Occulte offers

De plaats delict in Dobsonville, een township in Soweto net buiten Johannesburg. Alle foto’s door de auteur.

Het is onwaarschijnlijk dat de duivel echt bezig is met een grootscheepse aanval op de bewoners van Zuid- Afrika. Maar als je een blik werpt op de tabloids, praat met de lokale bevolking of het vraagt aan de politie, dan zullen ze je allemaal hetzelfde vertellen: occulte misdaad is een groeiend probleem.

Op de ochtend van 19 februari liep een man door een lange, stoffige greppel in Dobsonville, een township buiten Johannesburg, toen hij de lichamen van twee tienermeisjes vond. Hij zag Chwayita Rathazayo (16) en Thandeka Moganetsi (15) liggen in het hoge gras van een aangrenzend veld, tussen bierdopjes, afval en glasscherven.

Volgens de nieuwsberichten hadden de meisjes hun schooluniformen aan en lagen ze minder dan een meter van elkaar af. Ze hadden snijwonden en open wonden op hun rug, nek en armen, en lagen net uit het zicht van de robuuste bakstenen huizen aan de andere kant van het veld. Naast de twee meisjes lagen drie zwarte kaarsen en twee ongebruikte scheermesjes.

De greppels die langs het grasveld lopen hielden de buurtbewoners, die bang zijn voor dit soort aanvallen, op afstand. Maar die ochtend, nadat het nieuws van de vondst zich had verspreid door de buurt, verzamelden de klasgenootjes van de slachtoffers zich op de plek des onheils. “Ze huilden en zeiden dat ze wisten wie het had gedaan, en dat ze van tevoren wisten dat dit zou gebeuren,” vertelt journalist Malungelo Booi me later. “Erwerd tegen ze gezegd dat zij hierna aan de beurt waren.”

Een week na de moord op de twee tieners kondigde de South African Police Service aan dat het aantal occulte misdaden in het land aan het toenemen was. Tussen december 2013 en februari 2014 werden er 78 van zulke misdrijven gemeld in Gauteng, de dichtstbevolkte provincie van Zuid-Afrika. Voor 48 van deze meldingen werd officieel een zaak geopend. Op 26 februari waren vier hiervan gesloten, met straffen die varieerden van vijftien jaar tot levenslang. Niet al deze misdrijven werden gepleegd uit naam van Satan. De meldingen bestrijken een breed spectrum van gestoorde rituelen die onderdeel zijn van verschillende krankzinnige religies. In de persverklaring van de politie worden meerdere gevallen van diefstal van lichaamsdelen genoemd, maar dat is bijna routine in Zuid-Afrika, waar dubieuze medicijnmannen en beschuldigingen van hekserij nog aan de orde van de dag zijn.

Nadat de politie bekendmaakte dat er sprake is van een toename in occulte misdaden, besloot een aantal religieuze groepen de strijd aan te gaan met de duivel. Volgens pastoor Mamorwa Gololo, een zelfverzekerdevrouw van middelbare leeftijd, zit Zuid-Afrika nu middenin een “spirituele oorlog”. De kerk waar Gololo preekt doet aan exorcisme. Toen ik haar ontmoette, beschreef ze hoe ze afgelopen december nog een Nigeriaanse man had verlost van Satan.

Ze droeg zelfs het speciale gebed voor dat ze had gebruikt om hem te bevrijden.

Dit is niet de eerste keer dat Zuid-Afrika te maken heeft met een plotselinge, woekerende uitbraak van satanisme. Berichten over satanische sektes en gehersenspoelde tieners verschenen voor het eerst in de jaren tachtig, toen het einde van de apartheid langzaam in zicht kwam. Terwijl de kritiek op het systeem van apartheid toenam, verschenen er steeds meer stukken in de kranten over de sociale

onrust die heerste in de witte enclaves – een onrust die weinig te maken had met de grotere sociale veranderingen die er gaande waren. “De vermeende toename van satanisme in de jaren tachtig werd gezien als de oorzaak van het stijgende aantal scheidingen, de opkomst van het feminisme, het groeiende drugsgebruik onder tieners, en jongeren die niet het leger in wilden,” vertelt Nicky Falkof, hoogleraar mediawetenschap aan de University of Witwatersrand in Johannesburg.

Falkof had in de week dat wij elkaar ontmoetten al met drie andere journalisten gesproken. Zij is de enige professor in Zuid-Afrika die academische artikelen over satanisme heeft geschreven. Haar onderzoek richt zich vooral op hoe de media de mythe aanwakkerden van een plotselinge en zorgwekkende uitbraak van duivelsaanbidding onder tieners, en zo een massale morele paniek veroorzaakten.

“Maar op een bepaald punt hield het opeens op. De satanisten verdwenen van de ene op de andere dag uit het nieuws, en opeens had niemand het er meer over,” zegt ze. “Ik heb heel sterk het gevoel dat er een verband is tussen die massale paniek over satanisme, en de algemene onzekerheid die witte mensen voelden tegen het einde van het apartheidstijdperk.”

