dat soort ongein. Toen ik HBO deed was bijna iedereen om me heen blank. Ik merkte dat ze in projectgroepen vaak weinig vertrouwen hadden in mijn capaciteiten. Door dit soort ervaringen zal ik me in Nederland altijd een 'buitenlander' voelen, denk ik.

Hoewel ik denk dat Aziaten een beter imago hebben in Nederland dan andere etnische minderheden - omdat we weinig in de media komen en ons vrij stil houden – voel ik me een buitenstaander. Er wordt altijd benadrukt dat ik anders ben, en dat gevoel gaat niet zomaar weg.

Christian Guerematchi (36) uit Amsterdam, professioneel danser en choreograaf

Christian, heb je weleens gelet op je gedrag vanwege je etniciteit?
Christian: Ik ben in het voormalig Joegoslavië opgegroeid. Tegenwoordig is dat de tweede grote stad in Slovenië, Maribor. Ik groeide op in een communistisch regime, en er waren dus geen subgroepen als Europees en niet-Europees. Het enige 'donkere' dat men kende - en minachtte - was de zigeunercultuur, dus daar werd ik dan mee geassocieerd.

Ik lette er altijd op dat ik netjes sprak - en niet in dialect. Mijn vader komt uit de Centraal Afrikaanse Republiek en dat is atypisch in Slovenië, want de meeste mensen zijn blank. Ik ben met mijn Sloveense moeder en cultuur opgegroeid, daardoor wist ik heel weinig over mijn Afrikaanse kant. Ik had wel altijd het gevoel dat er op me gelet werd, en daarom gedroeg ik me extra beschaafd. Ik kende eigenlijk niks anders dan de 'witte cultuur', dus ik hoefde me niet per se aan te passen.

Had je het idee dat je je extra moest bewijzen omdat je niet blank bent?
Mijn docent op de basisschool noemde me niet bij naam maar 'negertje'. Hierdoor ging ik extra mijn best doen op school. Later toen ik me met opera ging bezighouden, voelde ik de drang om te bewijzen hoe getalenteerd en geciviliseerd ik wel niet was. Ik kon hiermee laten zien dat ik een beschaafde jongen was. Ik voelde me naar over het feit dat ik de enige met een donkere huidskleur was in mijn omgeving. Ik werd uitgescholden voor neger en ik wist niet eens wat dat inhield, je hebt in Slovenië niet zoveel diversiteit.

Heb je in Nederland het idee dat je jezelf soms moet aanpassen aan wat gezien wordt als 'witte cultuur'?
Ik was enorm verbaasd over de scheiding in Nederland van 'autochtoon' en 'allochtoon'. Er is hier wel meer diversiteit, je kunt Surinaams of Chinees eten als je wilt en je bent niet zo snel de enige met een kleurtje. Ik voel me hier dus meer begrepen, maar mijn witte vriend wordt toch anders benaderd dan ik. Op de universiteit ben ik ook vaak de enige met een donkere huidskleur. Ik doe wel mijn best om erbij te horen, maar ik ga me niet bewust anders gedragen. Ik vind het altijd wel grappig dat mensen super verbaasd reageren als ik zeg dat ik uit Slovenië kom.

Ajsela Mehinagic (21) uit Venlo, student Master European Studies

Hoi Ajsela, heb je jezelf ooit eens anders gedragen, omdat je het gevoel had dat je jouw etniciteit moest verbergen?
Ajsela: Vroeger had ik daar wel last van. In de brugklas bijvoorbeeld, had ik het idee dat er meer op mij werd gelet vanwege mijn achtergrond. Daarom ging ik extra mijn best doen. Ik weet niet of ik me aanpaste omdat ik onzeker was over mezelf - je droeg bijvoorbeeld op je twaalfde een spijkerbroek van G-star omdat iedereen zo'n broek droeg - of omdat ik bang was om veroordeeld te worden vanwege mijn culturele achtergrond. Wat ik wél merkte - en nu nog steeds eigenlijk -, is dat mensen mijn persoonlijke overtuigingen willen verbinden aan mijn Joegoslavische achtergrond. Ik drink bijvoorbeeld niet, ik gebruik geen drugs en ik sta kritisch tegenover verschillende bedpartners. Als ik deze dingen vertel, dan nemen mensen aan dat ik religieuze ouders heb of dan vragen ze zich af of deze overtuigingen normaal zijn in 'mijn cultuur.' Het gevolg daarvan was dat ik vroeger dingen bewust niet vertelde, omdat ik bang was dat mensen het als een cultureel verschil zagen en het idee kregen dat ik een 'conservatieve buitenlander' ben.

Ik denk dat ik, toen ik wat ouder werd, een protest-identiteit heb aangenomen, want alles werd voortdurend gelinkt aan m'n afkomst. Ik werd toch al als conservatieve buitenlander gezien, dus toen ben ik, juist uit protest, gaan benadrukken dat ik trots ben op mijn origine.

Hoe is dat nu dan? Ben je er totaal niet meer mee bezig?
Natuurlijk ben ik me er bewust van dat mensen me in een hokje stoppen. Zo stond ik een keer bij een bushalte met een vriendin die een hoofddoek draagt. Een vrouw benaderde ons voor een enquête en we moesten ons opleidingsniveau invullen. Zij dacht meteen dat we op het MBO zaten. Ik zit op de universiteit, maar veel mensen vergeten dat in mijn culturele gemeenschap juist heel veel een universitaire opleiding doen. Ik wil daarom niet benadrukken dat ik een uitzondering ben, want dat ben ik niet. De allochtoon - of tegenwoordig: iemand met een migratieachtergrond - heeft een negatieve connotatie, maar ik ben me er bewust van geworden dat ik niet meer hoef te benadrukken dat ik het goed doe, want ik ben heus niet de enige hoogopgeleide met een migratieachtergrond.