Maar deze keer vinden de misdaden bijna allemaal plaats in zwarte gemeenschappen; in de geïsoleerde townships en informele krottenwijken waarvan de bewoners – ondanks de hoopvolle belofte van 1994 – nog steeds in diepe en pijnlijke armoede leven. Een zwart kind dat in een Zuid-Afrikaans township opgroeit, wordt omringd door chronische werkloosheid (meer dan een kwart van de gemeenschap is werkloos), belabberde leefomstandigheden (ongeveer 13 procent woont in hutjes gemaakt van golfplaten) en heeft vrijwel geen kansen om daaraan te ontsnappen.

De dag nadat de lichamen gevonden waren, arresteerde de politie twee zestienjarige jongens die op dezelfde school zaten als de slachtoffers. Dezelfde dag groef de politie ook dierenbotten, een bijl en een dolk op in de tuin van een huis in de buurt. Die materialen waren naar verluidt onderdeel van een oudere zaak, maar ook die zaak draaide om beschuldigingen van duivelsaanbidding.

De volgende dag plaatste de Daily Sun een foto van een bijl in een bewijszak op de voorpagina met de kop: “Huis van Satan ontdekt!”

Ik ontmoette dominee Gift Moerane in zijn kantoor in Johannesburg, waar hij de kerkelijke zaken en het kerkelijk personeel in Gauteng coördineert. Drie dagen nadat de meisjes waren gevonden, hielden Moerane en andere lokale geestelijken (waaronder ook Gololo en een voormalige minister van Onderwijs) een gebedsdienst op de middelbare school in Dobsonville.

Moerane heeft veel energie gestoken in het opbouwen van een relatie met het Ministerie van Onderwijs om ervoor te zorgen dat religieuze groeperingen meer toegang hebben tot scholen. “Het verspreiden en delen van het woord van God maakt ons betere mensen,” zegt hij.

“Maar nu, doordat de secularisering van de overheid religie uit de scholen heeft verbannen, is er een gat ontstaan, een vacuüm. Omdat de natuur geen vacuüm toestaat, komt er altijd iets om dat gat te vullen.”

Moerane gelooft dat de recente misdaden letterlijk het werk van de duivel zijn, maar geeft ook toe dat dit soort dingen niet in een vacuüm gebeuren. “De mensen die dit soort praktijken aanmoedigen beloven van alles,” zegt Moerane. “Als je je bij ons aansluit krijg je alles wat je wil. Je hoeft niet eens te werken, je hoeft niet naar school.” Seks, drugs, en rock-‘n’-roll krijg je erbij als je kiest voor het Beest.

De religieuze groepen geloven dat het de duivel is, en de seculiere kant dat het economische ongelijkheid is, maar ze zijn het er allemaal over eens dat dit soort misdaden worden gepleegd uit wanhoop.

“Als je luistert naar de verklaringen van de jonge mensen die dit doen, dan hebben ze het allemaal over hoe onmachtig ze zich voelen en dat ze meer macht wilden krijgen,” zegt Falkof.

“Satanisme biedt ons een manier om het over deze moorden te hebben zonder dat we ons hoeven af te vragen wat het is aan dit land dat het een generatie van kinderen voortbrengt die dit soort extreem gewelddadige dingen kunnen doen.”

Jonkers stond aan het hoofd van de Occult Related Crimes Unit in Zuid-Afrika, die in 1992 werd opgericht tijdens de laatste periode van satanistische paniek. In de paganistische en occulte kringen van Zuid-Afrika wordt hij veracht, omdat hij richtlijnen opstelde voor de politie om schadelijke religieuze praktijken en occulte rituelen te kunnen herkennen. Volgens critici zijn die richtlijnen verouderd, bevooroordeeld, en zelfs gewoon onjuist.

“Het interesseert mij niet of je een wiccan of een paganist of een antichrist of een vampier bent. Wij zijn er om het misdrijf op te lossen,” zegt Jonker. Terwijl hij langs een foto van zijn eerste satanistische zaak bladert – een naakte dode vrouw met de woorden ‘Jesus’ en ‘Christ’ in haar voetzolen en ‘666’ in haar arm gekerfd – zegt hij dat hij geen last heeft van nachtmerries.

Als adviseur voor de politie is hij zich bewust van de toename in occulte misdrijven. Hij krijgt de afgelopen maanden telefoontjes van bezorgde ouders. “Ik denk dat sommige kinderen zich vervelen. Ze hebben het gevoel dat er geen plek voor hen is in de maatschappij. Dan lezen ze dit en denken ze: dit kan me macht geven over mensen.”

De hoorzitting van de twee Dobsonvillejongens is uitgesteld in afwachting van een serie psychiatrische evaluaties. Of ze nu schuldig worden bevonden of niet, voor de uitkomst zal het er niet vanafhangen of de duivel er iets mee te maken had. En het maakt waarschijnlijk ook niet uit of de jongens werden gedreven door de wanhoop van economische hulpeloosheid. De zaak wordt behandeld als een criminele zaak, en Zuid-Afrika blijft strijden tegen zijn duivels.